Dødsfallet til den blinde organisten blei både ei vandrehistorie og eit vitnesbyrd

FORTELJINGAR FRÅ KRISTEN-NOREG: Organisten Per Spilling song salmestrofa: «Lat meg i deg få leva, i deg få anda ut» under ei songstund. Så reiste han seg frå pianoet, og anda ut for siste gong. Kona ser på dødsfallet som eit vitnesbyrd.

Det er ein mild septemberdag i 2013. Eit knippe menneske har samla seg i fellesstova på Tinnsjå burettslag. Dei ljosegule veggane, vedomnen og paraplypalma skaper ei lun atmosfære.

Namnet på bygget kjem av utsikta gjennom dei store vindauga ut mot Noregs tredje djupaste innsjø, Tinnsjøen, og fjella rundt.

Her kan eldre menneske kjøpe seg ein leilegheit og har kort veg til lege, helsehjelp og andre fasilitetar i sentrum av Austbygde, ei lita bygd i øvre Telemark.

Som så mange gonger før har gjengen som er samla sunge seg gjennom ei rekkje kjente og kjære songar og salmar. Nokre av dei som sit på tre- og bambusstolane med tjukke, blå og raude puter bur på Tinnsjå. Andre har tatt turen frå ein av omsorgsbustadane eller frå helsetunet rett nedanfor.

Sak om Randi og Per Spilling. Per var blind og organist.

Mannen med det passande namnet Per Spilling står for pianoakkompagnementet. Nokre gonger har kona Randi med seg instrumentet harpeleik.

Pensjonistane syng seg ferdige for dagen, og som vanleg sit dei og mimrar, skravlar og drikk kaffi.

Fell om

Etterpå skal ekteparet Spilling ut og kjøpe seg middag, og Randi byrjar å bli småutolmodig.

Ho blir overraska då Per plutseleg reiser seg og går bort til pianoet utan å seie noko. Han set seg og byrjar å syngje. Han syng då aldri solo, tenkjer kona.

Gjennom 55 år som organist har han stort sett late si eiga songstemme vera ein av dei mange som legg seg på toppen av orgeltonane. Men ikkje i dag. Noko er annleis.

Visste han sjølv kva som no skulle skje, spør Randi seg i ettertid.

Det fyrste verset av Elias Blix-salmen kling utover stova:

Med Jesus vil eg fara på livsens ferd i lag. Gud, lat den samferd vara alt til min døyand dag!

Per held fram og det er som om orda handlar om han sjølv. Han syng alle dei fem versa, og den siste strofa lyd:

Du vil og vokster gjeva alt til min siste slutt: lat meg i deg få leva, i deg få anda ut!

Han reiser seg frå pianokrakken og andar ut for siste gong. Der og då stoppar hjartet hans, og han fell i bakken. Omgitt av menneske han er glad i, midt i å formidle det store delar av livet hans hadde handla om: Musikken og trua på Gud.

Redd for å miste kona

– «E trur ikkje det er tilfeldig e».

Me har tatt turen til Tinnsjå for å snakke med Randi om dagen då Per døydde, og om livet dei fekk i lag.

Det er ni år sidan dagen då Per sette seg ved tangentane for siste gong. Randi meiner Per blei bønnhøyrt den dagen.

– Han var så redd for at eg skulle døy før han, fortel ho.

Den gongen var ekteparet berre på besøk, no bur Randi i ein leilegheit i bygget. Ho er 96 år gammal og synest tida går alt for fort.

Veggane i heimen hennar har den same ljosegule fargen som allstova, og eit rikt utskore framskåp fyller den eine veggen.

I glaskarmen ligg årets bibelleseplan frå Bibelselskapet trygt plassert oppå Bibelen og den nyaste salmeboka.

– Eitt vitnesbyrd

Historia om den spesielle måten ektemannen døydde på har blitt fortalt opp att mang ein gong i bygdene rundt. Som ein sann vandrehistorie. Eller eit vitnesbyrd, slik både Randi og sonen Tor ser det.

Sak om Randi og Per Spilling. Per var blind og organist.

Sjølv kjente Randi på at det nesten var feil av ho å sørgje etterpå, sidan måten han døydde på var så fin.

Men det heile kom brått på. Per kom rett frå legekontoret til songstunda den dagen, med beskjed om at alle prøvene var fine.

– Det er ei salme som lét «gjør dog for Kristi blod, min siste avskjedstime god», seier Randi.

Ho brukar teksten som ei bøn.

– Er nokon av mine i nærleiken den dagen eg sovnar inn, tru?

Per døydde med mange kjente og kjære rundt han. Ein god måte å reise frå denne verda frå, trur Randi.

– Men så er det alltid verst for dei som er att.

Det var akkurat som eg hadde ei aning: Her har eg møtt skjebnen min.

—  Randi Spilling

Blind pianostemmar og organist

Per Spilling blei født heime på Spilling på Vegårshei 1. mars i 1927. Han var son nummer fire, og blei verande yngstemann i syskenflokken. Musikken stod sterkt i heile familien, og for Per var alltid draumen å bli organist.

Men både han og to av brørne hadde ein sjukdom som gradvis gjorde dei blinde. Alle reiste til Oslo på blindeskule, men ved sidan av gjekk Per i lære hjå domkyrkjeorganisten i Oslo, Arild Sandvoll, fortel Randi.

Per tok organisteksamen ved Musikkonservatoriet og fekk draumen oppfylt.

Den fyrste jobben han fekk var som organist i Nittedal. Året etter gifta han seg med si kjære Randi, eller «butikkdame Randi Østby», som det stod i bryllaupsgratulasjonen i lokalavisa Raumnes.

Sak om Randi og Per Spilling. Per var blind og organist.

I tillegg til å vera organist tok Per tilleggsutdanning som pianostemmar. Det har gjort inntrykk på mange oppgjennom korleis den blinde mannen plukka frå kvarandre delar frå instrumenta og la dei sirleg utover golvet.

Mangelen av den eine sansen såg ikkje ut til å hindre han det grann i å setje saman alle dei små bitane att.

– Her har eg møtt skjebnen min

Heime hjå Randi att får me kaffi i tynne koppar med gullkant, og oppå den kvite bordbrikka i hardangersaum står fat med formkake, wienerbrød, twist og konfekt.

Med oss rundt bordet er den gode veninna Bjørg Kaasa, som også var med på songstunda dagen Per døydde.

Ho seier ingen hadde eit vondt ord å seie om den musikalske sørlendingen som fann seg så godt til rette i småbygdene i øvre Telemark. Og han hadde alltid tid til å slå av ein prat, sosial som han var.

Sak om Randi og Per Spilling. Per var blind og organist.

På spørsmål til Randi om kvifor ho ville gifte seg med Per dreg ho litt på det. Det ser ut som ho går tilbake i tid bak dei brune auga.

– Det var akkurat som eg hadde ei aning: Her har eg møtt skjebnen min, seier ho etter ei lang tenkjepause.

Også likna han litt på J.F. Kennedy då.

Sa nei til å flytte til Tinn

Saman fekk dei sonen Tor. Då Per for fyrste gong fekk tilbod om organistjobben i dei grisgrendte strøka i øvre Telemark sette kona og sonen ned foten.

– Tor var i konfirmasjonsalderen. Eg synest han skulle sleppe å flytte hit som tenåring, fortel Randi.

Men på mange måtar verka Per som skapt for livet i øvre Telemark. Han hadde ein forkjærleik for dialektar som låg nært norrønt, for folkemusikk og for klassisk nynorsk, utan innslag frå den danske motpolen.

Så då Randi nokre år seinare såg at stillinga i Tinn kommune på nytt enda dei med å pakke sakene.

– Dei var ein institusjon

Fleire fortel om kor viktig ekteparet Spilling har vore for kristenlivet i bygdene i nordre enden av Tinnsjøen.

Tidlegare diakon i området, Silje Sjøtveit, ramsar gjerne opp:

– Randi var med på å jobbe fram diakonstillinga i Tinn, ho reiste som frivillig rundt på besøksteneste og ho selte lodd for å få på plass ein barne- og ungdomsarbeidar i kyrkja. Saman starta ho og Per ungdomskoret Tinn syng, dei engasjerte seg i misjon og var generelt viktige for kyrkjelydslivet og ein stor del av den kristne aktiviteten her.

Sak om Randi og Per Spilling. Per var blind og organist.

I tillegg kom det openberre med organist- og musikkarbeidet til Per.

– Dei har vore ein institusjon, meiner Sjøtveit.

Slepte til elleve år gammal organistvikar

Og den dag i dag ber orgelkrakken i Austbygde og nabobygdene preg av Per. Her sit nemleg organist Knut Arne Snøås, som ikkje var større enn ni-ti år då han byrja å lære å spela orgel hjå Per. Frå før spela han piano og litt husorgel, men det store kyrkjeorgelet var frykteleg spanande.

– Han forstod fort at eg var interessert, og var meir enn villig til å lære meg, fortel Snøås.

Frå Per lærte han ikkje berre å spela salmar, men også meir om det tekniske bak det komplekse instrumentet. Kunnskap han hadde tileigna seg frå utdanning og arbeid med stemming og reparering av piano og orgel.

Men ein ting kunne ikkje den blinde organisten lære sin vesle læresvein: notar.

Per bruka nemleg punktskriftnotar, og Snøås hadde endå ikkje blitt så god på ordinære notar. Men talentet og øyret var på plass. Per spela inn salmar og liturgi på kassett, og det tok ikkje land tid før Snøås fekk sleppe til. I starten fekk han ta seg av postludiet under gudstenester.

Organist Knut Arne Snøås til sak om Per og Randi Spilling.

Si fyrste fulle gudsteneste som organistvikar var på juledagen i 1985. Då var Snøås elleve år.

– Per var veldig oppteken av rekruttering og meinte det var viktig å sleppe til tidleg, fortel Snøås.

Også kjærleiken til folkemusikken og kampen for å ta hardingfela inn i kyrkjene er arv etter Per som Snøås har tatt med seg inn i virket.

– Eg tenkte alltid på pengar

Randi har akkurat skifta batteri i høyreapparatet sitt.

Mange ting er krevjande å hente fram frå hukommelsen. Men ein ting er ho tydeleg på: Ho meiner Gud styrer. Per skulle nok døy slik han gjorde.

Det kan det vera ein trøyst i. Sjølv fekk ho nesten ikkje med seg akkurat då det skjedde. Ho sat og prøva å selje lodd til inntekt for Det Norske Misjonsselskap.

– Eg tenkte på pengar vettu, seier Randi og ler litt av seg sjølv.

– Eg hadde alltid ei basarbok i veska!

Fyrste kvelden aleine

Familien til Randi heldt ho med selskap i den fyrste tida etter Per gjekk vekk. Men fyrste kvelden heime aleine hugsar ho.

Og endå ein gong er det ei salme knytt til ei viktig hending i livet hennar:

– «Du omgir meg på alle sider, og held meg fast i di hand.» Den tona inn i hovudet mitt då eg la meg.

Sak om Randi og Per Spilling. Per var blind og organist.

Mykje har endra seg sidan Randi blei født den septemberdagen der «pottitgraset» fraus i 1926.

Men éin ting er konstant i livet til både henne og Per: Gud.

Det er godt å tenkje på for Randi at ikkje berre livet til Per, men også døden, skulle vera med å vitne om dette.

Vårt Land anbefaler

1

1

1

1

Mer fra: Religion