Kall, krise, karikatur: ettertankar frå bedehusland

Brørne Nordbø føyer seg inn i ei rekke av profilar som tek eit oppgjer med eigen bedehusbakgrunn (VL 10/2). Også Bjørn Eidsvåg har tidlegare nærast karikert eit kristenmiljø som var trongt, svartkvitt og latterleg provinsielt; vi snakkar Sauda på syttitalet. Nordhordlending Emil André Erstads tøffe oppgjer med ein potensielt ekstremistisk bedehuskultur passar også inn her. Saman teiknar dei ein mørk versjon av Instagram-hiten «Ting som ser sykt kristne ut». Dei skrellar av flanellografen og det festleg utdaterte interiøret og finn at det lågkyrkjelege manglar eit velfungerande ventilasjonssystem. Vindauga er plomberte.

For dei profilerte bedehus-avhopparane vert det å koma seg til byen eit spørsmål om å overleva.

Kva skal den tenkja som framleis vil ha kvardagen sin tett knytt til bedehus og lågkyrkjeleg forsamlingsliv? Det er nemleg eit paradoks at så mange finn glede, mot og meining ved å tilhøyra nettopp bedehusforsamlingar, dersom vitnesbyrda som får mest spalteplass er representative. Dersom det faktisk var tomt for oksygen i bedehusland alt mot slutten av syttitalet, seier det seg sjølv at det ikkje hadde vore ei levande sjel att i dag. Svaret er at her er like mange vitnesbyrd som det er menneske, og mange har heilt andre forteljingar enn dei som distanserer seg. Men det som veks, trivst og blømer har minimal nyhendeverdi, det er business as usual, og ingenting å skriva heim om.

Den som bryt opp er meir spennande enn den bufaste

At profilerte folk tek avstand frå kristne miljø har derimot ein heilt annan appell. Vi lever i ei tid som favoriserer ei personleg historie over felles tru, og der den som bryt opp er meir spennande enn den bufaste. Dette forklarer også straumen av det som i USA vert kalla «exvangelicals», folk som ikkje berre reorienterer seg eksistensielt, men som gjer det på spektakulært vis, og gjerne med evangelistens glød for å få folk med ut.

Det gjer inntrykk å lesa om såra menneske, som kjenner seg misforståtte og utestengde. Det var jo ikkje slik det skulle vera i søskenfellesskap der sjølve kjennemerket skulle vera kjærleik. Likevel gir slike oppgjer viktige innblikk i ei kristendomsforståing som berre er mogleg i vestlege og velfungerande land. For er det eigentleg slik at kristen tru sikrar meg livskvalitet og utan vidare velsignar den eg er og det eg gjer?

Du skal ikkje langt utanfor vestlege landegrenser, før det opplagde vert tydeleg: Kristen tru handlar ikkje om opplevd livskvalitet, men om å oppdaga sanning. Vi har trussøsken i mange land som gjer avkall på både liv og helse fordi har kristen tru som sin djupaste identitet. Dersom folk søkjer seg til kristen tru for å få eigne livsval og eigen identitet stadfesta og dersom kristen tru blir forstått som ein av fleire tilgjengelege variantar av livskvalitet med åndeleg dimensjon, må noko gjerast med forkynninga.

Er det eigentleg slik at kristen tru sikrar meg livskvalitet og utan vidare velsignar den eg er og det eg gjer? Du skal ikkje langt utanfor vestlege landegrenser, før det opplagde vert tydeleg: Kristen tru handlar ikkje om opplevd livskvalitet, men om å oppdaga sanning

Som vårt eige moralske kompass, kjem vi til kort

Bibelen skjuler ikkje at det å komma til Gud, inneber ei rørsle, fanga opp i det greske «metanoia». Å skifta sinn. Den Gud som ikkje er «the bigger person», men faktisk Gud, etablerer først og fremst ei ny rekkefølge i menneskelivet. Den som tidlegare var eit autonomt individ er no ein person underlagt ein definitiv autoritet, utanfor seg sjølv. I staden for å ramsa opp kva saker og ting ein skal og ikkje skal gjera, er den smale vegen truleg dette: Å gi avkall på sjølvråderetten. Er det ikkje dette poenget ved Jesu møte med den rike unge mannen i evangeliet? Mannen er jo nærast villig til å gjera alt! Det er berre ein ting, ein einaste ting han framleis krev råderett over. Det er tankevekkjande at nettopp det punktet utgjer vegskiljet mellom dei to. Det vil derfor aldri hjelpa med meir innlemming av ulike ekteskapsvariantar, eller meir aksept for heterofilt gjengifte eller om vi får velsigning over samliv med fleire partnarar, når dette snart kjem på bordet. Heller ikkje hjelper det om Gud berre gir litt slack når det gjeld min eigenkjærleik, mitt pengeforbruk eller mine medievanar. Vi kunne sikkert ha «unna oss» alt saman, men vore like langt. Som autoritet i eigne liv, som vårt eige moralske kompass, kjem vi til kort.

Dei knyter syn på rett og gale til ei umoden haldning hos tenåringar, og går langt i å seia at alminneleg kristen etikk berre kan stå seg som resultat av manglande livserfaring

Det er interessant at det som kan sjå ut som eit oppgjer med homofilisyn og syn på ekteskap og gjengifte hos brørne Nordbø, meir er eit oppgjer med «Sannheten med stor S». Dei knyter syn på rett og gale til ei umoden haldning hos tenåringar, og går langt i å seia at alminneleg kristen etikk berre kan stå seg som resultat av manglande livserfaring. «Når det kjem innpå ens eige liv, ser man kanskje at prinsipp må falle for det som kjennest rett og rettferdig, og som kan gi ein trøyst tryggleik og glede.» Men erkjenninga av at den heterofile ikkje kjenner den homofiles kamp, må gå begge vegar. På same måte kan den som er skilt heller ikkje vita kva det kostar eit menneske å bli ståande ved lovnaden om å bli verande hos eit anna menneske. Det er ikkje slik at «livet råkar» den som blir skilt eller den som har ei bestemt seksuell orientering. Livet råkar alle menneske, og folk uttrykkjer det ulikt.

I staden for å tenka at deira livserfaringar gir eit så unikt utsiktspunkt at eg som hetero og gift kvinne nærast er uskikka for samtalen, seier eg det med diktaren Kolbein Falkeid: «Hver på sitt vis vet alle alt.»

Eit langt meir allment innsteg

Eg les oppgjeret med bedehuset i Jon Petter og Arnfinn Nordbøs artikkel som eit ærleg oppgjer med det som faktisk er vanskeleg – for alle – med kristen tru. Dei skriv med utgangspunkt i såre livserfaringar, og vi gjer vel i å lytta. I staden for å tenka at deira livserfaringar gir eit så unikt utsiktspunkt at eg som hetero og gift kvinne nærast er uskikka for samtalen, seier eg det med diktaren Kolbein Falkeid: «Hver på sitt vis vet alle alt.» Det er eit langt meir allment innsteg. For midt i alt, kjem Jesus og endevender min hang til nettopp å ta utgangspunkt i mitt eige. Den norske teologen Sverre Bøe seier det slik: «Noen tror de prioriterer om de ser på noe som viktig. Men prioritering handler om å forsømme viktige ting i rett rekkefølge for å få plass til det absolutt umistelige».

Om bedehusforkynninga til brørne Nordbø veit eg lite. Kanskje det rett og slett vart for lite menneskeleg? Inne i Ryfylke, der eg sjølv vaks opp, fekk trua stor fridom og djupe røter. Likevel: der Bibelen er i bruk, og folk får høyra noko derfrå med jamne mellomrom, seier det seg sjølv at det aldri enkelt og greitt går rett heim. Det krevjande ved evangeliet høyrer vi knapt om frå talarstolane våre, men når ein lyttar til den lakoniske kommentaren frå meisteren sjølv i Lukas 9,60: «Lat dei døde gravlegga sine døde», skjønar vi at ingenting bør distrahera oss frå det eine nødvendige. Som ein ven av meg sa då han nyleg førte ein muslim til kristen tru: «Eg måtte stansa han i iveren, og få han til å rekna på kostnadane. For det er ufattelege kostnader ved å tru på Jesus». Det er ein uvant tanke på våre breiddegrader, men når alt stilnar etter oppgjer og oppbrot, heng han att i lufta som eit nødbluss på nyttårsaftan.