Episode tre av TV-programmet Stjernekamp i fjor haust: Ni dyktige artistar tevlar om å gå vidare i den store musikkonkurransen på NRK, som denne kvelden har temaet «Norsk på norsk». Sistemann ut er Bjørn Tomren, frå Tomrefjord i Møre og Romsdal.
Han har tidlegare markert seg med ein sterk versjon av Hank Williams-låten «Long Gone Lonesome Blues», med innlagt jodling. No syng Tomren den gamle salmen «Eg er framand», inkludert strupesong i midtpartiet. Det er ein mektig TV-augeblink. Tomren vinn etter kvart heile Stjernekamp, men allereie på dette tidspunktet står det klart for dei fleste at fyren har ei særeiga gåve.
Nokre månader seinare, under Olavsfest i førre veke, møter vi Bjørn Tomren til samtale i Vår Frue kirke i Trondheim. Kva er det eigentleg med denne litt mystiske og tilsynelatande fåmælte artisten som rører oss slik med stemma si og med repertoaret sitt?
– La oss byrje med jodlinga. Allereie for mange år sidan, lenge før du var allment kjent, gjekk det rykte i norske kulturmiljø om ein viss Polkabjørn som utmerka seg med eit særeige musikalsk uttrykk. Når oppdaga du jodlinga som musikksjanger og songteknikk?
– Moglegvis var det då eg som barn såg på «Snehvit og de syv dvergene» på Disney-kavalkaden i jula. Men seinare blei eg opptatt av angloamerikansk popmusikk og folkemusikk frå det førre hundreåret. Det byrja med Bruce Springsteen, Neil Young og Bob Dylan. Deretter fann eg ut at Bob Dylan som ung hadde høyrt på Hank Williams og Jimmie Rodgers, og desse jodla. Eg sat med gitaren og jodla ved sida av – eg lærte meg å jodle gjennom å høyre på denne musikken, fortel Tomren.
[ Han gjorde militær disiplin til trening for sjelen ]
Starta som ein spøk
Seinare fann han vegen til ein jodlefestival i Sveits, der han mellom anna høyrte mykje meditativ jodling frå jodlekor som song i kyrkjer. Festivalen inspirerte han og kameraten Heine Bugge til å starte polka- og jodleduoen Polkabjørn og Kleine Heine. Først fekk dei nokre oppdrag litt ad hoc, før det balla meir og meir på seg.
– Når forstod du at dette var noko folk ville ha, at jodling var noko du kunne drive med?
– Det forstod eg ganske seint. Det starta som ein spøk, mest for folk heime i Tomrefjord. Men så blei vi hyra til å spele på Moldejazz, noko som førte til nye oppdrag. Ein manager, Arne Svare, høyrde oss og ville jobbe med oss. Eit av dei første oppdraga våre var å synge i 40-årslaget til Sissel Kyrkjebø, saman med Oslo Gospel Choir. Deretter varma vi opp for a-ha på Ullevål stadion, framfor 30.000 menneske. Då følte vi nok at spøken ikkje låg på publikum, men på oss, seier artisten.
Strupesongen blei han kjent med gjennom eit oppdrag der han blei hyra inn til å jodle oppe på eit tak tre gongar dagleg, i ti dagar. På eit anna tak stod det ein vietnamesisk overtonesongar som han fekk lære litt teknikk av. Seinare fekk han opptre saman med den tuvenske strupesongkvartetten Huun-Huur-Tu og blei fascinert av dei. Mens Tomren fortel om dette, gir han raske demonstrasjonar på kva slags lydar og tonar han har lært seg innan strupesongen – på eit blunk fyller lydane kyrkjerommet.
---
Bjørn Tomren
- 41 år
- Vaks opp i Tomrefjord i Møre og Romsdal
- Bur i Bergen
- Sambuar med Åse Britt Jakobsen. Saman har dei ei dotter på to og eit halvt år.
- Vann musikkonkurransen Stjernekamp i fjor haust.
- Spelte denne veka konsert på Olavsfest, og samtalte med Vårt Lands Alf Kjetil Walgermo på scenen i Vår Frue kirke i Trondheim. Dette intervjuet er ein transkribert og lett redigert versjon av samtalen.
---
Kjenner seg heime på jorda
Fyller kyrkjerommet gjer også den nemnte salmen «Eg er framand», som Tomren syng nærmast på sparket, a cappella, midt under intervjuet. Teksten byrjar slik: «Eg er framand, eg er ein pilegrim. Berr’ ei kveldsstund, berr’ ei kveldsstund eg er her.» Salmen handlar om lengten etter himmelen, etter Guds stad, der sorga og døden sluttar. Ved himmelstranda vil den syngande hamna. Salmen tonar ut med desse orda: «Kjære Herre, om eitt eg ber deg: Fylg og lei meg, fylg og lei meg alltid du!»
– Kva tenker du om det sterke religiøse innhaldet i denne salmen, ei bøn til Gud om å følgje og leie oss gjennom livet og heilt til den andre sida, til himmelstranda?
– Mange gamle salmar ber i seg denne lengselen bort frå jorda. Dei seier litt om armoda menneska stod i. Liding og død var ein større del av livet. Eg kjenner meg ikkje att i kjensla av å vere framand her på jorda. Eg kjenner meg heime her på jorda. Eg ser ikkje etter ei anna verd. Samtidig kjenner eg meg framand i kulturen iblant, anten eg skrur på TV-en eller går inn og høyrer musikken som blir spelt i ein butikk. Eg kan kjenne meg att i denne setninga, «Eg er framand», frå salmen.
– Reflekterer du nokon gong over døden, slik det blir gjort i salmen?
– Ja, for all del. Men personleg har eg ikkje noko forhåpning om eit liv etter døden. Dette spenner samtidig opp ei meining for meg her i livet, at møte med andre menneske, kjærleik og musikk blir endå meir intenst. Vi er her berre «ei kveldsstund».
Eg kjenner meg heime her på jorda. Eg ser ikkje etter ei anna verd. Samtidig kjenner eg meg framand i kulturen iblant
— Bjørn Tomren
Meiningsfullt å skape
For Tomren er meininga med livet både samværet med andre menneske, ikkje minst familie og vener, og det å skape noko nytt, skape ny musikk.
– Det skapande opplever eg som meiningsfylt, seier han, og hevdar han har planar om å spele inn 10–15 album før han døyr.
Ofte kombinerer han familieperspektivet med den skapande meiningsfylda: Kjærasten Åse Britt Jakobsen bidrar både på albumet Bad Science Fiction (2019) og ofte elles når Tomren spelar konsert. Saman har paret fått den viktigaste skapningen av dei alle, ei dotter som no er to og eit halvt år.
Også vener og musikk går godt i hop for Tomren, ikkje berre Heine Bugge i polka- og jodleduoen. Saman med kameraten Hallvard Djupvik frå Tomrefjord – storebroren til Tomrefjords første Stjernekamp-vinnar, Knut Marius Djupvik – starta Tomren for mange år sidan Tomra Pjolter- og Salmesangforening. Salmar endå ein gong, med andre ord – rett nok med noko attåt.
– Kvifor er du så interessert i salmar?
– Det er mange ting. Men mange av dei gamle salmane er skrivne til folketonar, som eg er blitt meir og meir interessert i. Somme av dei er også dels gløymde. Eg synest det er fint å trekke fram igjen desse salmane frå vår eigen tradisjon. Eg ønsker å halde tradisjonen ved like, og har samtidig stor entusiasme for og glede av desse songane.
– I kva grad møtte du kristendommen som barn, då du vaks opp i Tomrefjord?
– Eg hugsar at eg gjekk på søndagsskule og hadde kristendomsundervising på skulen. Nokre av slektningane mine var kristne, ei tante og nokre onklar, og far min vaks også opp i ein kristen heim. Han fekk ein viss aversjon mot svovelpredikantar som var veldig opptatt av helvete.
[ Haiangrepet ga livet mening ]
Har meldt seg ut av Den norske kyrkja
Sjølv konfirmerte Tomren seg kristeleg som tenåring, men har i vaksen alder meldt seg ut av Den norske kyrkja.
– Eg har ikkje gode svar på om det eksisterer ein Gud, eventuelt mange gudar. Eg forheld meg til verda vi lever i og kroppen eg har, seier han.
Dette livssynet inneber for Tomren at det er mennesket som har skapt Gud og moral. Artisten har gjennom livet latt seg fascinere også av andre religionar og den gamle greske mytologien.
– Verda er ein spennande stad der vi har mange ulike religionar og mange ulike språk, seier han.
Ein ting han er opptatt av, er at mangfaldet er i ferd med å bli mindre. Mange språk er i ferd med å døy ut. Talet på dyreartar blir færre og færre. Han dreg ein parallell til einsrettinga innan musikken, der ungdom sjølv på avisidesliggande stader i verda høyrer på Rihanna og breakdance.
– Einsretting gjer verda mindre interessant, seier Tomren.
[ Prestedattera som tuller med troa ]
Har lese halve Bibelen
Vi kjem inn på musikken att, for artisten song også ein gospellåt på Stjernekamp, i duett med Ole Børud. Det heng visstnok eit bilete av Børud og Tomrens kjæraste på veggen i leilegheita deira, frå då kjærasten kora for Børud på ein konsert i Lyngdal på 1990-talet.
– Eg hadde høyrt ein god del om Ole Børud, som var Åse Britts største helt i barndommen, så eg tenkte det var eit godt høve til å bli betre kjent, seier han lurt.
Gospellåten Tomren og Børud song på Stjernekamp var «Peace in the Valley», ein låt som ikkje minst er kjent for versjonen som Elvis Presley spelte inn på slutten av 1950-talet.
– Elvis Presley song mange gospellåtar. Eg har høyrt mykje på desse, på Aretha Franklin og på ein del andre gospellåtar frå den amerikanske folkemusikken. Men det finst også moderne gospel som eg ikkje kan utstå. For meg framstår den eldre gospelmusikken som meir ekte, seier Tomren.
Eg har ikkje gode svar på om det eksisterer ein Gud, eventuelt mange gudar. Eg forheld meg til verda vi lever i og kroppen eg har
— Bjørn Tomren
– Gospel tyder jo evangelium – evangeliet vi kan lese om i Bibelen. Har du lese i Bibelen nokon gong?
– Ja, eg har lese fleire gonger i Bibelen, både Det gamle og Det nye testamentet. Eg har ikkje lese heile, men kanskje ...halve? Eg har lese både Mosebøkene, evangelia og Johannes’ openberring. Og eg har lese Jobs bok.
– Har du lese noko som provoserer deg?
– Eg er litt usikker på kva eg skal svare til det. For meg er Bibelen litteratur, historiske bøker. Det er nok meir retningar og haldningar innanfor kristendommen som kan provosere.
[ Hun parkerte Gud på retreat. Ti år senere ble teologi brennende aktuelt ]
Klimakamp og pressefridom
Vi lar Bibelen ligge i denne omgang og ber Tomren om å sjå seg attende i livet. Ser han nokre viktige vendepunkt på ferda? «Nokre lengre turar», svarer han raskt. Han har nemleg reist Noreg på langs fire gongar – han har rodd, padla, gått til fots og gått på ski. Kvar tur tok rundt tre, fire månader. Turene har betydd mykje for han.
– Eg har også lyst til å gå Japan på langs og Italia på langs. Forhåpentleg får eg høve til det ein gong, seier han.
41-åringen er glad i naturen. Han likar å vere i naturen. Og han bryr seg om kva som skjer med naturen, korleis han er utsett for menneskeskapte klimaendringar. Av saker som engasjerer han er klima og miljø det første han nemner. Det andre er pressefridom.
– Eg blir engasjert og provosert av korleis Julian Assange blir behandla, til dømes. Ytringsfridom er ei av dei viktigaste sakene i vår tid. Friheit for pressa og tryggleiken til dei som skal vere journalistar.
Samtalen i Vår Frue kirke i Trondheim går mot slutten.
– Du har nemnt dotter di tidlegare i intervjuet. Kva ønsker du å gi vidare til henne?
– Eg har tenkt å lage ei liste til henne over ting som gjer livet verdt å leve. Høgt oppe, for meg, er blant anna bakverk og kake. Musikk. Kaffi. Poesi. Venskap. Det er mange ting, sjølvsagt. Men eg tenkte altså eg skulle lage ei liste til henne. Det er også meiningsfylt å arbeide for å gjere jorda meir leveleg for kommande generasjonar, seier Bjørn Tomren.
– Det ligg store utfordringar framfor oss.
---
4 RASKE
- Gud er: Ekvivalent med alt, ifølgje Spinoza. Ifølgje Nietzsche er han død
- Eg klarer meg ikkje utan: Solbriller
- På gravsteinen min skal det stå: Eg har kome med eit par forslag, men hugsar dei ikkje
- Boka alle må lese: Helge Pettersens Nietzsche – lidelse og menneskedannelse
---