Denne saken ble først publisert i 2021. Vi har hentet den opp igjen til glede for nye lesere.
Kva har mennesket att for alt sitt strev, for alt det strevar med under sola? Slik spurde Kohelet i bibelboka Forkynnaren, ei av perlene i Det gamle testamentet. Fåfengt, var den dystre domen over tilværet – fåfengt og forgjengeleg.
Neste månad kjem musikar Jo Hegle Sjøflot ut med ei plate bygd opp rundt Forkynnarens tankar: Songs From the Book of Qohelet. For mange norske lyttarar vil nok bodskapen først og fremst komme indirekte fram: All teksten er nemleg på hebraisk.
– Eg trur det blir mindre påtrengande slik, både for min eigen del og for lyttaren. Eg er komfortabel med den indirekte meddelinga, seier Hegle Sjøflot.
Han var meir direkte før, ikkje berre dei åra han hadde fast jobb som prest i Den norske kyrkja. Som ung tenåring stirde han brått ein dag ned i avgrunnen og tenkte: «Helvete finst. Kvifor gjer vi ikkje meir for ikkje å hamne der?»
Helvetesvisjonen sette preg på den vidare ungdomstida hans. Hegle Sjøflot er oppvaksen på Nordstrand i Oslo, der det kristne miljøet var relativt stort. Men ikkje alle var like «hardcore» som han sjølv.
– I første klasse på vidaregåande gjekk eg opp Karl Johans gate med ein stor «Jesus lever»-plakat. Det er litt pinleg å tenke på det i dag. Samtidig er eg stolt av det også. Saka var viktig, og då var det berre å køyre på, seier han.
[ Miljøaktivist Penelope Lea fekk sine første hatmeldingar då ho var 12 år ]
---
Jo Hegle Sjøflot
- Musikar
- 40 år
- Gift, har tre barn
- Vaks opp på Nordstrand i Oslo. Bur på Bislett.
- Aktuell med den kommande plata Songs From the Book of Qohelet
---
Opptatt av helvete
Vi har sete oss ved kjøkkenbordet hans på Bislett, sentralt i hovudstaden, for ein prat om dei store spørsmåla. Til sams med Dante i Den guddommelege komedie må vi forsere helvete først. Hegle Sjøflot er blant dei få utvalde som har peis på kjøkkenet. Det er rett nok lang veg frå peiskosen i Thereses gate til logane i Eldsjøen, det velkjente skrekkscenarioet frå Bibelens siste bok.
– Kvifor blei du så opptatt av helvete som ung?
– Eg hadde nok ein tendens til svart-kvitt-tenking, som så mange ungdommar. Samtidig skal eg ikkje underslå at dersom den «verste» tolkinga av bibeltekstane faktisk er sann, så burde vi bruke all vår tid på å redde folk frå flammane. Det var derfor eg blei sjokkert som ungdom, at helvete ikkje blei meir snakka om.
– Ole Hallesby burde fått meir taletid i radioen?
– Det var sikkert derfor han sa det han sa. Om ein ser helvete som ein realitet, må ein jo åtvare folk, så ingen skal brenne unødig.
– Kor redd var du for at du sjølv eller andre skulle gå fortapt?
– Eg var ikkje så redd for meg sjølv, eg var jo kristen. Og eg tenkte kanskje ikkje så mykje på konkrete enkeltpersonar. Men helvete var den endelege fortolkingsnøkkelen vi skulle sjå alt anna igjennom.
Den første andakta han som ung heldt i Nordstrand kyrkjelyd, handla (u)passande nok om kven som gjekk fortapt og kven som ikkje gjekk fortapt. Det var ei heilt sakleg andakt. Til orientering.
– Eg var ein alvorleg ung mann, seier 40-åringen i dag.
Agnostikar som likar Gud
Det er ikkje mykje att som minner om ein svovelpredikant når ein møter Jo Hegle Sjøflot. Knapt nok predikant. Han gav seg som prest etter tre år, han meinte han ikkje hadde dei rette motivasjonane. Han likte eigentleg å preike. Men så var det dette med trua, då.
– Dersom du spør meg i dag, er eg 49 prosent truande. Andre dagar er eg halvvegs ateist. Nokre dagar bryr eg meg ikkje i det heile. Mens somme dagar bikkar eg heilt over i tru. Eg har lært meg å falle til ro i dette. Det stressar meg ikkje lenger, og det var eit stort vasskilje i livet mitt, seier Hegle Sjøflot.
Jamleg møter han ein venegjeng frå teologistudiet. Dei har gjort det til ein tradisjon å opplyse kvarandre om prosentsatsen for deira eiga tru. Dei fleste ligg vanlegvis under 50 prosent, bortsett frå ein på 99, «men han er frå Rogaland».
– Eg håper Gud finst. Eg gjer det. Sjølv om eg oftast er agnostikar, likar eg kristendommen. Eg er ein agnostikar som likar Gud. Eg vil gjerne ha med gudsdimensjonen.
– Kva er det mest krevjande med å inkludere Gud i livssynet ditt?
– Om du er eit rasjonalt menneske med eit kjensleliv, er det slitsamt å hanskast med Gud. Tenk viss han ikkje finst! Eller, endå verre, tenk viss han finst! For mange er nok trua eit vern mot uvisse, men for meg aukar ho berre uvissa.
Dersom du spør meg i dag, er eg 49 prosent truande. Andre dagar er eg halvvegs ateist. Nokre dagar bryr eg meg ikkje i det heile.
— Jo Hegle Sjøflot
[ Filosof meiner at kristendommen er rasjonell ]
Eksistensiell uro
Det finst ein del smertepunkt i Jo Hegle Sjøflots liv. Han har hatt mykje eksistensiell uro. Angst for alt dette uvisse, kvar vi hamnar når vi døyr. Og han har slite med skamkjensle.
– Eg kjenner meg igjen i Franz Kafkas novelle Forvandlingen, om Gregor Samsa som vaknar opp og er blitt forvandla til eit insekt. Eg kan innimellom kjenne meg feil. Eg skulle ha vore eit menneske, men så er eg i staden ei bille. Eg har hatt mykje skam for ikkje å vere betre.
Det går heldigvis mykje betre i dag enn tidlegare. Så har han også falle meir til ro: landa ei presteutdanning (som han rett nok ikkje brukar så mykje), fått kone og tre barn. Han finn ro også dei dagane der det ikkje er mogleg å tru på Gud.
Og han er omsider klar med plateprosjektet han har halde på med så lenge, songane med tekst frå Forkynnaren.
– Forkynnaren seier at den som aukar sin kunnskap, aukar si smerte, men akkurat der er eg usikker om livsvisdommen hans treff blink. Eg forstår meg sjølv betre enn før, og snakkar om kjensler på ein betre måte enn då eg var ein taus, ung mann.
Eit moderne verk
Bortsett frå dette kjenner Hegle Sjøflot seg igjen i det meste av det Forkynnaren seier. Boka verkar moderne, sjølv om ho er skriven for langt over 2000 år sidan.
– Tenk at det skulle vere ei slik bok i Bibelen, som talar mi sak så sterkt! Der mange andre bibelbøker kjem med dryge og spektakulære utsegner om røynda, seier Forkynnaren det som det er. Han er Det gamle testamentets Leonard Cohen, som finn ord for menneska sine lagnader, meiner den norske musikaren.
Forkynnaren har til dømes denne kjente passasjen: «Alt har si tid, det er ei tid for alt som hender under himmelen: ei tid for å fødast, ei tid for å døy, ei tid for å planta, ei tid for å riva opp, ei tid for å drepa, ei tid for å lækja, ei tid for å riva ned, ei tid for å byggja, ei tid for å gråta, ei tid for å le, ei tid for å sørgja, ei tid for å dansa, ei tid for å kasta stein, ei tid for å samla steinar, ei tid for å ta i famn, ei tid for å la famntak vera, ei tid for å leita, ei tid for å mista, ei tid for å gøyma, ei tid for å kasta, ei tid for å riva sund, ei tid for å sy i hop, ei tid for å teia, ei tid for å tala, ei tid for å elska, ei tid for å hata, ei tid for krig og ei tid for fred.» (Fork 3,1–8)
– Nettopp det at denne stemma finst i Bibelen, gjer henne så fascinerande. Hadde Forkynnaren stått utanfor, for seg sjølv, ville han berre vore ein av fleire eksistensialistar. Men friksjonen som oppstår med bibelsk klangbotn, er noko eige. Boka speglar kjenslelivet mitt. Eg er jo ein ambivalent halvateist som ikkje klarer å la vere å gå mykje i kyrkja, seier Hegle Sjøflot.
[ Håkon Bleken: Jesus på krossen er uforståeleg for meg ]
Går mot null
– Du slutta som prest, men du jobbar framleis litt som prestevikar?
– Skitt, ass. Ja, eg tar nokre oppdrag når eg blir ringt opp, det er eit økonomisk spørsmål. Men eg trappar ned mot null. Det er det rettaste for min eigen del.
– Er det tilfeldig om du er prest på ein agnostisk, ateistisk eller truande dag?
– Eg skulle ønske at eg var meir profesjonell, at eg kunne godta at eg er prest og ateist, samtidig som eg gjennomfører rituala. Men kvar gong eg er prest, mobiliserer eg automatisk alt eg har av tru. Det er sikkert bra for jobben, men kanskje ikkje like bra for min eigen del, seier han.
Eg er jo ein ambivalent halvateist som ikkje klarer å la vere å gå mykje i kyrkja.
— Jo Hegle Sjøflot
Han går heilt inn i det når han gjennomfører eit kyrkjeleg ritual, for tida berre gravferder, ikkje gudstenester lenger. Han spelar aldri skodespel, men hentar trua fram. På T-banen heimover lurer han likevel på korleis han kunne seie det han nettopp sa om det evige livs håp.
– Eg har ikkje godt av å stå i ei forkynnargjerning, seier han – om det då ikkje handlar om å resitere Forkynnaren i Bibelen.
Musikaren har det best med ei friare rolle. Men eks-presten sakna liturgien så mykje at han for litt sidan meldte seg til teneste som forsongar i St. Dominikus igjen. Den katolske kyrkjelyden rundt dominikanarklosteret på Majorstua har vore viktig for Hegle Sjøflot. Den no avdøde munken Arnfinn Haram var ein god ven.
– Han var heime hos meg eit par kveld i veka. Eg var dradd mot katolisismen, sjølv om eg kanskje hadde meir til felles med Arnfinn i synet på musikk og litteratur, enn i synet på teologi. Etter at han døydde, bestemte eg meg for å bli prest i Den norske kyrkja. Kanskje hadde eg ikkje blitt det elles.
Salmar i blodet
Arnfinn Haram var blant anna salmeskrivar, og innimellom spelar også Hegle Sjøflot salmar på konsertane sine. Han omtalar iallfall den siste låten på det seinaste Svevngangar-albumet som ein salme, sjølv om teksten er henta frå Haugtussa. I bandet Svevngangar er det ikkje den bibelske Forkynnaren som utgjer tekstmaterialet, men diverse bautaer innan den nynorske lyrikken.
– Du var med i Vårt Lands salmedugnad, der du song salmen «Jesus, din søte forening å smake». Kva betyr salmane for deg?
– Veldig mykje. Salmane sit i blodet på ein annan måte enn summen av all forkynninga eg har høyrt, og alle dei teologiske bøkene eg har lese. Tekstane er somme tider for heftige til at eg kan godta alt, men det ligg ein intensitet, ein lengsel og eit frimot i salmane som er sterk.
Se Hegle Sjøflots bidrag til salmedugnaden her:
– «Jesus, din søte forening å smake» er ein heftig tekst. Kva tenker du sjølv om Jesus?
– Han er ikkje heilt god, altså! Men han er kul, òg. Det eg likar med Jesus er han er så samansett, frå å vere ein mild medvandrar som ser folk, til å vere ein sur psycho som brøler ut ein vill bodskap om endetid og dom. Han er ikkje berre sympatisk. Men så er han jo nådig, varm og talar saka til dei svake. Eg blir ikkje heilt klok på han.
– Trur du at han døydde på krossen og stod opp att frå dei døde?
– Døydde gjorde han, iallfall. Og eg håper han stod opp. Det er litt kjipt dersom han ikkje gjorde det. Eg trur det jo av og til. Mens andre gonger trur eg det ikkje. Det er den pendelrørsla igjen.
---
4 raske
- Gud er: Kanskje.
- Eg klarer meg ikkje utan: Musikk
- På gravsteinen min skal det stå: A small step for Jo is a big step for Jo
- Boka alle må lese: Fred av Arne Garborg
---
Stille bøn
Svingingane i tru har truleg ikkje med personlegdomen hans å gjere, sjølv om han meiner at han er distré. Ein gong han kom i prat med ein nabo på veg heim frå butikken, gløymte han at han hadde matvarer i handleposane.
– Eg kasta posane i søppelkassa i bakgarden og diskuterte vidare. Først seinare blei eg klar over kva eg hadde gjort, og sprang attende til søpla. Der låg posane framleis, heldigvis på toppen.
Derimot handlar Hegle Sjøflots pendel meir om at han er rausare med seg sjølv enn før. At kyrkja kan tru for deg, er ein tanke som i særleg grad har vore til stades i den katolske kyrkja. Då han sjølv tillét seg dette, var det mykje som løyste seg. Angsten blei mindre prekær. No kan han kvile i at det varierer. Trua treng ikkje stå like støtt igjennom alle stormar.
– Det gir ei større eksistensiell ro.
– Ber du?
– Iallfall gjennom liturgi. Og så kjem eg nok i skade for å be nokre spontane bøner også, det hender det. Tidlegare bad eg fast kvar kveld. Det har eg slutta med. Men eg likar stille bøn, seier Jo Hegle Sjøflot.
– Å sette seg ned ved ikonet og halde kjeft, det likar eg veldig godt.