Ni år gammal måtte Pedro Carmona-Alvarez og familien flykte frå militærdiktaturet i Chile. Han kom etter kvart til Noreg og vaks opp på Kolbotn, gjekk på Kristelig Gymnasium i Oslo samtidig med kronpris Haakon. I dag kjenner vi Carmona-Alvarez som ein av Noregs fremste forfattarar under femti, ein feira poet med bergensblod i årene.

I forfattarskapet sitt vender han stadig attende til religiøse ord og bilete. Dette har vore til stades heilt frå debuten Helter i 1997, der det første diktet heiter «Et lys for jomfruen» – eit lys for jomfru Maria, med andre ord. Ein del av diktet går slik: «Jeg husker lykkelige tider, jeg tror på Jesus Kristus, skaperen / himmelen og jorden. Jeg tror på de gode kreftene, men jeg ramlet / ut med grishoder i stedet for never.»

– Det latinamerikanske barndomslandskapet mitt spelar ei stor rolle i bøkene mine. Bygningane, gatene, korleis jorda ser ut, fjella. Dette landskapet var det første som dukka opp i skrivinga mi som noko eg kunne kjenne att som mitt. Og i denne samanhengen er også den katolske ikonografien veldig viktig. Kyrkjene, katedralane, familiens måte å tru på, kontinentet mitt sin måte å tru på. Og ikkje minst den lidande Kristus, som er ein så sterk figur å møte i ung alder. Iallfall var han det for meg, seier Carmona-Alvarez.

For forfattaren var den lidande Kristus utprega grafisk. Han såg den torturerte unge mannen overalt der han blei tatt med i kyrkja som barn.

– Han var spikra fast til krossen, blødde frå panna under tornekrona. Det var eit svært sterkt og også skremmande bilete. Jesus var skumlare enn djevelen, som var ein meir abstrakt figur. Den lidande Kristus blei eit ekko av alle dei chilenske og sør-amerikanske lagnadene med unge menneske som forsvann, som blei torturerte på det verste og drepne.

---

Pedro Carmona-Alvarez

• Norsk forfattar
• 48 år
• Fødd og dels oppvaksen i Chile, bur i Bergen
• Debuterte med diktsamlinga Helter i 1997. Har sidan skrive ei rekke bøker, både diktsamlingar, essaysamlingar og romanar.
• Blei nominert til den internasjonale bokprisen Dublin Literary Award for romanen Og været skiftet og det ble sommer og så videre. Har fått blant anna Sultprisen, Kritikerprisen (for lyrikkgjendikting) og P2-lytternes romanpris.
• Aktuell med diktsamlinga Inventarium og gjendiktinga av Raúl Zuritas Skjærsild, begge på Kolon forlag. Inventarium blei nyleg nominert til Ungdommens kritikerpris 2021.
• Er også aktiv som artist, blant anna i bandet Moon Pedro & the New Farm Street Orchestra.

---

Flykta frå heimlandet

På flukt frå Pinochet og det brutale chilenske regimet blei religionen viktig – endå viktigare enn han hadde vore dei første åra av oppveksten. Dei to åra han budde på eit flyktningmottak i Argentina, bad han mykje. Jesus var ikkje lenger den skumle, snarare ei tilflukt i ein ustabil og angtskapande situasjon.

[ LES OGSÅ: Min tro-intervjuet med Janne Stigen Drangsholt ]

– Eg blei vaksen over natta. Måtte bli ein heilt anna fyr, av nødvendigheit. Det var forferdeleg. Og samtidig har det gjort meg til den eg er, seier han.

I boka Refrenger frå i fjor fortalde han mykje om si eiga historie. Det var viktig for han å få fram nokre private rom i familien si felles historie som berre var hans. Det er likevel ikkje så ofte han får høve til å snakke inngåande om tru og religion.

Katolisismen spela ikkje ei altomfattande rolle i kvardagslivet i familien hans vaks opp i. Dei var «kulturkatolikkar», med det settet av konvensjonar som følgde med. Og jomfru Maria var vel så viktig som Jesus.

– Gud var den fjernaste, slik som fedrar er, langt inne på kontoret sitt. Jesus var sonen. Men det var best å snakke med mora. I familien min har det vore vanleg å tenne ei lys for jomfrua når vi skal be om eller takke for noko. Ein gong i året reiste vi opp til ein liten landsby ein times tid frå heimstaden min, La Serena, for å seie hei til henne. Ein indianar hadde på 1600-talet fått beskjed frå ei Maria-statue om å bygge ei kyrkje der, fortel Carmona-Alvarez.

Julenissen var Jesus

Jesus var likevel til stades ikkje berre i ikonografien, men i forteljingane som den kommande forfattaren vaks opp med. Han trekkjer særleg fram mormora, som han skildrar som ein kombinasjon av ein skrønemakar og ein Kafka-forteljar. Ho hadde mange Jesus-bilete i huset, og skreiv gjerne inn Jesus som helten i forteljingar og folkeeventyr.

– I forteljinga om Raudhette og ulven, er det er ein jeger som til sist reddar Raudhette. Det var Jesus. Det same gjaldt for andre heltar og redningsmenn, og folk som ikkje kunne avsløre identiteten sin. Også julenissen var Jesus. Ein gong i året tok Jesus på seg ei raud drakt og drog rundt til alle barna med gåver.

Den unge guten slukte ikkje nødvendigvis alle historiene rått. Men han forstod tidleg at biletet av Jesus har noko komplekst ved seg.

– Og eg forstod at det var ein godleik der. Det gode kunne dukke opp overalt, i alle slags skapnader.

Har pella i Jesusen

Carmona-Alvarez dreg ein parallell til evangelia, der folk ikkje alltid kjenner att Jesus før han snakkar til dei. Maria Magdalena. Emmaus-vandrarane.

– Det er noko med stemma hans, og ikkje nødvendigvis med korleis han ser ut. Ingen av evangelistane fortel noko om det, det synest eg er flott. Det formbare og elastiske ved Jesus.

Ein gong i året tok Jesus på seg ei raud drakt og drog rundt til alle barna med gåver.

—  Pedro Carmona-Alvarez

I sine eigne bøker har Carmona-Alvarez etablert eit bilete av Jesus både som chilenar og som meksikanar. Slike Jesus-bilete skil seg ein del frå til dømes kunstnaren Henrik Sørensens blonde og nordiske Jesus.

– Der ser han ut som ein slags Bjørn Borg, meiner forfattaren.

– Det er heilt greitt, det. Men det som er fint med Jesus er at han blir det du treng, i det du treng det. Det har eg sjølv merka etter å ha brukt mykje tid på Jesus opp igjennom livet, om ikkje direkte som ein truande. Eg har i lang tid vore opptatt av Jesus. Han er ikkje berre ein fyr, men eit sett med verdiar og kvalitetar. Krav, også.

– Du avsluttar diktsamlinga Prinsens gate med verselinjene «flere ganger tenker jeg på jesus / (jeg tenker aldri på jesus)». Når du no seier at du har tenkt mykje på Jesus gjennom livet: Kva forhold har du til Jesus i dag?

– Eg vil seie at eg har eit ganske fint forhold til Jesus. Eg har brydd meg om å prøve å skjønne kven han er for meg, utanom skrekken som sit som eit ekko frå den tidlege barndommen. Eg har pella litt i Jesusen ved å lese evangelia sjølv. Eg har irritert meg over, til dømes når vi har gått i kyrkja på julaftan, at Jesus er utvatna. Jesus blir gjerne litt barnehageonkel og vassen hippie. Det er nokså langt frå mitt første bilete av eit lidande, iheltorturert vesen.

[ LES MEIR: Haddy Njie har begynt å våge. ]

Litterært interessant

Då Carmona-Alvarez kom til Noreg som 11-åring, som fortona seg som eit paradis sett i forhold til det han hadde flykta frå, blei ikkje behovet for religionen like presserande som før. Han var så opptatt av å starte livet på nytt, å forvandle seg til ein «lykkeleg gut» framfor «den ulykkelege». Han var sjeleglad berre for å få kunne vere eit barn igjen. Etter kvart som han blei eldre, kjente han likevel korleis landskapet frå barndommen framleis låg i han.

Som vaksen litterat synest Carmona-Alvarez at det er uhyre interessant med fire inngangar til ei om og same historie, gjennom dei fire evangelia, med både likskapar og motstridande element. I 10-15 år har han studert Bibelen i rykk og napp. Den siste tida har han lese Apostelgjerningane og Paulus-breva på senga. Planen framover er å gi seg i kast med Markus- og Lukasevangeliet på nytt.

– Eg er interessert i Bibelen fordi eg er interessert i litteratur. Eg er interessert i skriving, i kvifor Lukas er meir interessert i ein slags prosaisk venleik enn det Markus er.

[ LES MEIR: Ingrid Storholmen trur at språket skaper kva det nemner.  ]

Bøn og skriving

– Du nemnte Kafka for litt sidan. Franz Kafka, og Jon Fosse, har samanlikninga skrivinga med bøn. Du sjølv kjem fleire stader i forfattarskapet ditt inn på bøna, både som tematikk og som henvending. Har du nokre tankar om korleis bøna spelar inn på skrivinga di?

– Det finst ein parallell der. Poesien er for meg ein stad eg går til for å henvende meg. Veldig mange av dikta mine er samtalar, forsøk på dialogar. Halvvegs stumme dialogar, men slik er det jo også med bøn. Diktinga mi er blitt mindre jaga og meir kontemplativ dess eldre eg er blitt. Det handlar også noko om den meditative tilstanden som poesien tillater meg å nå. Bøn er ei øving i konsentrasjon, å vere i det du seier, henvendt dit du skal. Det er også ein definisjon på skriving, rett og slett, seier 48-åringen.

Han har reflektert mykje over kva det vil seie å vere eit åndeleg menneske. Det er trøystande å ha kontakt med ei åndeleg verkelegheit og ikkje avfeie alt med rasjonalitet. Difor prøver han heile tida å vere medviten om å stoppe opp for denne verkelegheita.

– Det verkar strengt å avfeie kristendommen berre fordi han har så mykje makt og skaper så mange problem. Når livet er heilt på botnen, og alt er svart rundt deg, eller når du er full av takksemd og lykke – vender du deg til nokon då? Det er ein lakmustest for meg. Kall det gjerne natur, eller kall det Gud. Men dersom du gjer det, er det verdt å halde på det. Det er iallfall det aller vakraste og mest intime eg sjølv har opplevd. Og det trur eg er ei form for bøn.

Djevelen i folketrua

Den åndelege verkelegheita på kontinentet han kjem frå, det latin-amerikanske, inneber ofte ei blanding av kristendom og folketru. Truande katolikkar kan ofre sprit og sigarettar til djevelen når dei går ned i gruvene for å arbeide – det er djevelens rike. Carmona-Alvarez lar seg fascinere av det «ureine» ved dette. Mange stadar kan det vere eit mylder av uttrykk som er blanda saman.

Apropos djevelen, har forfattaren tidlegare denne hausten vore aktiv som musikar – for han er det, òg – i Frode Gryttens stykke «Djevelen og eg» på Den Nationale Scene i Bergen. Det var meir humor og mindre uhygge i det Carmona-Alvarez omtaler som ein Mefisto-aktig komedie om korleis djevelen lokkar ein forfattarfigur til å bli meir suksessfull.

– Omtrent som den lite skremmande djevelen i barndommen?

– Jo, djevelen var skummel! Eg syntest berre at Jesus var skumlare! Det var lite svovelpreik heime hos oss, så djevelen dukka oftast opp i folketrua, ikkje så ofte i kyrkjeleg forstand.

Carmona-Alvarez vaks opp med i eit mylder av spøkelsesforteljingar, apparisasjonar (tilsynekomstar), forteljingar om folk som hadde høyrt stemmer, og så vidare. Djevelen var ein del av denne karnevalistiske dansen.

– Vi var likevel mykje meir vendt mot jomfru Maria, mirakla, Jesus, håpet.

---

4 raske

• Gud er: Altets maske
• Jeg klarer meg ikke uten: Kjærleik og musikk
• På gravsteinen min skal det stå: Terningkast 3
• Boka alle må lese: Det er vanskeleg å komme utanom Bibelen, men Iliaden og Odysseen er ikkje så verst, dei heller, altså.

---

Skjærseld med korona

– Vi kan jo ta steget vidare til skjærselden. Du er aktuell med gjendikting av Raúl Zuritas Skjærsild i haust, i tillegg til di eiga diktsamling, Inventarium. Har skjærselden vore noko du har forholdt deg til?

– Ikkje i stor grad. Eg hugsar frå barndommen at det var eit skummelt ord. Når ein først blir klar over den katolske kosmologien, blir det nokså openberrt at ein vil til himmelen og ikkje til helvete. Men skjærselden i midten ... det er så tomt der. Dei to andre posisjonane er iallfall fylt av noko.

For Carmona-Alvarez er dette metaforiske storleikar. Men han trur det er derfor dei varer så lenge som dei gjer.

– Dei treng ikkje å bli definerte så trongt, men kan vere samtalepartnarar for oss. Skjærselden er slik sett eit godt bilete på det mange av oss opplever gjennom livet, at det er uavklart. Kva gjer eg? No under koronaen, til dømes, når mange av oss sit einsame heime med ein haug av tid. Vi er kanskje vande med eit liv som er fylt opp for oss på førehand. Kva skal vi no gjere?

[ LES MEIR: Den miskunnsame generalen ]

Paradoksa i trua

Forfattaren assosierer stillstanden i samfunnet til eksistensfilosofen Jean-Paul Sartre, til forfattarar som Albert Camus og Samuel Beckett.

– Korleis er veret i dag? Grått. Kva er klokka? Null.

Og han trekker han fram den argentinske forfattaren Jorge Luis Borges når vi igjen skal nærme oss Gud: «Gud er kulminasjonen av den fantastiske litteraturen.»

– Eg må nesten sitere frå ditt eige forfattarskap også. Ein stad skriv du: «Min tro har blitt styrket, og det er ikke lenger tyngende / å innrømme åpenbare paradokser som en jomfrufødsel / eller en blodig festlighet som kjærlighet i ytterste konsekvens». Det er mange store og interessante paradoks i religionen?

– Ja, vi må slutte å vere så barnslege at vi trur at det ikkje går an å samanstille motsetningar. All religiøs og åndeleg tenking viser oss at det går an å vere både svane og Gud samtidig. Det er same vesen, med ulike uttrykk. Paradoksa er noko av det mest fantastiske!

Carmona-Alvarez er full av begeistring for paradoksa i Bibelen. Dei er noko det går an å halde på med eit heilt liv. Han merkar også korleis dei forandrar seg med alderen. Korleis Jobs bok, som han har lese sidan han var ung – sidan han alltid har vore interessert i liding og sorg – også står fram på nye måtar når han er blitt eldre.

– Før syntest eg vennene til Job var så fine, og Job var så sur. I dag synest eg vennane hans er heilt ute. Dei seier berre tull, og kjem med billige sjølvhjelpsråd. Før Gud til slutt viser seg og seier: Kven er du!?

For deretter å reise Job opp att frå avgrunnen.

Nåde og håp

I eit av dikta som blei skrivne til Maya Øklands bok Stranger in Motherland, og som var starten på det som skulle bli den nye diktsamlinga Inventarium, har Carmona-Alvarez følgjande verselinje: «Men Gud tilgir, så da gjør jeg det også».

– Eit av dei store orda som finst i forfattarskapet ditt, er nåde. Kva er nåde for deg?

– Overgivelse. Aksept. Det å gi seg hen. Å tape, eller vere fortapt, men likevel ha eit slags håp. Det største kravet er å gi opp kravet, på eit vis. Vi går ofte og piskar oss sjølve. Krev av oss sjølv. Krev av andre. Krev av Gud. Så blir du i staden møtt av det milde blikket. Mildt, men ikkje uvitande. Det mister ikkje presisjonen sin. Det ser ned i skiten, seier Carmona-Alvarez.

– Det er der Jesus er så fascinerande. Når håpløysa er det som fyller tilværet, så står det ein fyr der og seier: Ja, akkurat så dårleg er det. Det er ikkje sikkert at det blir betre. Men her står eg. Og eg kan gjere det, viss du vil. Men det er ditt val.

[ LES MER: Min tro-intervjuet med Joanna Rzadkowska ]