Eit tilbod frå Gud

‘Eg trur eg var sytten år. Eller kanskje seksten.

Tenåringen Åsne Valland sit i gangen på Rossvoll gymnas i Øystese. Ho har ikkje gjort leksene denne dagen heller. Skule­arbeid er ikkje ei prioritering, ho har lese- og skrive-­vanskar, og reiser stadig rundt for å spele konsertar. I musikkmiljøet drikk ho mykje og røyker så ho mister stemma, den som skal bli levebrødet hennar. Smått stressa byrjar ho no å flikka fram bøkene for å rekka å gjera i alle fall noko før timen, då ein tanke slår ned i ho som lyn frå klar himmel. Er det nokon som snakkar? Ho ser seg rundt, men det er ingen andre i gangen.

– Stemma spurde: Er det dette du vil, Åsne? Vil du gå den vegen, eller vil du gå med meg? Eg opplevde det som eit tilbod frå Gud. Så eg takka ja.

Skuleslask

Sidan den gong har ikkje musikaren frå Nordheimsund i Hardanger vore i tvil. Trua har stått støtt. Åsne seier ho var «ein skikkeleg slask» på skulen, og droppa til slutt ut av vidaregåande. Ein skulle kanskje ikkje tru det, der ho går berrføtt i svart sommarkjole, ein sped skapnad med faste skritt, og viser oss gjennom den gamle trevillaen og ut i hagen. Me er på Stange i Hedmark, rett utanfor Hamar. Eit gamalt treikon av Jesus heng på veggen, det blei funne i ein antikvitetshandel i Romania. C.S. Lewis, Jo Nesbø, geografi- og samfunnsfaglege bøker kan skimtast i bokhylla som dekker ein heil vegg. Piano, gitar og to feler ligg framme i stova.

– Men ikkje blokkfløyte! Der går grensa. Alle brukar pianoet, unntatt meg. Eg er for perfeksjonist – eg lærte meg aldri eit instrument, for eg skjønte at eg ikkje kunne bli best.

Forvaltar gåva 

Det vart tidleg klart at musikk var vegen å gå. Hardanger er ein liten plass med eit lite – om enn rikt - musikkmiljø, og stemma til Åsne blei fort lagt merke til. Tidleg i tenårene blei ho «plukka opp» av både Knut Hamre og Nils Økland, begge kjende spelemenn og felevirtuosar. Sistnevnte åpna døra til minimalismen og improvisasjonen i folkemusikken, noko som skulle ha stor betyding for musikken hennar. Kveding lærte ho av Steffen Eide og Margrethe Opheim på Voss. ­Nitten år gamal ga Åsne ut si fyrste plate, med Sondre Bratland som produsent: Den Ljose Dagen var ein blanding av tradisjonelle og religiøse folketonar, bånsullar og «litt av kvart» frå Hardanger.

– Religiøsitet er absolutt ein vesentleg del av folkemusikken. Spesielt før orgelet kom på tidleg 1900-tal, fortel Åsne. Men ­valet om å bli musikar har òg ein ­annan dimensjon:

– Eg meiner at det er eit ansvar å forvalta dei gåvene ein har fått. Eg fekk stemma mi, då skylder eg Gud å bruka den. Så har eg faktisk moglegheita til å leva av musikken, i motsetning til onkelen min, som hadde den vakraste stemma eg veit. Han fekk ikkje den anledninga i sitt liv.

Livet på ekte

Allerede som 18-åring traff Åsne han som skulle bli mannen hennar: Andreas Nordli. Dei møttest under OL i Lillehammer, på eit arrangement i regi av den evangeliske organisasjonen Ungdom i Oppdrag, der Andreas no er leiar. Ting klaffa med ein gong – «litt flaks skal ein ha», ler ho. 23 år gamle flytta dei med sin nyfødde son Mikal til Romania, for å driva hjelpearbeid gjennom UIO. Dei var idealistiske – men akkurat djerve nok. Dei blei i fem år.

– Eg er glad me dro då, for eg hadde nok ikkje turt det etterpå. Det var tøft – eg var mykje redd – men fantastisk. Livet blei på ekte.

– Korleis då?

– Folk var så nære. Klede, bil, hus, det betydde ingenting. Det var nok å dekka grunnleggande behov. Alt dreidde seg om menneske, Gud og relasjonar.

Det var trua som leda dei dit. «Alt de gjorde mot ein av desse mine minste brør, det gjorde de mot meg».

---

Åsne Valland Nordli

• Folkemusikar frå Nordheimsund i Hardanger, fødd 1975.
• Har gitt ut tre soloplater, to duoplater, samt medverka på utgjevingar av mellom anna Nils Økland og Berit Opheim.
  Budde og jobba som hjelpearbeidar i Constanta, Romania frå 1998 til 2003.
• Ga ut boka Mine minste om tida i Romania på Samlaget i fjor.
• Gift med Andreas Nordli, leiar for Ungdom i Oppdrag. Bur på Stange i Hedmark.

---

Eg fekk stemma mi, då skylder eg Gud å bruka den.

—   Åsne Valland Nordli

– Jesus sa at ein skal gå ut og hjelpa andre. Så då gjorde me det. Det var kanskje ei endå sterkare­ oppleving fordi me følte me hadde­ ei klar oppgåve. Me lærte oss rumensk med ein gong, det gjorde alt så mykje lettare.

Rumenarar er sterkt religiøse,­ og den ortodokse trua deira kom godt til syne i kvardagen. Dei hadde jomfru Maria i bilen, korsa seg når dei køyrde forbi ei kyrkje. Åsne fortel at ein så religionen veldig tydeleg. Ho skil nemleg klart mellom tru og religion. Sistnevnte er «pakka rundt» trua: kultur, regler og system.

– Om folk spør, seier eg faktisk at eg ikkje er religiøs. Men eg er sterkt truande.

Ho fortel om ein dag ho stod på togperrongen i Constanta, havnebyen dei budde i, og venta på ei rumensk jente som skulle få hjelp på mottaket. På armen hadde ho eitt år gamle Mikal. Så ser ho seg rundt. Heilt umerkeleg har seks svære menn danna ein ring rundt ho, og nærma seg sakte. Blikka var ikkje særleg venlege.

– Eg hugsar at eg tenkte: «Gud, hjelp!». Eg var heilt forsvarslaus, eg berre fraus. Så høyrde eg namnet mitt. «Åsne, Åsne!»

---

4 raske

• Gud er: God.
• Eg klarar meg ikkje utan: 
  Gud.
• På min gravstein skal det stå: 
  Det må nokon andre bestemma!
• Boka alle må lesa er: 
  Bibelen. Viss eg får seie ei til: Min sorg av C.S. Lewis.

---

Tre kjente kroppar sprett bokstaveleg talt opp frå jorda. I rumenske byar bur svært mange ­gateborn i kanalane under bakken, og no kravla tre gategutar opp for å helsa på henne. Dei seks mennene forsvann.

– Englevakt frå kloakksystemet, kallar eg det.

Sjeleleg, men fysisk

Etter fem år var det ikkje lett å koma heim til Noreg igjen. Åsne beskriv det som «ein kamp mot materialismen». Alle ville ha finare bil, nye klede, pussa opp, tena meir. Plutseleg hadde det materielle fått ein hovudrolle i livet igjen.

– Det var fælt å merka korleis eg blei påverka sjølv òg. Tankane mine klarte ikkje stå imot lenger. Det var litt sånn, «ja vel då, så vil eg òg ha eit fint hus!» Av og til saknar eg det heilt enkle livet – å ha nok med å oppfylla basisbehova. Det er litt det same som at mange synest hyttelivet utan straum og innlagt vatn kan vera befriande, trur eg.

Musikken vart satt på pause under åra i Romania. Det gjorde at ho fekk fornya sangappetitten tilbake i Noreg. Meir og meir blei musikken ei form for tilbeding.

– Musikk kan jo vera det nærmaste ikkje-truande har religiøse opplevingar. Finn du Gud når du syng?

– Ja. Musikk er veldig åndeleg. Det er nakent, sjeleleg, men også fysisk: Når ein syng, brukar ein heile kroppen. Eg føler eg kan kommunisera med Gud då. Det blir ein måte å visa takksemd for livet og musikken på.

Vestlandssakn 

Åsne og Andreas har budd på Stange i seks år. Dei deler den brune villaen med Andreas’ foreldre, noko Åsne synest er ein stor fordel («minsten vaknar klokka seks, bestefar vaknar klokka fem, det passar perfekt»). Frå terrassen har ein utsikt mot Mjøsa, Toten kan så vidt skimtast til venstre. Hagen er svær, full av morelltre og epletre. Ein liten bete av Hardanger i Hedmark.

Musikk er nakent, sjeleleg, men også fysisk: Når ein syng, brukar ein heile kroppen.

—   Åsne Valland Nordli

– Det er jo litt kjedeleg natur, men den er veldig harmonisk. Eg har lært meg å bli glad i den, seier Åsne og dyttar vekk ei grein der me går gjennom hagen. Ho er ikkje eit sekund i tvil om kva som er det beste med å bu her.

– Vêret! Det er så forutsigbart, det er heilt fantastisk. Eg og to av døtrene mine deler same støvelpar. Tenk deg noko slikt på Vestlandet.

Støvelvêret til tross, ho saknar det vestlandske: naturen, kulturen og humoren.

– Me er meir rett fram. Ein må ikkje vera så overstrøymande positiv heile tida.

Ho peiker på andre sida av Mjøsa:

– Eg skulle gjerne hatt Bergen der, for eksempel. Med masse vestlendingar rundt meg... Og rumenarar! Og litt hedmarkingar, så klart.

Aha-opplevingar 

Åsne undrast på om kristne har det endå vanskelegare for nettopp å seia ting som dei er.

– Me set så høge krav til oss sjølve, og så kjenner me kanskje på ei skam når det ikkje går så greit. Der trur eg me kan bli flinkare: Å vera ærlege om å ikkje få det til.

Ho går ikkje så ofte i kyrkja, men ber kvar dag. Mens ho tar oppvasken, plukkar bær, dusjar. Av og til får ho svar.

– Viss eg les i Bibelen, kan eg få djupe aha-opplevingar. Guds ord er levande, det kommuniserar, og eg forstår. Han kan tala gjennom folk som ber, eller plutseleg klarna tankane dine – sånn som den hendinga da eg var sytten år på vidaregåande.

Under bønn kan ho kjenna eit nærvær, noko utanfor seg sjølv. At Gud er personleg.

Berre menneske

Det er ikkje berre berre å vera fembarnsmor og frilansmusikar. Etter fleire album, mangfoldege turnéar og konsertar, sa det stopp for fire år sidan. Åsne blei utbrent og sjukemeldt, og måtte akseptera at ein er berre menneske – og «kan ikkje overtrekka kontoen for alltid». No har ho kome fram til at ho ikkje orkar usikkerheita og ansvaret ved å ha musikken som einaste inntektskjelde. I fjor ga ho ut bok om tida i Romania, Mine minste, og i tillegg har ho starta å illustrera kort og laga keramikk.

– Eg har alltid vore glad i å ­arbeida med hendene, fortel Åsne, og viser veg ned ei bratt kjellartrapp.

På ei hylle står glasflasker og krukker på rekke og rad som skal fyllast med saft og syltetøy om litt. Her nede er keramikkverkstaden, med dreieskjeve, skåler, vasar og koppar. Åsne tar forsiktig ut ein fersk, brun leirefigur – ferdig forma, men i tørkingsprosessen. Det er Josef, Maria og Jesusbarnet.

– Eg lagar julekrybber på ­bestilling. Éi krybbe tar ti–tolv timar, kanskje.

Fri vilje

Med fem ungar mellom seks og tjue år, er musikken blitt ein fristad, noko Åsne driv med utanfor heimen.

– Borna mine har ikkje høyrt meg så ofte. Eit par gonger eg har sunge, har dei brutt ut: «Wow, mamma, du er jo flink!» Men eg og Andreas er opptatte av å gje dei ei musikkdanning – kvar morgon set me på ei ny LP-plate, så fortel me kven og kva det er.

– Kva er det viktigaste du kan gje vidare til ­ungane dine?

– Mitt høgste ynskje er at dei skal få gode, verdige liv. Viss dei òg får oppleva Gud på den måten eg gjer, vil det gleda meg veldig. Men det må vera av fri vilje. Eg vart aldri pressa til å tru i min barndom, og det set eg utruleg høgt. Ein eig ikkje borna sine.

Alle må ta valet om å tru ein gong i løpet av livet, meiner Åsne.

Sjølv tok ho det valet i gangen på Rossvoll ­gymnas, sytten år gammal. Eller seksten. Ho har forsona seg med at det ikkje finst svar på all lidinga i verda. I staden peiker ho på at det er me menneske som kriger, at det er me som tar dumme val. Når livet bryt, får ein målt trua si.

Døden

– Gjer trua det lettare å forsona seg med døden?

– Eg likar ikkje tanken på å døy. Me har det jo så fint, sjå her, seier Åsne og slår ut med armane mot hagen og Mjøsa som glitrar i bakgrunnen. Så blir ho tenksam:

– Men det er fantastisk å tenka på at ein far tar imot ein på den andre sida. Døden er ikkje enden på eksistensen, den berre tar ei anna form.

Fyrst og fremst vil ho bli hugsa for éin ting.

– Å vera god. Eg vil at folk skal ha det bra i nærværet mitt.

Ho ser ut mot epletrea.

– Då blir alt det andre sekundært.