Artikkelen ble først publisert i 2022.

I leilegheita bak Bislett stadion har teologen og den tidlegare Blå Kors-generalen Geir Gundersen opna døra og invitert oss inn.

– Her bur vi, seier han.

Det blir stille eit sekund før han rettar seg.

– Her bur eg.

I oktober i år døydde kona Liv Riiser, mangeårig skribent i Vårt Land, etter lengre tids kreftsjukdom. Adventstida har for enkemannen vore ei sørgetid. Ei tid for å øve seg i å bu åleine.

Ektesenga deira står bak eit halvvegs avlukke, med open passasje til stova. På Livs nattbord står framleis mange av tinga hennar.

– Ho som hjelper meg med å halde reint her, skiftar også sengetøyet. Ho brukar å reie opp senga med dyna og puta midt på. Men når eg legg meg, flyttar eg meg alltid over på mi side, seier 74-åringen.

Han set seg ned på sengekanten. På veggen bak han heng eit av bedehusbileta til fotograf Erlend Berge, med teksten «Se, jeg kommer snart». I vindauget heng ei vakker Herrnhuter-stjerne. Til vanleg var det Liv som ordna advents- og julepynten. I år var det Geir som måtte henge opp stjerna. Seinare skal eit av barnebarna komme og hjelpe han med ei pyntegrein det skal henge englar i. Men det meste i leilegheita må han no stå for sjølv.

---

Geir Gundersen

• Norsk teolog
• Tidlegare generalsekretær i Blå Kors
• Fødd i 1948. Vaks opp på Skodje på Sunnmøre
• Var gift med Liv Riiser, mangeårig skribent i Vårt Land, som døydde 4. oktober i år
• Kjent for mange som andaktshaldar på NRK i over 40 år

---

Jul utan kona

Det er i det heile tatt mange nye rutinar han må sette seg inn i som enkemann. No er det han som må vatne potteplantane. Han som må flytte på det som skal flyttast, ordne det som skal ordnast, lage maten som skal etast.

I jula skal han besøke sønene sine og familiane deira somme av dagane og vere åleine heime dei andre dagane. Han veit ikkje korleis jula vil bli utan Liv. Men han veit det blir annleis. Fråværet hennar er sterkt til stades. Han blir stadig minna om kor annleis det er å vere åleine. At Liv ikkje lenger er der.

[ Du kan være lyset i sorgens mørke ]

– Den første gongen eg gjorde meg flid med eit måltid til meg sjølv etter at Liv gjekk bort, sat eg ved bordet der, seier han og peikar inn i stova.

– Det var ei viljeshandling. Eg ville nyte maten, ta meg tid. Og eg var så glad og fornøgd for at eg klarte det. Eg var stolt over maten. Og eg hadde ete han roleg, etter mystikarane si oppskrift, tygga og fordøydd han godt. Og så – plutseleg – gjekk kjensla over i ei kolossal einsemd.

Auga hans blir fulle av tårer.

– Sorga er aldri langt borte. Ho er der som ein undertone heile tida, og kan bli utløyst av mykje forskjellig, snufsar han.

– Samtidig kan det å la seg fylle av sorga også føre til ei djup glede.

Han pussar nasen.

– Kva er det som skjer då?

– Nei, kva er det som skjer… Det er Gud som arbeider. Det er det som skjer.

Ny forelsking gjennom sjukdommen

Det finst eit djupt både-òg hos Geir Gundersen. Midt i sorga. Midt i einsemda og tårene. For kjærleiken mellom Geir og Liv blei berre sterkare dess sjukare Liv blei. Han snakkar om den siste tida som ei ny forelsking og som eit høgdepunkt i ekteskapet. Ei intensivering av det slitesterke forholdet deira. Sjølv fekk han kjenne på gleda over kvinna han hadde blitt kjent med og gifta seg med på slutten av 1960-talet, kvinna han hadde levd storparten av livet sitt saman med. Men han fekk også kjenne på ei anna type glede, i korleis Liv levde det å vere sjuk. Korleis ho levde det å døy.

– Vi kom veldig nær kvarandre. Heile familien kom nærmare kvarandre. Flokken vår.

[ Skogsreportasje: Det er i mørket vi ser lengst ]

Han fortel om ein ektefelle som var stø i vurderingane sine heilt fram til det siste. Noko av det er nyleg komen fram her i avisa, gjennom kritikk av eitt helsehus og ros av eit anna. Liv hadde sine velfunderte meiningar, slik det var også i tekstane Vårt Land sette på trykk. Når det gjekk mot slutten av livet, var ho også med på å ta avgjerda om å kutte medisineringa. Etter at ho hadde bestemt seg for det, blei ho fylt av ro.

– På eit tidspunkt var ho klar for å døy. Og ho var ikkje redd for det.

Enkemannen kviskrar nærmast når han fortel.

– Ho gledde seg til å tre ut av kroppen slik som han var blitt.

På eit tidspunkt var ho klar for å døy. Og ho var ikkje redd for det.

—  Geir Gundersen

Han reiser seg frå senga. Vi flytter oss over til den store raude sofaen i stova. Ved den eine stoveveggen står sjeselongen som Liv likte spesielt godt. Her las ho mange av bøkene ho meldte for Vårt Land. På veggen bak heng det kunstverk av Knut Tiberg. På ein annan stovevegg heng det tre kunstverk av Borgny Svalastog. I tillegg til biletkunsten er stova dominert av to store plassbygde bokhyller. Dette er ein bokheim, for visst. Lett synleg ligg også boka til eldstesonen Trygve Riiser Gundersen, Haugianerne, som kom ut rett før Liv døydde i haust. Boka fekk for ikkje lenge sidan Brageprisen i kategorien sakprosa.

– Med Livs kreftsjukdom har du vore igjennom ei lang ventetid. Adventstida er også ei ventetid. Korleis har denne vore for deg i år?

– Då må eg gripe til trusspråket. Bedehusbiletet med teksten «Se, jeg kommer snart» er min adventssong. Det går attende til oppveksten på Skodje bedehus, fortel Gundersen.

Sunnmøringen hadde ikkje ein problemfri barndom. Han fekk polio som sjuåring og måtte vere borte frå foreldra i fleire månader, innlagt på ulike sjukehus. Etter kvart kunne han kaste krykkene, men sjukdommen merkte han.

– Eg var både ein del av kameratflokken og utskild frå han. Eg var handikappa.

[ Sally Kamara blei skoten i ryggen som barn. Rullestolen er trona hennar. Jesus er kongen ]

Glad i bedehuset

Samtidig blei han svært glad i bedehuset. Han gjekk på møteveker for vaksne frå han var åtte, ni år gammal og heldt sitt første vitnesbyrd før fylte ti, langdrygt som ein tale.

På bedehuset song dei «I den stille klare morgen», om Jesus som kjem. For Geir Gundersen er det ordet «komme» som er hovudordet i adventa, ikkje «vente».

– Det er vi som i vår nød ropar «Kom, Herre Jesus, kom og hjelp oss!» Og det er han som seier «Ja, eg kjem!».

[ Slik oppfører englane seg i Norsk salmebok ]

Adventa, meiner teologen, er ei fordjuping av dette møtet, ei fordjuping av kjærleiken. Og her er vi inne på det sentrale i Geir Gundersens kristne tru, at kjærleiken er sterkare enn døden. Tidlegare var uttrykket ein del av ordlyden i nattverdsliturgien: «deg vere ære for kjærleiken som er sterkare enn døden».

– Dette har vore eit viktig motiv for meg lenge, men er særs sterkt no. Ei overskrift. Sjølve saka. Det handlar ikkje berre om at Jesus døyr på krossen for oss, men at kjærleiken faktisk er sterkare enn døden. Slik er det. Gud er kjærleik, og når vi elskar, elskar vi ikkje med ein annan kjærleik. Kjærleiken er éin. Vi elskar fordi han elska oss først. Livet er å leve ut denne kjærleiken. Den skapande kjærleiken som held alt oppe.

Gundersen seier at han har nærma seg eit katolsk, sakramentalt syn på ekteskapet som ein arena for den skapande kjærleiken.

– Når du ved Guds nåde får leve og smake den kjærleiksgåva som eit ekteskap er, kan du ikkje anna enn tenkje at ho sprengjer dødens grenser. Når du får ta imot Gud, den skapande kjærleiken, i eit fullført ekteskap, blir du sjølv leia til kjærleiken som er sterkare enn døden. Det er ei mystisk erfaring, seier han.

«Ein jesuitt i Den norske kyrkja»

Kristen mystikk er ikkje noko ukjent for teologen. «Ein jesuitt i Den norske kyrkja, som hadde sine beste dagar i Blå Kors» skriv han om seg sjølv på Facebook. Det er sagt med glimt i auget, men den ignatianske spiritualiteten – etter grunnleggjaren av jesuittordenen, Ignatius av Loyola – har lenge vore viktig for han. Viktig i denne spiritualiteten er meditasjon og rettleiing. Gundersen fekk lenge rettleiing av ei katolsk nonne. Ho blei rettleiaren hans heilt til ho døydde. I dag er han sjølv rettleiar hos St. Josephsøstrene.

– Du er samtidig vaksen opp på bedehuset og har med deg den tradisjonen. Er du ein bedehusmystikar?

– Det kan eg kanskje seie ja til! Eg pusta inn Jesus-trua på bedehuset. Eg fekk henne så å seie inn med morsmjølka. Men i godt vaksen alder gjorde eg meg ei nøkkelerfaring, at ei mellommenneskeleg kjærleikserfaring, i ei samtalegruppe med ni menn, opna opp for ein mangel i gudsforholdet. Eg forstod at det hadde med bøn å gjere – med hjarteslaga i den kristne trua. Eg ser på det som ei vekkingserfaring, ei fordjuping av trua, men med linjer tilbake til bedehuset. Å vere i bøna er å vere i den personlege relasjonen til Gud.

Å vere i bøna er å vere i den personlege relasjonen til Gud.

—  Geir Gundersen

Geir Gundersen ser ikkje på sorg som ein privat, kjenslemessig tilstand – ein tilstand ein skal komme seg «igjennom». Det er noko djupare i sorga enn berre å vere ein slags «stasjon».

– Å la seg leie av Gud i sorga, er å komme endå meir inn i den kjærleiken som er sterkare enn døden. Det er å bli kjent med Gud på eit djupare plan. Det forunderlege er at det å bli fråteke det aller kjæraste, opnar opp for denne kontakten.

Han nemner den kristne mystikaren Johannes av Korset, som formar ut sin teologi ut ifrå «den mørke natta». Gud skjuler seg. Det verkar som eit mørke, men er i røynda eit lys. Som leier oss, igjen, til kjærleiken som er sterkare enn døden.

– Den djupaste kontakten med Gud, med kjærleiken som er sterkare enn døden, går gjennom tapa våre, seier Gundersen.

Guds grenselause kjærleik

Han reiser seg og hentar programheftet for konas gravferd frå det lange stovebordet. På baksida står salmeteksten til «Lær meg å kjenne dine vege», som blei sungen ved grava. Salmen uttrykkjer nettopp dette poenget: «Men lær meg framfor alt å kjenne din grenseløse kjærlighet, den som kan tusen stjerner tenne når lykkens sol for meg går ned. Den tørrer tåren som den skapte, den leger såret som den slo. Dens vei går gjennom det vi tapte, den gir oss mere enn den tok.»

– Det har du det, seier han etter å ha resitert heile verset.

– Det er dette eg sit her og snakkar om.

Han ler.

Av natur er Geir Gundersen både alvorleg og lett til sinns. Nært sorga finst også latteren. Slik Gud er med i det heile. Slik frelsa er ein del av det heile.

[ Intervju med filosofen Gianni Vattimo: Frelse i den svake Gud ]

74-åringen er forkynnar til kvar minste trevl i kroppen, ikkje berre fordi han har halde morgonandaktar i NRK i over 40 år. Også når han snakkar om livets harde slag, er ikkje vegen lang til Guds skapande arbeid. Det er eit arbeid som høyrer til den grenselause kjærleiken salmen «Lær meg å kjenne dine vege» snakkar om.

– No er Liv i Gud. Og det er eg, òg! Så då er vi jo saman i Gud! Det i seg sjølv er ei tolking av kjærleiken som er sterkare enn døden. At han skal bli alt i alle.

No er Liv i Gud. Og det er eg, òg! Så då er vi jo saman i Gud!

—  Geir Gundersen

Vil vere retta mot verda

Geir Gundersen sa tidleg ja. Og han har sagt ja sidan. Ja til å formidle det essensielle. Til å vere det Gud har tenkt at han skal vere. Bruke det Gud har gitt han – til det han skal.

– Eg vil vere varm. Eg vil gjerne vere med på å få ting til å skje, seier han.

Han ler igjen.

Frimotet er ei av naturgåvene hans. Det fell naturleg for han å stille dei store spørsmåla og formidle svar. Det største spørsmålet av dei alle: Kvifor er vi eigentleg her?

For Gundersen sjølv er det ingen tvil:

– Eg er her for å formidle, til meg sjølv og andre, den kjærleiken som er sterkare enn døden. Det er den djupe samanhengen. Det er ikkje eit kristent dogme, men sjølve forståinga av verda. Ut frå denne mystiske erfaringa, når du møter Gud og Guds røyst i alle ting, blir det også klarare kva det vil seie å vere kristen, å vere kyrkje. Det er rett og slett å vere eit menneske som trur, ikkje lukka inne i seg sjølv, men retta ut mot verda.

[ Carola snakkar ut om gudstrua si i Vårt Land ]

Tett knytt til dette er det følgjande, som han poengterer etterpå:

– Du kan ikkje møte Gud på nokon annan måte enn gjennom det som hender i livet ditt. Og du kan ikkje komme nærmare Gud utan å komme nærmare det som verkeleg hender i livet ditt. Alt det som fjernar deg frå det som hender i livet ditt, det som hindrar nærvær, vil også fjerne deg frå Gud.

Difor er målet hans som forkynnar å gjere folk nysgjerrige på korleis Gud arbeider i livet deira. Kva er det skjer? Kva er det som går for seg?

– Det er kontakt det handlar om!

Til sjuande og sist: Kontakten med oss sjølve, og med kvarandre, set oss i stand til å ha kontakt med Gud.

– Sorga er ikkje eit sidespor

Då kona hans, Liv Riiser, fekk kreft, var det ei viktig erfaring for dei begge å bli ein del av den store familien som er ramma av kreft. Alltid fellesskap. Alltid fellesskap med andre. Mens ein ut frå ein annan type instinkt ville ha ønskt å halde det på distanse; alt det ein ikkje vil ha.

– Jesus tok vel også inn alle dei sjuke i fellesskapet; han heldt seg ikkje på avstand?

– Det er nettopp det! Der har vi heile saka, enkelt framstilt! Det er det motsette av å halde ting borte, på avstand. Det handlar om å ta imot det som hender. Om å ta imot kjenslene. Sorga er ikkje eit sidespor, men eit høve for kontakt! Ho gir store moglegheiter for eksistensiell utdjuping.

Han fortel om ein indianarkultur han har lært om, der den som sørgjer blir sett på som ein som ser.

– Den sørgjande er ein som ser korleis det eigentleg er. Og bøna til den sørgjande er spesielt verkekraftig. Det er fint, då, å ha den kontakten, seier Geir Gundersen.

– Den som sørgjer, har ei viktig presteteneste.