Sin eigen herre

Det er vår i Jerusalem og Sigurd Falkenberg Mikkelsen vandrar på måfå gjennom gamlebyen. Det er mange menneske der, «mykje teatralitet, politikk, så mykje ditt, så mykje datt». Plutseleg kjem han til Getsemane-hagen. Hagen der Jesus skal ha trekt seg tilbake og blitt forrådd. Det gjer enormt inntrykk.
– Det gjorde religion så stadbunden på ein heilt anna måte. Det som hadde vore veldig abstrakt for meg, vart plutseleg veldig, veldig konkret, fortel Mikkelsen.
Vi sit på ein kafé, midt i Oslo. Mikkelsen bestiller ein kopp americano og eit stykke sjokoladekake. Kaka er tørr, men den duger etter ein intens dag med redigering av ein podkast om skuleskytingar i USA.
Han seier han vart litt overrumpla den dagen i Jerusalem. Kanskje var han meir open, meir mottakeleg enn vanleg.
– Er du eit åndeleg menneske?
– Nei. Men samtidig tykkjer eg det er veldig fint å vere i nærleiken av religiøse stadar.
Han tenker litt.
– Om eg skal vere ærleg... Viss eg ikkje får tenkt meg så mykje om, så ligg det kanskje noko åndeleg der. Men idet eg byrjar å reflektere over ting...
– Er det journalisten som slår inn då?
– Heller rasjonalisten. Og kanskje litt historikaren i meg.

Opna verda

Sidan amerikanarane gjekk inn i Irak i 2003 og fram til den femårige korrespondentperioden hans var over i 2016, reiste Mikkelsen rundt i Midtausten og melde heim om, hovudsakleg, krig og konfliktar. 42-åringen har budd i Amman, Jerusalem, Beirut, Damaskus, Bagdad og Kairo.
Til trass for at begge foreldra har røter i Tønsberg og Nøtterøy tilbake til 1600-talet, har sonen aldri kjent seg hundre prosent norsk.

– Det er vel fordi eg alltid har hatt ein utferdstrong i meg, som gjer at eg har sett Noreg litt utanfrå. Eg er veldig trygg på mi eiga norskheit, og det gjer kanskje at eg kjenner meg veldig trygg på mi tilhøyrsle i verda.
Kvar utferdstrongen kjem frå, veit han ikkje. Men han har nokre hypotesar.
– Pappas beste ven budde i London, vi reiste dit då eg var fire år. Utan at det nødvendigvis definerer alt, så var det veldig tidleg med på å opne opp verda i ei tid det ikkje var vanleg å reise mykje.
I tillegg har han ein oldefar som var krigsseglar og enda opp i Kongo. Kanskje ligg det noko der.

Viss eg møter ein tørst mann i ørkenen, er det klart han får vatn

—   Sigurd Falkenberg Mikkelsen

11. september

Som ung student hadde Mikkelsen eit brennande ynskje om å finne ut om han heldt mål. Han ville teste seg sjølv blant dei beste innan akademia. Først studerte han fransk i Nantes. Deretter venta politikk-studier ved det prestisjetunge universitetet Sciences Po i Paris.
Men han vart fort rastlaus. Ei karriere i FN eller EU, som dei fleste studievenene forfølgde, vart etter kvart lite interessant.
– Kvifor?
– Eg hadde ikkje lyst til å jobbe i eit system. Eg ville vere min eigen herre.
Så kom 11. september. Noko med krafta i den hendinga gjorde at alt anna vart uviktig. Mikkelsen ville ut og forstå, forklare kva som skjedde.
– Hadde det blitt Midtausten på deg utan 11. september?
– Nei, det trur eg ikkje, svarar han kontant.

Det verste

«Det fortsetter å strømme på flyktninger fra Sinjar-provinsen over til de kurdiske områdene. Dette er mennesker som i ukesvis har gjemt seg for å forsøke å overleve og nå har de kommet seg ut. Men de har gått langt, de er tørste, slitne og utmattede og de fleste vet ikke hvor de skal dra videre.»
Irak 2014. Mikkelsen sit på huk blant kvinner og barn – jesidiar som har flykta frå Den islamske stat (IS) – og ser inn i kamera. Stemma hans er klar, orda tydelege. Han stoppar litt opp ved kvart komma, kvart punktum.
På kafé i Oslo er stemninga, naturleg nok, meir avslappa. Mikkelsen tvinnar skjegget rundt fingrane på venstre hand.
Å møte jesidiane er noko av det verste han har opplevd som journalist.
– Den utmattinga og den desperasjonen dei hadde i seg... Eg har aldri vore vitne til noko liknande i heile mi journalistiske karriere, fortel han.
IS var på sitt mektigaste. Dei hadde tatt byen Mosul og rykka stadig nærare dei kurdiske område i Erbil, der Mikkelsen var. Ein dag kom han over eit skogholt fullt av jesidi-flyktningar. Det var som dei hadde flytta heile landsbyen sin dit, men der var ingen hus. Ein gut hadde tatt med fuglen sin, buret hang frå ei grein.
Dei håpte Mikkelsen kom med mat.
– Då er det ganske stusselig å kome med ein mikrofon. Kvifor har du reist verda rundt for å stå her med ein mikrofon, liksom. Det kjennest heilt meiningslaust.
Skal ein hjelpe eller rapportere? Dilemmaet dukka stadig opp. Som journalist må ein vere varsam med å gripe inn, meiner Mikkelsen.
– Men det er klart at viss eg møter ein tørst mann i ørkenen, så får han vatn.
– Er slike situasjonar vanskelege?
– Ja, absolutt. Samtidig er eg trygg i mi eiga rolle. Men det er klart det gjer at ein tenker seg om.

---

Sigurd Falkenberg Mikkelsen

• 42 år, gift, to døtrer
  Vaks opp på Nøtterøy i Vestfold.
  Studerte fransk og politikk i Nantes og Paris. Tok avsluttande eksamen i år 2000.
  Har dekka mange krigar og konflikter i Midtausten sidan 2003.
  Forfattar av bøkene «Siste stopp Bagdad» (2008) og «Før flommen» (2011), begge om Midtøsten. «Arabisk høst» (2016) er ei samling korrespondentbrev frå perioden 2011-2016.
  Var utanrikskorrespondent for NRK i Midtausten frå 2011 til 2016. Budde i Kairo med familien.
  Jobbar no i NRKs utanriksredaksjon på Marienlyst.

---

Tvilen

Han var førebudd på at korrespondentperioden i Midtausten skulle bli tøff. Men ikkje så tøff. Den valdsame brutaliteten til IS, det massive omfanget av den syriske borgarkrigen. I tillegg til revolusjonar og andre konfliktar i regionen.
Det mest nærliggande og enkle er å bli kynisk, å stenge ute det fæle. For Mikkelsen er det viktig å la seg ryste.
– Eg har iallfall prøvd det, samtidig som eg ikkje ville bli overmanna av situasjonen. Den balansegangen der kan vere utruleg vanskeleg.
– Har du tvila på det gode i menneske?
– Ja. Absolutt. Eg har iallfall tvila på at det er mogleg å bryte krigssyklusane. At det er vanskeleg å stoppe dei når dei først er i gang.
Jesidi-flyktningane fortalde om naboar som plutseleg vende seg mot dei.
– Det er vondt å høyre. Det gjer at ein tvilar på korleis samfunnsstrukturar eigentleg fungerer.

Anna sanning

I 2011 flytta han til Kairo med kone og dotter. Medan dei budde der, auka familien til fire.
Ofte vart barnehagen stengt på grunn av streik, demonstrasjonar eller tåregass frå Tahrir-plassen, men dei kjende seg ikkje utrygge. For Mikkelsen var det fint å ha familien der.
– Det ga eit rotfeste i ei veldig omskifteleg tid.
Mormora hans ba for barnebarna sine kvar einaste kveld. Det gjorde veldig inntrykk på Mikkelsen, kanskje spesielt etter han sjølv vart far. Det er noko med krafta i den omtanken.
I den egyptiske hovudstaden er det bønerop fem gongar om dagen. Somme er avslappa og ber når dei føler for det, andre tek plutselege pausar i arbeidsdagen. Etter kvart ven ein seg til det, seier Mikkelsen. Timane under fredagsbøna, når Kairo med sine 15-20 millionar innbyggjarar er heilt roleg, hugsar han som ei spesiell tid.
– Fredagsbøna er ein massiv institusjon. Den er med på å gi samfunnet ein styrke og samanheng som vi til ei viss grad manglar her i Noreg. Vi samlast ikkje lenger rundt eit slikt fysisk fellesskap.
– Kva er religion for deg?
– Eg tenker det er eit svar på menneskets djupfølte ynskje om både å forstå kvar vi kjem frå og korleis ting heng saman. Kanskje er det også svar på ein lengsel.
Sjølv har han eit ambivalent forhold til det. Han har stor forståing for dei truande, men klarar ikkje å hengi seg til ein religion eller Gud.
– Trur du på Gud?
– Om eg må gi eit ja- eller nei-svar, så heller eg mot nei. Men i ei slik avvising ligg det også ein god dose tvil.
– Kva går den ut på?
– Ein aksept for at mine svar ikkje nødvendigvis er allmenngyldige. Eg har respekt for at så mange menneske opp gjennom åra og også no, faktisk trur. Og der ligg det kanskje ei sanning, som er annleis enn mi.

Kanskje er religion også svar på ein lengsel

—   Sigurd Falkenberg Mikkelsen

Når du lever tett på menneske og samfunn der religion er så viktig, så kjenner du krafta i det mykje tydelegare

—   Sigurd Falkenberg Mikkelsen

Dødsfrykt

Arbeidet i Midtausten har ikkje vore utan farer. Under Irak-krigen gjekk det av bomber rundt Mikkelsen og kollegaene heile tida. I Libanon, under krigen i 2006, flaug det ukjende, militære dronar over den kringsette byen han budde i.
Mindre intense augneblinkar kunne vere like skremmande. Som i Syria, der du ikkje har heilt kontroll på situasjonen rundt deg og aldri veit heilt kva som ventar ved neste gatehjørne.
– Kva tenker du i slike situasjonar?
– Om eg hadde tenkt at noko kom til å ramme meg, hadde eg aldri reist. Sjølv om eg har vore i situasjonar der eg objektivt sett har vore i livsfare, så har eg aldri trudd at eg skulle døy. Aldri.
Han tenker nokre sekund. Tvinnar skjegget.
– Kanskje med eitt unntak. I Irak. Då var eg skikkeleg redd.
«En marerittaktig reise jeg var heldig å overleve», skreiv han i eit korrespondentbrev. Han var ute med amerikansk militære, i ein forstad til Bagdad i 2007. Dei køyrde rundt for å bli skotne på, med vilje, for å avsløre motstandarar.
– Det var usannsynleg ekkelt. Det gjekk av vegbomber heile tida. Ein gong vart vi skotne på, det var ein som trefte rett bak bilen. Hadde han sikta skikkeleg, hadde eg kanskje ikkje sete her i dag.

Eiga kraft

Under Mikkelsens tid i Midtausten, har det religiøse tatt meir og meir plass i konfliktbiletet. 42-åringen trur det gjer det vanskelegare å finne fram til løysingar.
- Kvifor tek religionen større plass, trur du?
– I land som er i konflikt lenge, blir identitetsmarkørane viktigare og viktigare. Og så finst det krefter som har interesse av å spele på det. Og når dei ikkje får motstand, og det får verke over tid, så får det ein eigen dynamikk.
Ifølgje Mikkelsen er dette veldig tydeleg i Irak.
– Ein av dei første turane eg hadde til Fallujah var i 2003, då hadde eg ein kvinneleg tolk som var sjia-muslim. På fredagen gjekk ho inn og ba i moskeen der. Kvifor ikkje, liksom. Det hadde vore heilt utenkeleg eitt år seinare.
Midtaustens religiøse tydnad var ikkje det viktigaste for Mikkelsen som korrespondent. Men, etter å ha budd der så lenge, ser han at der er ei eiga kraft i det opphavet, i det religiøse.
– Når du lever tett på menneske og samfunn der religion er så viktig, så kjenner du krafta i det mykje tydelegare. Det er ikkje noko ein kan avfeie og seie at det ikkje finst.