Då russaren sprakk

Eg var seks år under Ski-VM i Oslo i 1966. Vi hadde ikkje fjernsyn. Men vi hadde radio. Bjørge Lillelien var dramatisk i stemma då han skildra den intense femmila i Nordmarka. Russaren – eller sovjetaren – Vjatsjeslav Vedenin leia med over 2 minuttar etter 35 kilometer. Men så «sprakk» han – og kom i mål over to og eit halvt minutt bak vinnaren Gjermund Eggen, på ein sjetteplass.

At Vedenin «sprakk» gjorde meg beint fram uvel. Eit halvt år før eg tok til på skulen gjekk eg rundt huset heime og lurte på kva som hadde skjedd sidan eit menneske «sprakk». Eg såg dei mest fæle bileta føre meg. Ubehaget var større enn gleda over at Gjermund Eggen fekk det tredje gullet i VM og blei VM-konge.

For dei som såg på fjernsyn blei truleg Vedenins sprekk underordna. Dei sat som fjetra og såg på skjermen medan TV-kameraet i fleire minuttar var retta inn mot eit grantre på Gratishaugen. NRKs Jarle Høysæter venta og venta: «Nå går klokka fort, men det gjør også Gjermund». Eggen kom til slutt, han gjekk fort og slo Tiainen med over 10 sekundar frå Gratishaugen og til mål.

Verre enn Brink. Vedenins sprekk var mykje verre enn svensken Jørgen Brinks sprekk på herrestafetten i Val di Fiemme i 2003. Men Brinks sprekk blei så tydeleg fordi vi alle kunne sjå han gå heilt tom – på fjernsyn. Aftenposten rangerte i går denne hendinga som ein av dei 10 største augneblinkane i norsk skisport – «den ultimate seieren over svenskene». Det er tøv. Det er ingen grunn til å håne Brink, eg veit kva det er å gå tom. Sjølv hadde eg direkte vondt av Vedenin før eg visste kva det var å gå tom.

Det var i 1966 at fjernsynet for alvor kom inn i idretten. Fjernsynet var garantert med på å gjere Gjermund Eggen til ein megakjendis som måtte vernast av politifolk for å komme seg ut av arenaen i Holmenkollen, omgitt av folkemassar som absolutt ville ta på stjerna. Seinare har vi fått høyre om busslaster av folk som drog til Engerdal for å sjå kvar han kom frå, så ille blei maset at Gjermund stakk til skogs. Suksessen hadde sin fjernsynssende pris.

Gått inn.  Alt dette kunne eg berre lese om – men det var nok for meg: Far min var vekependlar og kom fredagskvelden heim med to vekeblad med fyldig dekning av gullmedaljane frå Oslo og skøyte- og skiidrett i åra som kom.

Eg hugsar den barnlege entusiasmen over å leite gjennom dei sveitte skjortene for å finne Aktuell og Nå. Begge blada – det eine høgreorientert politisk, det andre sosialdemokratisk eller så – er for lengst gått inn i, eller ut av, historia. Som så mykje anna.

Det nyttar ikkje å lengte tilbake til ei tid utan fjernsyn. Då fjernsynet kom – først til onkelens hus, deretter til naboens stove og til sist til vårt eige hus – vart også eg lenka til skjermen under store idrettsstemner. Og alle som følgde Ski-VM i Oslo i 1982, veit kvar dei var då Brå knekte staven.

Men blir eg beden om å rangere store augneblinkar, er det likevel lettare å finne dei nokre tiår tilbake. Med fjernsynet kom også pengane – og med det ein skog av konkurransar. Vi er metta av idrettsprestasjonar og idrettsaugneblinkar, fordi det skjer noko kvar einaste helg som skal vere viktig. Og uviktige detaljar – som gjørme på ei spansk fotballbane – blir hysterisk viktige.

Hundredelar. Sjølv skreiv eg på 70-talet rundetider i NM, EM og VM på skøyter, men eg gav opp då hundredelane kom. Det vart for mange desimalar, og alt var på fjernsynsskjermen – presist, men ufatteleg flyktig.

På eitt tidspunkt skulle Det internasjonale langrennsforbundet (FIS) ha hundredelane også inn i langrennssporten. I OL i Lake Placid tok svenske Thomas Wassberg gull på 15 kilometeren – eitt hundredel framom finnen Juha Mieto. Det tilsvarar 4,3 centimeter. Wassberg prøvde det han kunne å dele gullet med finnen, men til ingen nytte. Reglane hindra det. FIS valde etterpå det einaste tilbaketoget eg kan hugsa – og fjerna hundredelane.

Sist det var VM i Falun var hundredelane komne. I eit skap der eg har samla minne frå barndommen, har eg notisboka der eg noterte slutt-tidene frå Falun, men det var eit slit å få med hundredelane. Magne Myrmo gjekk inn i historia som den siste verdsmeisteren på treski. Gerhard Grimmer vart slått på glasfiberski - men med så pass mykje som 91 hundredelar, slik at desimalane heldigvis ikkje stod i vegen.

Revolusjon. Ingen lengtar tilbake til treski i Ski-VM. Kanskje er det ingen som lengtar seg tilbake til tida før fjernsynet heller. Men når hysteriet tek overhand i tabloidaviser og på TV-skjermar og blir uforståeleg i kostbare smørebussar, tek eg meg i å tenkje: Dei sterkaste idrettsminna har eg frå den gongen eg leita fram Aktuell og Nå frå veska med fars sveitte arbeidsskjorter.

Først publisert som kommentari Vårt Land 19.2.2015