Med døden på jobb

Miltbrann, eller Anthrax, er ein zoonose, det vil sei ein sjukdom som smittar frå dyr til menneske. Det er ikkje koselig å trekke på seg verneutstyr og masker, og gå inn mellom stinkande kadaver for å leite etter ukoagulert blod og mangel på likstivheit, to av kjenneteikna ved miltbrannsdaude dyr. Aguer og tarm er hakka ut av ravnar, det renn blod. I blodet kan det finnast dødelege sporar. Eg kan sjølv bli sjuk. Det er uhyggelig.

Under ein sermoni i Roma i juni erklærte FN Rinderpest, eller kvegpest, som offisielt utrydda. Kvegpest spreidde seg med kveg som vart frakta med militæret og via handel med levande dyr. Den industrielle revolusjonen med oppfinninga av dampmaskina førte til at ein kunne sende levende kveg over store avstander med jernbane og skip. Konsekvensene var katastrofale, og fra 1857 til 1866 blei Europa nesten ribba for storfe. Gjennom heile historia har den ført med seg død og fordervelse.

Kvegpest (cattle plague) er ein dyresjukdom. Den rammar ikkje menneske. Men dør dyr, dør folk og i store delar av verda er dette framleis røynda.

Det er sjeldan ein ser utbrot som miltbrannsutbrotet i Sverige på nært hald. Å bekjempe ein slik sjukdom i felt krev ei rekke tid- og kostnadskrevande sikringstiltak, blant anna vaksinering, obduksjonar, prøvetaking og sikring av smitteramma områder. Desse tiltaka er i stor grad usynlege for allmennheita. Det same er andre omfattande tiltak som vert igangsett for å utelate blant anna mistanke om Blåtunge, Munn og klauvsjuke, eller for å hindre at desse spreier seg. Sjukdomar som knapt plagar oss i Norden, men som er omfattande problem i ei rekke fattige land.

Mange ville blitt overraska om dei visste kor store ressursar som kvar dag vert brukt for å spare samfunnet for dei enorme kostnadene utbrot medfører. Å bekjempe smittsame sjukdommar er ekstremt ressurskrevande, og i front står ofte veterinærar. Æra for kvegpestens fall tilhøyrer stordyrveterinærar som bekjempa sjukdomen ute i felt, ofte i krigsherja områder.

Årsaka til utbrotet i Sverige er ei miltbrannsgrav der miltbrannsdaude storfe blei greve ned fleire tiår tilbake. Grunna gravearbeid vart grava gjenopna, bakterien kom til overflata og beitedyr fekk den i seg via graset. Brått låg dei daude.

Bakterien kapslar seg inn og kan antagelegvis overleve i hundrevis av år i rett type jordsmon. Difor skal alle miltbrannskadaver destruerast. Å opne eit kadaver kan vere dødeleg for oss då vi kan puste inn innkapsla bakteriar.

Men ikkje land er like bortkjemt med beskyttelsesutstyr som oss. Difor ser ein miltbrann blant kastelause Dalits som flår sjølvdauda storfe for høgare kastar i India, og på denne måten påverkar tradisjonar utbreiinga av farlege zoonoser. Ein må ein ha skikkelege munnbind på seg når ein omgås miltbrannkadaver. Uhyggeleg er det likevel.
På verdsbasis dør eit ukjent antal menneske av sjukdomen. Den finst på FN si liste over neglected zoonotic diseases, altså forsømte eller oversette sjukdomar som smittar mellom dyr og menneske. Desse rammar i størst grad fattige i områder utan helsestell og diagnostisk utstyr, og vi kjenner difor ikkje til utbreiinga.

For å bekjempe sjukdommane krevs samarbeid mellom humanmedisin og veterinærar. Vi snakkar om one health, også omtalt som medisin for det 21.århundre. One health ei tilnærming som inkluderer både humanmedisinske og veterinærmedisinske aspekt, gjerne også antropologiske då endra matvanar, levesett og landbruksstruktur fører til endra smittevegar. På lista over oversette sjukdommar finn ein blant anna rabies, samt tuberkulose hos ku.

Men desse sjukdommane rammar ikkje berre fattige land. Tuberkulose er eit omfattande problem blant storfe i Storbritannia, og i 2009 kosta kampen mot sjukdomen britiske skattebetalarar 87 millionar pund. I 2009 var over ni prosent av alle storfebesetningar i Nord Irland infiserte mot 6,87 prosent i England. Sjukdomen fører til omfattande tiltak og restriksjonar på forflytting av storfe mellom gardar. Det fører til store økonomiske tap. Dessutan er sjukdomen ein zoonose. Menneske kan bli sjuke, men få blir det i Storbritannia idag då melka er pastorisert.

På verdsbasis finst det idag inga oversikt over kor mange som vert smitta av kyr med tuberkolose, eller «Mycobacterium Bovis», som bakterien heiter.
Utryddinga av kvegpest er ein milepæle. Ei lang rekke sjukdomar gjenstår å få bukt med. Dør dyr, dør folk. I følge FN er 75 prosent av patogenene (virus, bakterier, sopp) som har dukka opp siste tiåret, zoonoser.

Anne Viken
veterinær