– Det har vore eit balansepunkt i mitt liv å skrive for heile mennesket

Det er stille i stova, ei ro. Her har det vore tenkt – det sit i veggene. Heimen til Elise og Olav Mosdøl ligg oppe i bakkane ved Kvitsund gymnas, der Olav har vore lærar gjennom skulens lange liv i mange fasongar. Ja, han er skulemann, men òg ein markant skikkelse mellom Telemark-forfattarane, ein «kristen» forfattar, vil nokon seie. Sjølv nøyer han seg med «forfattar», det andre får koma som det vil. Naturen sit i dikta.

– Har du nokon gong tvila på trua?

– Ikkje nokon bevisst tvil. Grunnen var kanskje at heimen min låg like ved Bykle-kyrkja, den gamle kyrkja som var frå 1600-talet, der eg var med far og ringde inn jolehøgtida. For han var kyrkjetenar og mor hadde lært oss å be Fader Vår og syngje ein salme, som eg trudde var ein gammal salme:

«Gud og Fader lat meg sova/ under englevakt i stova/ ver mi sol om natti du/ Når så siste dagen dalar/ lyft meg opp i dine salar/ leid meg over stjernebru.»

– Men så viser det seg at det er Anders Hovden som skreiv salmen. Det lærde me. Så me gjekk på sundagsskule, og slike vaksne møte. Så kom eg på gymnaset, og der kom eg med i skulelaget. Og det var på ein måte ein naturleg plass å vere med i det vanlege skulelaget og det kristne skulelaget på same tid, så det var ikkje noko einsretting i mi tru.

---

Olav Mosdøl

• Pensjonert skulemann, kåsør og forfattar
• 85 år
• Har arbeid i grunnskulen og den vidaregåande skulen; som lærar, studieinspektør og rektor, dei fleste åra i den vidaregåande skulen på Kvitsund Gymnas
• Debuterte som forfattar i 1977 med diktsamlinga Kvite symrer
• Har gjeve ut cirka 30 bøker/skrifter, som omfattar: prosa, lyrikk og salmar, kantatar og skodespel, essays og artiklar
• Fødd i Bykle i Setesdal, bor i Kviteseid i Telemark
• For kort tid sida kom CD-en/boka Ingen kan tjore fugletrekket saman med Hege Bålsrød

---

– Ein dåm over vårt liv

– Bøna fylgjer deg gjennom dagen, du er ute i naturen, der finn du også trua. Ein vakker vårmorgon gjer at mennesket sine synder vert tilgjevne, har nokon sagt ...

– Naturen betyr mykje når ein er vaksen opp på toppen av Setesdal, i Bykle. Du såg alltid naturen i samanheng med skapinga. Då eg vaks opp under krigen, måtte me finne på dei fleste aktivitetane sjølve, og då var det våren som vart vårt arbeidsrom. Og å gå på ski, hoppe på ski, springe, og å leite etter sauene, det var også ei oppleving av naturen og gudsomgrepet. Du kan seie at noko av det kom frå tida eg gjekk i folkeskulen, der dei sentrale faga var bibelsoga og katekisma. For læraren var det viktig at me skulle lære dette, så det bar me med oss og såg det i samanheng med naturen.

– Heime var det veldig opent, ikkje noko binding når det gjaldt tru. Mor lærte oss å be, men det var ikkje strengt. Og me kunne velje om me ville gonge på sundagsskule eller ikkje, eller på møte. Ein kan seia at Gud som person og omgrep ... han var kanskje meir ein dåm over vårt liv og den oppstadne Jesus som tala til læresveinane ved Genesaretsjøen.

– Dei som snakkar med Gud er ofte høgrøysta folk, du er stille når du nærmar deg trua. Den som har sterk tru treng kanskje ikkje så stor stemme?

– Me opplevde nok predikantar som hadde høg stemme. Men det var ikkje det naturlege talemålet me hadde heime om Gud og Guds nærleik. Eg må vel seie at mitt arbeid med språket, det har vore at eg har ynskt å skrive for heile mennesket, for barndom, ungdom, for manndom og alderdom. Slik synest nok somme at eg har vore for lite høgrøysta på den åndelege sida, når det gjeld Gud og Jesus. Og dei som ikkje har eit åndeleg syn, har kanskje meint eg har vore for prega av eit personleg kristent syn. Men det har vore eit balansepunkt i mitt liv å skrive for heile mennesket.

[ I skyttargravene ligg konservative kristne og homoaktivistar. I kryssilden står Simon Stisen ]

Den fyrste som spela fele

– Det er jo mange som fortel varmt frå barndomen sin på bedehuset, alle dei gode forteljingane og ikkje minst dei om livet blant løver på misjonsmarka?

– Me syntest vel kanskje at det var litt interessant å høyre på dei forskjellige predikantane, korleis dei uttrykte seg. Det var spanande forteljingar, mange gonger. Det var somme som var veldig høgrøysta, som sagt, andre – for eksempel Tallak Hoslemo – kunne syngja og spela fele. Han var truleg den fyrste som spela fele i Bykle kyrkje. Og då var det fleire som sa at no var djevelen komen til bygda. For det var nok ein del som ville knuse felene. Men andre såg det på sin måte når han spela ein salme til ei feletone. Det var dei som høyrde på han og gret, og han sa at no får eg deg til å gråte med fela. Så du veit den er god å ha, sa han.

Me må aldri sørgje over dagane i livet: Gode dagar gjev glede, dårlege dagar gjev røynsle, vonde dagar gjev lærdom og dei beste gjev minne

—  Olav Mosdøl

– Du er som mange, særleg frå bygdene, oppteke av slektenes gang, den store slekta med alle avgreiningar er eit anker i tilværet, visse om at du ikkje står åleine. Dette går att i arbeidet ditt og diktinga di?

– Eg har følt at slekta har betydd mykje, eg har slekt på farssida frå Røldal og på morssida frå litt nede i Setesdal, og dette slektstreet ... det har alltid vore viktig å ha eit slektstre og kjenne det. Det var mange i vår familie, difor har det vore viktig å møtast saman til faste kontaktpunkt, for å sjå slekta, sjå sin bakgrunn og vite ein del av det historiske. Sjå arbeidet dei hadde gjort med spett og spade; og når det kom til det heilt nære, skriv eg ein stad at «mamme var sommardagen som livet sveiv ikring».

[ Fasten gjør det lettere for Lina Adampour å ta de riktige valgene ]

Dyrke jorda på vakker måte

– Når du snakkar om slekta, er det ofte gjennom naturbilete og biletet av menneske i kamp med naturen? «Dei drøymde om ei steinlaus framtid», skriv du?

– I den tida eg vaks opp kom dei fyrste slåmaskinene til Bykle, da måtte ein utvide arealet, og då måtte steinane flyttast ut i store steingjerde; og i det høvet var det arbeidet med dei store steingjerda som såg ut nærmast som kniplingsarbeid, sett frå lufta. Dei blei vakre og så grodde det mose på dei. Det var viktig å utvida arealet, meter for meter ... mot ei steinlaus framtid. Det var viktig for bonden i Setesdal. Og det blei me lært opp til, at me skulle alltid slå rundt steinane med stuttorv, det gjorde me frå me var små, slik at me fekk eit verdig inntrykk av handverket, at ein ikkje berre kunne dyrke jorda, ein skulle gjere det på ein vakker måte. Det skulle bli fint, det skulle bli estetisk å sjå til.

– Du snakkar mykje om vegen me må gå. Kan det høyrest litt lagnadsbestemt ut – vegen me må gå? Slik er det neppe for deg, ville eg tru?

– Eg har eit tosidig forhold til songen «Gud har ein plan med ditt liv». Så det er ikkje alle songane det er like lett for meg å syngje frå Sangboken (den som høyrde til misjonen). Det er mykje lettare for meg å syngje dei songane som uttrykkjer seg på ein opnare måte, slik det er i salmeboka. Så eg trur vel at det finst ein personleg fridom ... det betyr mykje at du nyttar dei moglegheitene som legg seg til rettes – og at ein får oppmuntring. Difor har det viktigaste i mitt skulearbeid vore å få fram den enkelte elevs interesse og personlege ynskje. Eg trur vandraren er med på å forma sin veg då, ut ifrå kvar og ein sin personlege bakgrunn.

Redda bestefars liv

– Når kjende du fyrst at Gud var der, eit lite – stort – teikn på at han såg deg?

– Eg har eit minne som 13-åring – bestefar og eg skulle av garde og hogge ned ei rotvelte, saga over ei furustamme. Og eg gjekk bort i bekken for å drikka vatn. Då høyrde eg det braka og så høyrde eg eit rop. Såg at rotvelta hadde falle galne vegen, og falle over han, og han låg med jord og 1.000 kilos vekt på seg, og min rygg på 13 år lyfta ikkje på noko som helst. Då såg eg under brystet hans, det låg ei lita trestamme tjukk som ein liten arm, og der kunne eg bruke øksa og hogge over. Han begynte å spytte blod, så gjekk stammen av, og han seig ned i gropa, og eg fekk trekt han ut.

– I dei sekunda der… medan eg fekk han på hestesleden og fekk køyre han heim att. Då spela naturen i samarbeid med oss og med tilfella – og då kan ein spørje: Har Gud ein plan med ditt liv? Eg var i all fall med og redda hans liv.

– «Ange» er eit vakkert ord, du bruker det gjerne, «lukt» er ikkje det same?

– På garden vår heime i Bykle, var det bratte ekrer ned mot Otra-elva. Om somrane, når me slo desse bakkane med stuttorv, og let høyet tørke, og me raka dette høyet saman og skulle ha det til dei små lamma om vinteren, så var det mykje fine blomar der som var tørka saman med den slåtten eg hadde gjort. Det var nokre av dei finaste stundene me hadde, og når eg laga ei lita bør av det og bar den oppover bakkane og inn på låven, var det ei spesielt sterk lukt, ein ange av høybøra. Det er slike minne.

---

4 raske

• Gud er: Utanom tid og rom og likevel midt i blant oss – og talar til oss gjennom morgonvindens sus
• Eg klarer meg ikkje utan: Forbøn kvar dag for barn og svigerbarn, barnebarn og oldebarn
• På gravsteinen min skal det stå: Røter treng ein ungdom for å opne blomen mot ljoset
• Boka alle må lese: Den fjerde nattevakt av Johan Falkberget

---

[ Først ble Arne selv påkjørt og skadet for livet. Så ble kona påkjørt og drept ]

Guds himmel i all æva?

– Der var òg Gud – Jesus var på eit vis ein av slåttekarane?

– Ja, han var. Me bruka kanskje ikkje så mykje ordet Jesus, me bruka orda Gud og Skaparen. Læraren vår på skulen var tydeleg til å måle ut langfredag og krossfestinga. Som ei fysisk skildring. Men det var me ikkje i den alderen så veldig opptatt av. Me syntest kanskje det vart litt for mykje. Du kan seie at dette med omtalen visse predikantar brukte med «Jesu blod», og utmålinga av det og at Jesu blod frelsar for all synd, det syntest somme av oss var for tett på. Det minte for mykje om slakting om hausten, lamma, og me hadde sett blodet som flaut. Den åndelege sida blei knytt til den fysiske, å slakte lam, det var ikkje fint. Det likte me ikkje.

– Men himmelen for deg?

– Den nye verda, det er denne nyskapinga som skal skje. Men av og til tenkjer eg … det står at me skal «syngje denne lovsongen i himmelen i all æva», eg har av og til tenkt at det må vere vanskeleg. Det må bli ein lang periode å syngje i Guds himmel i all æva. Så den har eg ikkje funne noko svar på ... men det er eit bilete. Det er jo eit vakkert bilete. Er det dette eg skal være med på? Så difor kan du seie at mitt religiøse språk har vore meir slik me syng i kveldssalmen eg har skrive i Salmeboka:

«Det syng så vakre tonar gjennom kvelden /når himmelens Herre samlar ljoset inn/ dei siste ljodar døyr i avdagsskjelven/ og skaparhender lange skuggar bind.»

– Det er mitt uttrykk om himmelen, kan du seie – å eiga fred der æveljoset skin.

[ – Jeg tror ikke så mange tenker på biblioteket som en stille lesesal lenger ]

Pragmatisk romantikar

– Ekte romantikarar blir det færre og færre av. Eg ser på deg som ein ekte romantikar i god forstand?

– Eg vil vel heller kalle meg ein pragmatisk romantikar; det er fordi pragmatisk, det var når eg voks oppe i ei fjellbygd som Bykle, då måtte ein vere med på x tal arbeidstimar. Lyrikar, ja, men du måtte ha eit praktisk sinn. Difor synest eg på ein måte at eg har den gamle bykaren i meg, som måtte leve pragmatisk. Samtidig kom eg til Telemark, og der var det nokon som brydde seg mykje om ord og tonar. Det romantiske kom til meg. Eg likte å lese, og i slåtten, når dei andre kvilde, hadde eg alltid med meg ei bok i matpausen og las der, dikt og prosa.

– Ja, i dag vil eg seie at eg er ein pragmatisk romantikar, då eg kom til Telemark fekk eg næring for det. Poeten opplever denne gylne tråden som heng ned frå himmelen. Rett som det er kan strengen bli borte. Kampen står om å finne han att: Den gylne opplevinga som stig opp or mørket og gjev oss ein krans av gull. Me må aldri sørgje over dagane i livet: Gode dagar gjev glede, dårlege dagar gjev røynsle, vonde dagar gjev lærdom og dei beste gjev minne.

– Der kjem pragmatikken inn. Du er 85 – og har gleda i kroppen. Ei glede du delar med mange, sjølv om den har fått ein annan patina enn den hadde, sikkert? Du skriv: «Livet er ikkje dagen i går/ og ikkje dagen i morgon/livet er no/i dette sekundet/som fødest og døyr./ Me fekk eit sekund av æva?»

– Ja, fordi eg har opplevd ein vid himmel gjennom min oppvekst i heiane i Bykle, difor har gudsomgrepet mitt vore prega av ein open og vid himmel. Dette livet som eg no går mot siste del av, det ser eg at har sitt endepunkt. Og difor opplever eg meir i dag enn då eg var 40- eller 50-åring, at dette livet er eit sekund av æva, det har fått ein annan dimensjon. Ein skal øve seg på å bli gamal. For no spring ikkje føtene så fort og håret har fengje ein annan farge. I dag er mi takksemd midt i alt – at eg fekk ei stund på jorda.