Då faren døydde, kom ei drivkraft over Jan Christian Vestre

– Kva er meininga med livet?

Klokka er 07.45. Hovudstadens gater klamrar seg til det siste nattemørket, og journalisten prøver å gjere eit morosamt poeng av kor tidleg det er å snakke om eksistensens djupaste fasettar, og startar med det umoglege spørsmålet.

Vitsen fungerer ikkje heilt.

– Nei, meininga med livet er å stå opp tidleg, det. Og å kose seg! Bryt næringsministeren ut, glisande, og fullbyrder entusiasmen med eit klapp i hendene.

Jan Christian Vestre er nemleg alltid tidleg oppe, energisk og utolmodig etter å jobbe seg endå nærmare måla han har sett seg som medmenneske og minister.

Nøkkeloverrekkelse i Nærings- og fiskeridepartementet. Påtroppende næringsminister Jan Christian Vestre (Ap) overtar nøkkelen fra forgjenger Iselin Nybø.
Foto: Fredrik Hagen / NTB

Det har gått seks veker sidan Ap-statsråden overtok dette gigantiske kontoret – eit slikt ein ser i advokatseriar, med ovalt konferansebord, ei mindre komfortabel sofagruppe og skrivepult som ei trone. Allereie er det nesten to timar sidan alarmen hans ringde, 06.00, slik den pleier.

– No søv eg betre enn i starten. Dei første dagane i jobben måtte eg hugse å puste.

---

Jan Christian Vestre

  • Næringsminister frå Arbeidarpartiet
  • 35 år
  • Utdanna jurist, tidlegare rådgivar i AUF og for Ap si stortingsgruppe. Sist administrerande direktør i utemøbelprodusenten og familiebedrifta Vestre
  • Singel

---

I retning vest

Å puste gjer ministeren tilsynelatande no. Men det er nesten så ein stussar litt. Mellom leppene til den dialektblanda 35-åringen strøymer imponerande mange ord i minuttet. Det framstår ikkje hektisk, snarare optimalt. Vi har nemleg 40 nøye tilmålte minutt til å snakke oss gjennom sjølve livet.

Vestres austlandske tonefall kjem frå oppveksten mellom trehusa på Tåsen i Oslo. Skarre-r-en er arv frå familien frå Haugesund, kor Vestre levde sitt første halvanna år. For statsråden som fartar frå bedrift til industrianlegg til Kongen, er det kvile å finne på hytta i Skjold i Rogaland.

– Eg veit ikkje om det er folket eller lufta, dialekta eller naturen. Men det er noko i meg som har ei dragning mot Haugalandet.

Sjølv framoverbøygd i den klønete låge kontorsofaen, med hendene rundt koppen med automatkaffi, kan Vestre framkalle kjensla av vest.

– Noko av det beste eg veit, viss eg ein sjeldan gong flyr, er når eg landar på Helganes ... Og vinden og sjøen frå Utsira berre står rett i ansiktet. Det elskar eg.

Det avgjerande pågangsmotet

Mykje låg til rette for at Vestre skulle bli ein som sa «tjempetjekt» i staden for «gøy» (som han ofte gjer). Så gjekk familiebedrifta konkurs. Faren, mora, systera og han sjølv pakka øskjene og køyrde fjellvegen til hovudstaden.

Det blei år med jobb til frukost, middag og kvelds for å få utemøbelfirmaet opp igjen frå kontoret i leilegheita. Til tider måtte eigaren vente sju månadar for å få husleiga si.

– Det var tøft, og sleit nok på både mamma og pappa. Men vi barna merka det knapt. Sjølv om vi budde midt i ei familiebedrift, var det harmonisk og veldig godt heime.

Dei hardtarbeidande og iherdige foreldra song «Min båt er så liten» og fostra barna på ein folkekyrkjeleg og inkluderande jesusbodskap. Saman med jobben som sporadisk telefonsekretær som tiåring har dei varme verdiane prega Vestre, ser han no.

– Å sjå dei jobbe så hardt, gjorde meg nok ekstra ...

Han leitar etter det presise ordet, nærmast som om han trålar si indre ordbok.

Næringsminister Jan Christian Vestre.

– Då pappa døydde, gjekk firmaet endeleg bra. Eg hadde sett innsatsen han hadde lagt ned, og tenkte at no måtte det vere lov å gradvis trekke seg tilbake. Så fekk han kreft, og døydde.

– Det gjorde meg ekstra ...

Vestre finn det framleis ikkje, ordet som skal skildre frustrasjonen som blei omdanna til bensin for arbeidsviljen.

– Det er så urettferdig. Men eg blei desto meir opptatt av at søren heller, dette må vi sørgje for at lever vidare i same ånd.

Redd for dei ukjende kjenslene

25 år gammal sto han der, ved sida av sin dødssjuke far, berre dagar etter å ha overlevd skota som drap 69 personar uti Tyrifjorden.

– Det var mykje død på eitt år, for å seie det sånn.

Det kjem færre ord i minuttet når Vestre snakkar om det verste halvåret i livet sitt.

– Eg har mykje kjensler, men ... Når eg opplever slike ting, blir eg veldig fokusert på oppgåva, det eg skal gjere, og at ting driv framover. Eg trur eg prøver å dekke til kjenslene litt.

– Etter Utøya var eg enormt opptatt av atterreisingsjobben. Etter pappa handla det med ein gong om å ta over bedrifta og begynne å jobbe. Eg er litt redd for å gå inn i det kjenslerommet, eigentleg. For eg kjenner det ikkje.

– Kva er du redd finst der inne?

Frekvensen av ord fell igjen, til ein pause. Den rundauga ministeren tek spørsmålet på alvor.

– Kanskje finst det sider av meg sjølv eg ikkje kjenner, eller som eg ikkje veit korleis eg skal handtere. Eller at det blir for mykje.

Næringsminister Jan Christian Vestre.

– Kjem aldri til å gløyme det

Denne novembermorgonen ti år seinare veit Vestre at å gå inn i familiebedrifta, med det intense arbeidet som følgde, var med på å tilarbeide sorga. I 2011 var 25-åringen politisk rådgivar i stortingsgruppa til Arbeidarpartiet og sentralstyremedlem i AUF. Han elska politikken. Så tok han eit livsendrande val.

Med blikket frå to rådgivarar, ein journalist og ein fotograf på seg, manar Vestre fram augneblinken som har brent seg fast.

Faren ligg i sjukehussenga på Ullevål, og om eit par dagar er han død. Faren har vore opptatt av at barna skal velje sjølv, og den juristutdanna ungdomspolitikaren har aldri følt at yrkeslivet er bestemt over hovudet på han.

«Eg går inn i Vestre», fortel likevel sonen faren frå sengekanten.

– Viss eg lukkar auga, så ser eg det. Eg kjem aldri til å gløyme akkurat det blikket.

– Korleis såg det ut?

– Det var ei sånn letting. Han visste kva som var i ferd med å skje med seg, og han var så identifisert med familiebedrifta. At jobben då kunne gå vidare ...

– Han kunne jo ikkje vite om det skulle gå bra, då. Og historia er ikkje ferdig skriven.

tenker langsiktig:  Administrerende direktør Jan Christian Vestre (t.v.) i Vestre, her med selskapets møbeldesigner Atle Tveit. FOTO: HANNE GUNDERSEN/VESTRE

– No må de bruke dei siste to minutta på foto, kjem det inn frå venstrekanten.

Vestre er allereie for sein til morgonmøtet sitt.

Juleelskaren

Lyslampa piper, kameraet klikkar. Den dresskledde statsråden lener seg på balkongrekkverket, ut mot Oslos nyleg julepynta gater. Den gong han var bedriftsleiar, plystra han på julesongar heile året. Det har han ikkje tort i Nærings- og fiskeridepartementet enno. Men juletre har han kravd, som den første statsråden på mange år.

– Eg elskar jul! Juleevangeliet er dessutan veldig vakkert, seier Vestre, men tida vår er ute.

Journalisten tryglar om å få eit kvarter seinare, kanskje på telefon, og blir førespegla eit tidspunkt same kveld. Det går to dagar og tre forsøk før mobilen omsider dirrar ein torsdag klokka 18.03. Siste middagsbit blir liggande på tallerken for å rekke dei sårbare minutta med ministeren som har som mål å besøke 100 bedrifter før jul – og har timeplan deretter.

– I dag fekk vi juletre på kontoret, kan Vestre oppdatere sidan sist.

– Då det sto der då eg kom inn, blei eg frykteleg glad.

For meg gir det meining at det finst noko som er større enn oss. Det får liksom verda til å gå opp

—  Jan Christian Vestre

– Kva likar du så godt ved jula?

– Kva er det ikkje å like ved jula? Det er tradisjonar og familie, glede og høgtid. Det er kjærleiksbodskapen i Juleevangeliet. Den er ein av grunnane til at eg er med i folkekyrkja.

Frå russefeiring til kyrkjelydsråd

– Eg må vere den verste å intervjue om dette, unnskyldar den tilsynelatande sjølvbevisste ministeren seg.

Framfor utsegna ligg spørsmål om kva trua hans består av og korleis han ser på livets ubesvarte gåter. Det ærlege svaret er at han ikkje tenkjer på det så ofte.

Statsrådens påstand om seg sjølv stemmer dog ikkje. Tvert imot dannar svara hans litt etter litt eit bilde av mennesket Jan Christian Vestre. Verken venners gravferder etter Utøya, farens død eller tenåringstid utfordra hans grunnleggande verdiar, utgangspunktet for livet.

Næringsminister Jan Christian Vestre.

– Synet på menneske, bodskapen om kjærleik, tilhøyret til det folkekyrkjelege fellesskapet, det har eg aldri hatt behov for å stille spørsmål ved.

– Hadde du spurt meg om heilt konkrete ting i bibeltekstar, hadde eg hatt tvil som alle andre, og det har vore standpunkt i kyrkja eg har vore ueinig i. Når eg framleis høyrer at enkelte har problem med å samarbeide med kvinnelege prestar, så tenkjer eg at det er synd, men at det er snakk om kort tid før ingen meiner det lenger.

– Det påverkar ikkje synet mitt på dei store tinga i livet. For meg gir det meining at det finst noko som er større enn oss. Det får liksom verda til å gå opp.

– Tvilte du aldri i ungdomsåra heller?

– No var eg ikkje ein særleg rebelsk ungdom, då, som du kanskje kan sjå for deg, seier Vestre.

– Eg blei jo valt inn i kyrkjelydsrådet like etter at eg var russ.

Laga «mini-NOU» for kyrkja

Vestres vennekjerne var ikkje fotballidiotar, men konfirmantleiarar. Dei er framleis blant dei næraste han har.

– Du veit når nokon stikk huet fram og likar organisasjonsarbeid og sånn ...

Då var det gjort. Jan Christian og venninna hamna på lista som ungdomskandidatar til Nordberg kyrkjelydsråd.

– Eg trur pinadø vi fekk flest stemmer og.

I fire år tok Vestre vervet på alvor, arrangerte debattkveldar og prøvde å «breie ut kyrkja».

– Eg hugsar vi laga ein rapport; ein mini-NOU om kyrkjas framtid. Den heitte «Forberedt på fremtiden?» og inneheldt kanskje 40 tiltak til kva kyrkja kunne gjere for å tiltrekke seg fleire og modernisere seg.

Det blei med fireårsperioden, kor det var mykje gøy, men ...

– Eg hugsar vi brukte eit halvt møte på å snakke om kva vi skulle ha som kakefyll på 60-årsjubileet. Så det var alt frå det store eksistensielle til det praktiske og konkrete.

Vestre fann ein annan ventil for engasjementet for fellesskapet.

---

4 raske

  • Gud er: Bodskapen om nestekjærleik, forvaltaransvar og at noko er større enn oss sjølv
  • Eg klarar meg ikkje utan: Familie og venner
  • På gravsteinen min skal det stå: Evig optimist
  • Boka alle må lese: «Ingen mann er en øy» av Jørgen Watne Frydnes

---

«Mormorita Señorita» og Bondevik

I eit kvitt murhus i Sandsgata 5 i Haugesund budde ei raus og sprudlande dame med humor litt-på-kanten. På breva som med jamne mellomrom dumpa ned i postkassa hennar, sto det «Mormorita Señorita Førre» på konvolutten.

Kvinna i det kvite murhuset var mormor til Jan Christian, og då han fekk sin første mobil på ungdomsskulen, ringde dei kvarandre kvar dag.

– Vi var veldig gode venner, fortel han stolt om dama som vart skild i USA på 50-talet og kom til Noreg som åleinemor.

Seinare fekk ho ei dotter med psykisk utviklingshemming, som forma måten ho såg verda på. Det verdssynet smitta ho barnebarnet med, fortel han.

– Ho var skarp, smart og hadde meiningars mot, skildrar Vestre.

Næringsminister Jan Christian Vestre.

«Mormorita Señorita» var stor fan av Kjell Magne Bondevik og partiet ho meinte best såg dottera og dei som kunne hamne utanfor. På nittitalet levde éin milliard menneske i ekstrem fattigdom. Då det gjekk opp for Vestre at det eigentleg var ressursar nok til alle på Jorda, men at fordelinga var så skeiv at nokon leid urettferdig, søkte han til eit politisk parti. Medlemskapet blei gult.

Vestres mormor-inspirerte KrF-tilhøyre blei kortvarig. Men då barnebarnet meldte overgang til sosialdemokratiet, gjorde mormor det same, omtrent på dagen.

– Dei siste åra av livet sitt dreiv ho valkamp frå Sandsgata 5, og delte ut kulepennar og buttons, og prøvde å verve desse heimehjelparane. Det trur eg faktisk ho klarte med eit par, mimrar barnebarnet som no er næringsminister for partiet.

Lotto-skot

Det var som sentralstyremedlem i AUF at Vestre stod og lasta opp eit videointervju av Gro Harlem Brundtland 22. juli 2011. Internettet i kafébygget var treigt, og filmen var ikkje klar før lyden av skot small over demokratiparadiset uti Tyrifjorden.

– Det blei kaos. Då han kom inn, sprang folk til alle kantar. Eg hoppa ut på baksida, sprang til pumpehuset, og bevega meg stadig langs sjøkanten før vi blei henta av politiet.

I tida som følgde, så snart han gjekk inn i eit rom, speida Vestre etter kor det gjekk an å hoppe ut. Idet han høyrde høge lydar, skvatt han til. Men det verste traumet etter terroråtaket 22. juli var skulda han følte for å vere i live.

– Om du sprang til høgre eller venstre ... Det var lotto. Det avgjorde om du vart skoten og drepen eller ikkje. 69 kom ikkje heim. Det var tungt å akseptere.

– Kvifor føler ein skuld for det? Det er jo nettopp tilfeldig, som du seier?

– Eg veit ikkje ... Vi gjorde jo ikkje noko gale. Men då eg sat i gravferder til venner, tenkte eg mykje på korleis det like gjerne kunne vore meg. Då eg stod på Slottsplassen med Tonje (Brenna, kunnskapsminister, red.anm.) slo det meg at det like gjerne kunne vore nokon andre som blei statsrådar i haust.

Bilder av ny regjering på Slottsplassen.

Ein altfor dyr siger

Slik arbeidet med familiefirmaet blei terapi for farssorga, blei atterreisingsarbeidet på Utøya terapi for terrortraumane.

– At vi som overlevde kunne stå opp mot det gjerningsmannen ville, og sørgje for det motsette, blei veldig viktig for oss. Når vi ser kva Utøya har blitt – ein stad for tverrpolitisk samarbeid om demokrati, og ein plass kor titusenvis av elevar lærer å stå opp imot hatideologiar og krefter som jobbar hardt for å sette folk opp mot kvarandre ...

– Då tenkjer eg: No kan du sitte i den cella di og sjå at dette skjer.

– Korleis kjennest det?

Vestre blir stille, nærmast veg kvart ord i hovudet før dei kan møte verda.

– Uansett kva eg seier, så er den viktigaste bodskapen at det kom med ein altfor høg pris. Så i den grad det kan kjennast som at rettferda sigra eller noko sånt, så er det til ein altfor høg pris. Folk er øydelagde. Det er berre fælt.

Vi må bygge ned motsetjingar, inkludere og skape toleranse. Vi må motverke «oss» og «dei», og heller skape små og store «vi»

—  Jan Christian Vestre

I gravferder etter gravferder til venner etter venner, var det fleire overlevande som mista trua si – og nokre som fekk ho.

– Ein kan spør: «Viss ein god Gud finst, kvifor lar han dette skje? Kva er meininga med livet då?»

– Men for meg er dette vanskeleg å kople til enkelthendingar, for då er den eine hendinga viktigare enn andre. For våre liv er jo dette den viktigaste. Men så kjem den solidaritetstanken tilbake: Den er ikkje det for alle andre i verda.

Ein politikars ønske

I staden for å svekke kristentrua, styrkte tida etterpå Vestre si overtyding om kva demokratiet faktisk betyr.

– Berre éin har ansvar for det åtaket. Men han vaks opp i vårt samfunn.

– Gjerninga mi i ettertid spring ut frå ønsket om å samle folk. Vi må bygge ned motsetjingar, inkludere og skape toleranse. Vi må motverke oss og dei, og heller skape små og store vi.

– Mange er prega av posttraumatiske lammingar etter åtaket. Har du høyrt om fenomenet posttraumatisk vekst? Korriger meg viss eg tar feil, men det kan virke som om du har klart å kanalisere opplevingane til eit framoverretta engasjement?

– Det trur eg. Absolutt. Eg var opptatt av desse tinga før – men mykje sterkare etterpå. Det har vore ein viktig del av sorgprosessen min.

Næringsminister Jan Christian Vestre.

No er 35-åringen ute av utemøbelproduksjonen i demokratiets namn.

– Det er lange dagar. Men eg har alltid likt å jobbe mykje. Det er ingenting som kjem gratis i livet. Det er hardt arbeid som gjeld. Det er moralen til ungdommen.

Kanskje kan ein høyre stemningsfull juleplystring frå det gigantiske kontoret i Nærings- og fiskeridepartementet når advent er i gang. På 12-timarsdagane minner iallfall det grøne, glitrande treet om ei høgtid i emning.

– Kva ønsker du deg til jul?

– Auka fastlandseksport, seier politikaren, ler, og legg til:

– Det teite svaret er at eg har det eg treng i livet. Eg ønsker meg ei fin høgtid med dei eg er glad i.