HELSINKI/SUOMENLINNA: — Finland inn i Nato? Sjølvsagt.
Kvinna har fjerna all tvil. Alliansefridomen må opphøyre, og det raskt.
Mannen nikkar ivrig.
— Sjølvsagt skal me inn i Nato.
Men paret vil absolutt ikkje bli fotografert, eller fortelje kva dei heiter. Dei er nøgde med å vere to av 4.223.718 finnar som i siste måling ville ha nasjonen inn i verdas mektigaste forsvarsallianse.
Forsvarspolitisk u-sving
Finlands president og statsminister spurde ikkje folket då dei sende søknaden til Brussel, dei skulte til folkeopinionen, målingane i statskringkastaren Yle. Dei fortalde at folket som er kåra til verdas lukkelegaste fem år på rad, og som utviste tryggingspolitisk balansekunst i grenselandet mellom supermaktene i nær fem tiår, tok ein forsvarspolitisk u-sving utover vinteren og våren:
Dei vil inn i Nato. Og det straks.
I mai sa 76 prosent ja, berre 12 prosent nei.
Motivatoren heiter Vladimir Putin.
Han og ho som ikkje vil gje seg til kjenne skundar seg inn Kongeporten på Suomenlinna. Inn bak dei trygge, tjukke murane.
Akkurat som Finland, som søkjer seg inn bak Natos vern.
Russland styrte Finland
Suomenlinna. Eller Finlands borg. Eit kvarter med rutebåt ut i Helsinkis skjergard ligg eit av verdas største kystfort, trygt plassert på Unescos liste over særs verdifull kulturarv.
Difor er båten full av reisande. Nokre snakkar også språket til Finlands nabo i aust. Mange vil rusle rundt på ein av landets best besøkte attraksjonar.
Sveaborg. Bygd av Sverige som vern mot Russland. Styrt av Russland som vern mot Sverige: I 110 år var Finland eit russisk storfyrstedømme og ein del av tsarens enorme rike — frå Sverige tapte landet i krig i 1808, til den russiske revolusjonen kappa banda i 1917.
I 110 år vakta sjøfestninga Sveaborg — russarane brukte det svenske namnet — innseglinga mot St. Petersburg. Dei bygde ut kanonvollane mot Finskebukta, reiste bustadkvartal og ei ortodoks kyrkje. Der russiske offiserar og høgare funksjonærar budde fram til 1917, bur det i dag kring 1.000 øybuarar.
Då Finland reiv seg laus frå Russland og blei sjølvstendig nasjon, som følgje av den russiske revolusjonen i 1917, var garnisonskyrkja det første bygget finnane gauv laus på. Ho blei strippa for all ortodoks pryd, løkkuplar, ikon. Finnane ville ha ei enkel, luthersk kyrkje.
I 1919 blei landet republikk. Sveaborg blei til Suomenlinna — Finlands borg. Det blåkvite flagget vaia for første gong over fortet.
Finne drap finne
Kystfortet rommar også eit dystert kapittel i Finlands historie. På tampen av borgarkrigen i 1918 etablerte dei «kvite» ein fangeleir for vel 8.000 «raude» fangar her. Dei kvite var borgarskapet. Mot dei sto arbeidarrørsla, dei raude.
Borgarkrigen, frå januar til mai, er den mest kontroversielle og kjensleladde perioden i det moderne Finlands historie. Om lag 37.000 døydde, gjennom krigshandlingar, terror, vilkårslause avrettingar og dødelege fangeleirar.
På Suomenlinna døydde over 1.000. Av sjukdom, og skot.
Ho er mot Nato
I steintrappa utanfor Riksdagen I Helsinki — eller Eduskunta, som granittbygget heiter på finsk — står Birgitta Anderssén. Godt kledd til å vere ein junidag.
For det er ikkje berre den politiske vinden frå aust som er kald.
I tre år har ho stått utanfor nasjonalforsamlinga. Kvar fredag føremiddag frå ti til 12. For å minne dei 200 folkevalde om eit særs viktig oppdrag: Ta vare på kloden. Ta vare på framtida til barnebarna.
Anderssén er med i aksjonsgruppa Klimabesteforeldra. I dag held ho banneret saman med Matti Nummelin. Bodskapen er rett fram: Besteforeldre for framtida.
— Inst inne? Du spør kva eg inst inne meiner om Nato?
— Jau, det skal eg seie deg. Inst inne er eg mot at Finland går inn i Nato.
Anderssén byrjar brått å vinke. Ho helsar til to som vinkar nede på Mannerheimsvegen. Dei helsar aksjonistane velkomne på plass. Dei er få, likevel synlege.
Kjempar for klimaet
— Du høyrer til eit sterkt minkande mindretal i synet på Nato?
— Ja.
Akkurat det betyr lite for Birgitta Anderssén. Det som betyr mest er kampen for klimaet. Difor krev ho, kvar fredag, i to timar, synleg på riksdagstrappa, strakstiltak for å sikre klimaet for barnebarna og kommande generasjonar.
— Difor er eg mot Nato.
— Difor er eg for klima, og for fred.
Anderssén vil mykje heller bruke milliardar av euro på klimatiltak enn på å ruste opp Finlands forsvar slik at landet innfrir Natos krav.
Opp til toprosenten
På Natos toppmøte i Wales i 2014 vedtok alliansen at medlemslanda skal bruke minst to prosent av brutto nasjonalprodukt (BNP) på forsvar.
Etter Russlands invasjon i Ukraina i februar lovar fleire Nato-land å ruste kraftig opp. I juni vedtok Tyskland å endre grunnloven slik at staten kan ta opp større lån. Endringa var naudsynt for å kunne bruke 100 milliardar euro på eit forsvarsfond som sikrar massiv opprusting.
Verda brukte rekordmykje på våpen og forsvar i fjor, melder det svenske fredsforskningsinstituttet Sipri: Over 19.000 milliardar kroner.
Finland ligg på fem-på-topp-lista over landa som auka mest i fjor. Opp med heile 36 prosent.
Årets budsjett ligg på 50 milliardar kroner — eller 1,9 prosent av BNP. I 2020 var prosenttalet nede i 1,3. I april blei Finlands samlingsregjering samde om å auke forsvarsbudsjettet med 20 milliardar kroner dei kommande fire åra. Dermed passerer Finland Nato-målet før dei marsjerer inn i Nato.
Forklaringa heiter Vladimir Putin — enno ein gong.
[ Kjell Magne Bondeviks Oslosenteret ramma av underslag og sponsorsvikt ]
Fyrar ikkje med russisk brensel
Birgitta Anderssén ristar på hovudet, der ho står på riksdagstrappa.
— Hugs, klimapolitikk er god fredspolitikk.
— Men vil ikkje finsk medlemskap i Nato sikre freden?
Anderssén følgjer ikkje den tankerekkja. Men ho ser ei viktig klimaendring som følgje av Russlands invasjon av Ukraina.
— No er me nesten blitt kvitt importen av russisk olje og gass. Det betyr noko.
Fram til invasjonen fekk finnane kring 50 prosent av olja og gassen frå nabolandet. No nærmar prosenten seg null.
Fanefest samlar folket
Senatstorget midt hovudstaden ligg bada i junisol. På uteserveringane som omkransar Helsinkis mest kjende torg, nyt folk fylte glas. Midt på står tsar Alexander II, monarken som styrkte Finlands indre sjølvstyre.
Brått blir sommarstemninga broten av eit kamuflasjefarga kjøretøy som dieselprustande svingar inn på torget, og så eit til og eit til. Forsvaret bur seg til årets store mønstring: Paradedagen.
1.600 soldatar skal stille opp på Senatstorget, faner skal vaie, presidenten skal tale og folket skal omkranse dei uniformerte.
På ei trapp står fire 19-åringar og ser på førebuingane. På spranget inn i vaksenlivet, ferdige med vidaregåande skule, snart kvit studentlue på hovudet, feire med familie og vener.
Men først; forsvaret.
[ Norges passprodusent anklages for krigsforbrytelser ]
Invasjonen endra alt
Karri Saksela, Kalle Passu, Aapo Leppänen, Lauri Tirri skal snart få det finske flagget på venstre overarm, lære å skyte, krype i skogen, fryse på grenseposten.
Nato helsar dei velkommen. Leppänen er sikker:
— Finland inn i Nato, før 24. februar, var eit ikkje-spørsmål. Men invasjonen endra alt.
Saksela fyller ut:
— Alle er snart for Nato. Russlands invasjon fjerna den siste tvilen.
19-åringane meiner dei har 1.340 grunnar til finsk medlemskap. Ein for kvar kilometer felles grense med Russland.
Blir soldatar i sommar
— Sjølvsagt skal me i forsvaret, me skal inn i sommar, lyder det unisont frå kvartetten på skuletrappa.
Der skal dei bruke månadar, seks, ni eller 12, på tenesta som formar den finske identiteten, verneplikta.
— Alle gjer det, seier Passu.
Frå republikkens president til gatefeiaren, alle har trekt i uniform i 19-20-årsalderen. Då den kalde krigen enda i 1991, valde land etter land å kalle inn færre og færre til militærteneste.
Ikkje slik i Finland.
To av tre lærer å bli soldatar, eller kring 22.000 årleg. Til samanlikning er Norges tal under det halve.
For nasjonens kvinner er verneplikta frivillig. Men stadig fleire melder seg. I vår søkte 1.588 unge kvinner om militærteneste i hæren, sjøforsvaret eller luftforsvaret.
Alle er snart for Nato. Russlands invasjon fjerna den siste tvilen
— Karri Saksela, skuleelev, snart soldat
Med Guds hjelp
I juli ventar rekruttskulen på Saksela, Passu, Leppänen og Tirri. Etter enda opplæring må dei reinske røysta. Dei avlegg soldateiden.
Sidan 1920 har finske soldatar retta høgre peikefinger og langfinger i vêret og sverja:
«Eg lovar og forsikrar framfor Gud, den allmektige og den allvitande, å vere ein påliteleg borgar trufast mot Finland (...) Overalt og under alle omstende, i fred som i krig, vil eg forsvare heimlandet mitt (...)», lyder dei første linene.
Slik trer dei inn i Nordens største hær. Ni av ti vernepliktige er medlem av Den evangelisk-lutherska kyrkan, eller eit anna kyrkjesamfunn. Dei få som ikkje ønskjer å ta med Gud, kan velje ein alternativ eid.
Etter avslutta verneplikt blir dei overførte til reserven. Finland skil seg ut i Europa med ein mobiliseringshær på 280.000 soldatar og ein samla reserve på nær 900.000.
Først ved fylte 60 år seier forsvaret takk for innsatsen.
Dei beste forsvararane
Fanfaren gjallar, klokka er på slaget 12. Finlands statssjef har stramma slipsknuten, handkjemma håret, sjekka talen.
President Sauli Niinistö har 1.600 uniformerte framfor seg på Senatstorget, tusental finnar rundt plassen og i Helsinkis sentrumsgater.
Og kyrkja i ryggen. På toppen av trappa opp frå torget kneisar byens kvite landemerke, Helsinki domkyrkje, gudshuset det tok 34 år å byggje.
Presidenten reinskar røysta, han opnar med eit sitat frå offiseren som kjempa i Finlands to krigar mot Sovjetunionen, 1939—1940 og 1941-1944, den seinare generalen Adolf Ehrnrooth:
«Finland er eit godt land, det beste for oss finnar. Det er eit land det er verdt å forsvare, og dei einaste forsvararane er Finlands eige folk».
— Bodskapen er tidlaus, seier Niinistö, som sjølv blei kaptein i reserven innan han fall for forsvarets aldersgrense.
— Me er under alle tilhøve ansvarlege for å forsvare landet vårt — også om me som medlem av forsvarsalliansen får støtte frå våre allierte.
For fire månader sidan blei alt endra. Ingen vågar lenger å stole på Russland
— Pekka Särkiö, feltbiskop
Stolar ikkje på Russland
Pekka Särkiö stig fram. Han er feltbiskop i forsvaret og medlem av Bispemøtet i Den evangelisk-lutherske kyrkja, Finlands folkekyrkje med nær fire millionar medlemmer. I rang er han brigadegeneral.
På fanefesten på Senatstorget held feltbiskopen andakt. Han startar med Salme 27:
«Om ein hær vil slå leir mot meg, er mitt hjarte utan frykt. Om krigen trugar, endå er eg trygg.»
— Tanken på krig var fjern, det har vore fred i Europa lenge. For fire månader sidan blei alt endra. Ingen vågar lenger å stole på Russland, seier Särkiö.
Akkurat som statssjefen held feltbiskopen fram forsvarsviljen:
— Å forsvare landet vårt, er vår felles utfordring.
Til sist samlar han alle i bøn:
— Gud, me takkar deg for vårt vakre land. Vern fridomen til landet vårt og alle dei som ønskjer å forsvare det og byggje det gjennom sitt arbeid. Gje fred der det no er krig. Amen.
På muren under domkyrkja har den finske folkekyrkja hengt opp eit stort banner. Mot alle frammøtte lyser eit sitat frå profeten Jeremia i Det gamle testamentet:
«Eg vil gje dykk framtid og von.»
No behandlar alliansen Finlands søknad om medlemskap.
---
Finland
- Finsk-ugriske folkegrupper innvandra austfrå.
- Kom under Sverige 1150—1300.
- Russland erobra Finland 1808 etter svensk-russisk krig.
- Kunngjorde sjølvstende i 1917, som følgje av revolusjonen i Russland.
- Borgarkrig mellom «kvite» og «raude» i 1918.
- Republikk 1919.
- Vinterkrig mot Sovjetunionen 1939—1940.
- Framhaldskrig mot Sovjetunionen 1941—1944.
---
