Etter at Fredrik kom frå Utøya i live, fekk han eit kall

– Det slår meg kvar gong eg skal ha gudsteneste: Kvifor har me ikkje ein bibel her inne?

Fredrik Sletbakk Olsborg leiter lett febrilsk rundt i det vesle sakristiet. Det er så lågt under taket at hovudet hans nesten dunkar oppi, idet han hurtig flyttar papirbunker og slår opp skapdører.

Det er fem minutt til dåpsgudstenesta i Evenes kirke byrjar. Han opnar til slutt ei dokumentskuff i stål.

– Der! Ein konfirmantbibel. Kor var det dagens tekst sto no igjen?

Prestevikaren set seg ned ved pulten og finn fram til dei rette versa i 1. Samuelsbok. 31-åringen er spent, han skal tale over noko som står han nært. Men Fredrik er usikker på om det vil treffe.

I pannen hans glinsar eit par sveitteperler allereie. Ofoten, området nordlegast i Nordland, ser sine første solstråler og 20-pluss-grader på ein månad.

– Dette kjem til å bli varmt. Eg burde tatt på ei lettare skjorte, seier ein etterpåklok Fredrik, idet han dreg på seg prestekjolen og styrtar ein slurk ananas-smoothie, hans «nye energidrikk».

Til slutt trekk han eit sølvkjede over hovudet, og lar det store korset falle ned på brystet. Smykket har han fått av oldemora. Det har vore i familien i om lag 100 år.

Fredrik faldar hendene. Idet han ber dei første orda byrjar kyrkjeklokkene å ringe. Prestevikaren ber Gud om at dåpsfamiliane skal få ei god oppleving, at dei skal få høyre Hans ord.

For ti år sidan var det heilt utenkeleg at Fredrik skulle stå slik, kvitkledd i Evenes kirke, denne julidagen i 2021. Ikkje berre hadde han mista barnetrua for lengst.

For ti år sidan blei han òg blant dei siste som såg ein politikledd mann sette seg i ein båt i retning øya han kjente seg så trygg på – på veg til å myrde nokre av hans beste venner.

[ To søstre var på Utøya. Bare én kom hjem. – Jeg følte at det var hun som burde overlevd ]

Båten som glei ifrå

21. juli 2011 set Fredrik seg i MS Thorbjørn for sjette gong. Han har vore AUF-leiar i Nordland i fleire år tidlegare. Sjølv om han no jobbar i LO, er ikkje 21-åringen i tvil om kor han vil tilbringe denne sommarveka i år òg.

– Det er ein klisjé, men Utøya var verkeleg eit ungdomsparadis, fortel Fredrik.

– Det var ei stemning der som var heilt unik. Berre glede og positivitet – det var latter overalt.

Kontrasten til kva som skjer dagen etterpå finst det ikkje ord for. Dei strålande soldagane har snudd til eit skikkeleg dritvêr på leirens fredag. Snart skal fredagen bli endå mørkare.

– Det var akkurat som eg berre fraus til is innvendig

—  Fredrik Sletbakk

Fredrik har venta håpefullt på restplass til ein sommarleir for unge europeiske sosialdemokratar. 22. juli får han ein gledeleg kontrabeskjed: Han får dra til Wien, i siste liten.

Det høljande regnet gjer valet enkelt. Fredrik pakkar bagasjen, og drar med båten vekk frå Utøya i 16-draget for å hive seg på eit fly til Wien. På landsida av Tyrifjorden får han nyheita som på nokre minutt har lamma heile landet. Det har vore ein eksplosjon i Oslo.

Mange unge på leiren er redde, blir Fredrik fortalt. Generalsekretær Tonje Brenna ønsker ein røynd og litt eldre AUF-ar til stades på øya no. Kan han ikkje kome tilbake? ber ho på telefon. Fredrik snur, og veit at båten straks går i retur. Han småjoggar ned til brygga.

Der ser han ein politimann.

Fredrik får ei kjensle av at noko er merkeleg, men skal likevel til gå om bord. «Nei», stoppar Monica Bøsel, «mor Utøya». Ingen opponerer nokon sinne mot ho.

Smått irriterte står han og eit par ungdommar til att på kaia og ser MS Thorbjørn gli frå dei i regnvêret, ut på vatnet.

Minutt seinare gjallar lyden av det første hagleskotet over Tyrifjorden.

Synet i kikkerten

– Kva er det?!

Fredrik kvepp til. Så kjem ei ny salve. Lyden kjem frå paradis-øya hans.

Det er ein kikkert på kaia, som han plukkar opp og ser mot Utøya med. AUF-aren stiller inn siktet.

I siktet ser han ein person falle om, berre dette i bakken. Den smellande lyden som høyrer til, treff først brygga nokre millisekund etterpå.

– Då … Då var det akkurat som eg berre fraus til is innvendig.

Mykje av 22. juli 2011 etter klokka 17.21 er ei tåke. Fredrik veit likevel at han kort tid seinare sit i eit avhøyrsrom hos politiet. Han har sett, og så vidt snakka med, gjerningsmannen. Terroristen.

Som dei andre som fortsett er i live, endar også Fredrik etter kvart på Sundvollen hotell. Så snart han stig inn det store konferanserommet, spring AUF-venner som ein storm mot han. Dei hoppar rett på kroppen – av glede.

Timane han har vore i avhøyr, er timar folk har trudd at Fredrik var død.

Gleda over å sjå venner i live glir over i eit kaos av tal på sakna som går opp og ned, og fleire og fleire foreldre som kjem til på leit etter det mest dyrebare dei har.

Det er spesielt eitt bilde frå den natta som Fredrik aldri kjem til å gløyme.

Det siste håpet

Ein gong i halvtimen stiller ein person seg opp framfor forsamlinga på Sundvollen med ei liste i handa. Lista kjem frå Rikshospitalet. På den står menneska som ligg på sjukehus, som det kanskje er håp for. Nokre av dei har namn, andre har berre kjenneteikn.

Foreldre og AUF-arar stimlar til. Lista blir ramsa opp. Ritualet gjentek seg ut over natta.

– Kvar gong ser eg dei som ikkje får den nyheita dei vil ha. Det blir tyngre og tyngre stemning for kvar liste, fortel Fredrik.

– Men det motsette skjer også, sjølvsagt. Nokon får jo vite at barna deira er i live.

I totida seier personen med lista i handa: Dette er den aller siste. No kjem det ikkje fleire.

På den siste lista står det berre to personar. I rommet er det rundt ti familiar.

– Den skuffelsen …

Fredrik svelger. Scenen av fedrar som dryler handa i bardisken, mødrer som fell til bakken og gret, har brent seg fast.

Med brødkniv under puta

Den 22. juli 2011 mista Fredrik Sletbakk Olsborg uforståeleg mykje. 21-åringen mista venner, nattesøvnen og evna til å jobbe. Han mista også alle tinga sine.

I taxien frå Sundvollen og heim til Oslo var ein liten plastpose det einaste Fredrik hadde på fanget. Inni den låg ein deodorant og ein tannkrem han hadde fått delt ut. Nøkkelen hans var borte.

Første gong Fredrik omsider skulle heim til leilegheita etter åtaket, var han slått ut av frykt. Der inne i leilegheita sto det nokon, klar til å drepe han. Det var Fredrik overtydd om. Det gjekk så langt (kort) at han måtte banke på hos naboen, som han knapt hadde snakka med før, og be han om å gå inn først.

Det var sjølvsagt ingen drapsmann der inne.

Under soveputa til Fredrik låg ein brødkniv fleire veker etterpå.

– Eg skjønar at å skyve alt bort, å halde det på avstand, kanskje ikkje er den mest optimale strategien

—  Fredrik Sletbakk

Glimt frå åtaket, og timane og dagane etterpå, kan framleis rykke i den no 31 år gamle prestevikaren. I draumar kan han sjå føre seg at han blir skoten. Midt på gata kan han bli fullstendig lamma av redsle. Tilbakeblikka kan øydelegge ein heil dag på jobb, suge alle krefter ut av han.

– Vent litt, seier Fredrik, og reiser seg frå den brennande balkong-steika som har gjort andletet hans litt raudleg.

Han smett inn i den enorme kvite trevillaen på prestegarden i Evenes han no kallar heim. Fredrik dukkar opp i døra nokre sekund seinare, med ein svær raud bag over skuldra.

– Denne har vore med meg i mange år.

Det er bagasjen hans. Bokstaveleg og biletleg.

For første gong på ti år drar Fredrik opp glidelåsen.

Bokstaveleg berøringsangst

Det luktar morkna.

– Oj, det er såpass, ja. Det må ha kome fukt her, antar Fredrik.

Den raude bagen er tung, og fylt til toppen av aviser frå månaden etter Utøya-åtaket. Dagsavisen, VG, Avisa Nordland og Dagens Næringsliv ligg brunlege og flaka i ein stabel. Dei fleste er relativt intakte.

– Eg har ikkje klart å kvitte meg med desse. Men eg har ikkje klart å lese dei heller.

Fredrik veit at når han opnar bagen, opnar han så mykje meir. Då opnar han det han kallar bandasjen, vernet som til dagleg dekker såret som 22. juli, og tida sidan, har laga i han. Prestevikaren verkar litt brydd over å innrømme at måten han har takla tragedien på, er å stille seg til ho så sjeldan som mogleg.

Å eksponere såret for luft er risikabelt, og vondt.

– Eg skjønar at å skyve alt bort, å halde det på avstand, kanskje ikkje er den mest optimale strategien å takle det på.

– Det er det at … Kjenslene tar overhand. Riv eg av bandasjen for brått, blir det vanskeleg å fungere resten av den dagen.

Det er som om to like sterke krefter lever i Fredrik på ein gong, ti år etterpå. Kreftene går ikkje hand i hand, gir inga meining i lag, men framstår snarare som to parallelle røynder som lever side ved side.

Den eine krafta er håpet og retninga og meininga Fredrik har funne. Den andre krafta er det uhandterlege mørket, traumet – det opne såret som han knapt kan sjå at legar med åra. Kanskje gror det aldri.

Det nokon mista, fann Fredrik

– Ser du dei silhuettane der uti? Det er Lofoten.

Fredrik peiker ut i det klare havgapet. Langt der framme, mellom dei snødekte fjelltoppane, ligg Nordlands mest ettertrakta turistjuvel. «Costa del Narvik», her han no sit, er undervurdert – og vel så fint, synest narvikværingen.

Til akkurat denne fjelltoppen og benken vandrar Fredrik nesten kvar dag. Litt for mosjon, litt for kvile. Synet av den langstrekte stranda, dei spisse tindane og skogen like bak lettar tidene når den mørke krafta rår over den lyse i han.

– Eg har tenkt på kor hadde eg vore i livet viss eg ikkje hadde funne vegen til kyrkja

—  Fredrik Sletbakk

Den mørke krafta er ei kjensle av å vere åleine. Verda har gått vidare, og det offisielle støtteapparatet har forsvunne. Men såret i Fredrik verkar fortsett.

– Eg veit at ingen nokon gong kjem til å forstå dette heilt. Det gjer at eg føler meg … einsam.

Ingen ord har treft betre enn opningsreplikken i Erik Poppes Utøya-film. Hovudpersonen ser rett inn i kamera idet ho seier: «De kjem aldri til å forstå».

At ideologiane til terroristen får leve vidare, er blant det som får Fredriks sår til å verke. Fiendtlege skyts mot innvandrarar og sosialdemokratar blir knapt slått ned på i kvardagen, meiner den tidlegare AUF-aren.

Folk er lei av å snakke om 22. juli. Var det forferdelege dei gjekk igjennom forgjeves?

[ Unge Venstre-lederen: – Unnskyld, AUF ]

– Det at folk rundt deg går vidare … Blir det verre med åra?

– Ja. Det er jo naturleg at samfunnet ikkje lenger dveler over det på same måten som folk gjorde like etterpå. Sånn skal det vere. Men det gjer dette vanskeleg å leve med. Ein føler på ei slags kjensle av å ikkje bli anerkjent. Ei avmakt.

Men mørket i Fredrik eksisterer ikkje lenger utan den parallelle røynda han kan kvile i. Ti år etter angrepet lever det eit ekte håp i han. Og vegen mellom mørket og håpet blir stadig kortare.

– Eg har fått eit håp om at det er mogleg å overvinne sjølv det mørkaste

—  Fredrik Sletbakk

Det er vanskeleg å finne dei riktige orda. Det kom noko godt av 22. juli for Fredrik. Men for å kunne seie det, må han nærmast vege kvar bokstav.

Fleire la ifrå seg trua si på Utøya den dagen. Det forstår prestevikaren godt. Det finst ingen logikk i at ein god gud er allmektig når noko så ufatteleg vondt kan skje.

Likevel har Gud gitt Fredrik grunn til å leve vidare.

– Eg har tenkt og tenkt på kor hadde eg vore i livet viss eg ikkje hadde funne vegen til kyrkja. Det er ikkje sikkert det hadde gått så bra med meg.

– Det var fysisk

Når små tilfeldigheiter står mellom livet ditt og gravferda di, tvinger nokre spørsmål seg fram. Det gjorde dei iallfall for Fredrik. Han måtte vurdere heile eksistensen på ny.

– Det som sette det heile i gang, var eigentleg av meir praktisk art. På kort tid var eg plutseleg i mange kyrkjerom. Eg var på minnegudsteneste i domkyrkja og i seks gravferder. Det starta med nokre drypp.

To dagar etter eksplosjonen og skytinga var Oslo domkirke stappfull. Då Fredrik trådde inn i det mektige rommet, fekk han auge på ei venninne på krykker. Ho møtte blikket hans, og braut saman. I to dagar hadde ho trudd at Fredrik var død.

– Det var rein fortviling rundt meg. Det var ei utruleg og botnlaus sorg.

– Samtidig var det som om ei kraft var til stades overalt i kyrkja. Eg kan ikkje forklare det.

– Men viss du skal prøve? Korleis kjentest den krafta ut?

– Den var på ein måte fysisk. For eg kom inn der heilt apatisk, fortsett i sjokk. Dei fleste av oss hadde endå ikkje forstått at me var ein del av det verste terroråtaket i Norge nokosinne. Me var berre så slitne. Eg hadde berre lyst til å sove.

– Men idet organisten startar på preludiet, så merkar eg … Det er berre eit eller anna. Eg vaknar til. Eg blir levande igjen.

Etter kvart kjem Fredrik fram til det korleis det føltest: Det var som om ei usynleg hand kvilte over heile gudstenesta.

– Eg kjente på eit nærvær og eit fellesskap som hadde vore heilt borte sidan alt skjedde. Eg fekk … Eit glimt av håp. Eit håp om at det var mogleg å prøve å kome gjennom det.

Fredrik kjem aldri til å gløyme salmesongen. «O bli hos meg» var ein av dei.

– Folk song med all si kraft. Det blei nærmast eit svar. Ein protestsong.

Ein plass til bagasjen

Etter kvart såg Fredrik ein samanheng. Ei spesiell kjensle av tryggleik gjekk igjen i kyrkjeromma han nærmast blei tvungen inn i desse vekene. Kjensla fanst berre der.

– Midt i eit fullstendig kaos gav kyrkjeromma ein ro som eg ikkje hadde opplevd nokon annan plass. Det var ei kjensle eg etter kvart byrja å prøve å finne igjen.

Åra som følger kallar Fredrik ei skugge. Han går på jobb, men vil bli ferdig så fort som mogleg, så han kan kome heim, ta ein sovetablett og gløyme. Han bestiller ein flybillett til London, og vandrar kvilelaust og planlaust åleine i gatene. Fredrik maktar ikkje å jobbe meir, og må slutte.

Etterkvart blir Vålerenga kirke Fredriks nye nabo. På ledige dagar går han dit, og det skjer oftare og oftare. Utan at nokon veit det, sender han studiesøknad til MF vitenskapelig høyskole. Han vil bli prest.

– Ikkje eingong foreldra mine trudde meg då eg sa det, seier Fredrik og ler.

Før 22. juli var ikkje Gud relevant for AUF-aren i det heile tatt. No var Gud grunnen til at han sto opp om morgonen.

– Det har vore vanskeleg å anerkjenne kva trua mi betyr – at det også kom noko godt ut av 22. juli. Eg fann tilbake til ei tru eg hadde undertrykt alt for lenge.

– Kvifor har det vore så vanskeleg å anerkjenne?

– Fordi eg er redd for … I mangel på betre ord … Å underkjenne alt det vonde. Alle som mista barnet sitt eller systera si eller bestevennen sin må leve med det resten av livet. Alle som har overlevd, men som er sett ut av arbeidslivet …

– Det tok lang tid før eg klarte å akseptere at det for min del også kom noko meiningsfullt etterpå. Eg har nærmast kjent på at eg ikkje har fortent det. Eg har ikkje følt meg verdig til at Gud har ein plan for meg. At Gud kan ha haldt ei beskyttande hand over meg 22. juli … Det jobbar eg fortsett med.

Fleire gonger i løpet av dei nesten åtte timane på Evenes kallar prestevikaren kyrkja redninga og ein heim. Det grip han å snakke om dette. Fredrik stoppar opp innimellom, og drar fingrane innunder pilotbrillene.

– Eg har endeleg funne ein plass eg høyrer til, også med min bagasje. I kyrkja har eg blitt sett, gitt tillit og fått ei kjensle av verd.

– For mange som overlevde er det ein stor prestasjon å berre leve eit liv. Måten eg har blitt møtt i kyrkja er heilt avgjerande for at eg står i jobb og studerer i dag.

– Betyr alt

Det har gått to år sidan Fredrik Sletbakk Olsborg byta ut Oslo-gryta med fjernstudium, vikarjobb og heimtraktene i nord. Med utsikta frå balkongen på prestegarden er det ikkje vanskeleg å forstå kvifor.

Den friserte plenen brer seg hundremetervis framover mot sjøen, og mellom mektige tre, som må vere eldgamle, opnar ein klisjé av eit nordnorsk fjordlandskap seg. Postkorta på Narvesen bør vere misunnelege.

Det einaste problemet naturen ber med seg: ei vanvitig måke-hekking, som byr på både bråk og bæsj.

31-åringen bur i tradisjonar. Evenes kyrkje er frå 1800, og prestegarden om lag 100 år. Fredrik har innreia den tomme og kuldegufsne bustaden med autentiske møblar. Den mørkebrune spisestua han har fått av mormora er like gammal som huset.

På dørene til dei tallause soveromma på loftet heng kvite A4-ark med tusjskrift.

«Tommy»

«Stormvind»

«Mickey»

Ja, det er Carola-referansar. Fredrik er fan. Så fan at då han innkvarterte venner til 30-årslaget, så fordelte han rom med namn etter favorittartistens låtar. Så fan at nedst på venstrearmen står «Främling» i ei skrift som aldri går bort.

Livet i nord kan vere iskaldt og einsamt. Men det har vore livsforvandlande å få praktisere som prestevikar i Evenes og Bjerkvik sokn.

– Det at eg sit her … I ein prestegard, eg har døypt to barn i dag, eg fekk A på ein eksamen i mai … Det er heilt vilt.

– Å kome nordpå, og få sjansen til å jobbe som prest, har betydd alt for meg. Tilliten frå bispedømmet og biskopen og Ofoten har alt å seie for at eg er der eg er.

21. juli holdt Fredrik sjølv minnegudsteneste over terrortragedien i 2011.

– Eg maktar det ikkje på sjølve datoen.

23. juli kvart år er det som eit fysisk trykk lettar frå kroppen til Fredrik.

Kyrkja bar redsla

Forsamlinga på rundt 50 i Evenes kirke, denne julidagen i 2021, tar til i sped salmesong.

«Det skjer et under i verden hver gang et barn blir til».

Det er eigentleg berre to-tre stemmer som høyrest ved sida av det langt frå brusande orgelet. Pipene lyd enkelt, og vakkert, men på ingen måte rungande. Litt som det lyseblå kyrkjerommet.

Undervegs i dåpsgudstenesta går prestevikaren til hjørnet av alteret og tar slurkar av vatn. Skjorta blei varm, ja.

Hydrert startar Fredrik preika. Han spør om dåpsfølget har fått med seg ei sak frå nyheitene denne veka, saka om at dei flinkaste elevane på Nydalen videregående skole i Oslo blei premierte med gåvekort. Då skulen skulle feire vegen ut i vaksenlivet, fekk berre dei beste ei utmerking.

Kyrkja som desse familiane døyper barna sine inn i, skal vere annleis, held Fredrik fram. I kyrkja identifiserer ein seg som eit fellesskap, ikkje som individ. I kyrkja er det plass til alle. For Gud er alle like mykje verd.

– Eg har sjølv opplevd kva dette fellesskapet kan gjere med ein, fortel Fredrik om preika etterpå.

– Kva slags oppleving er det?

– Du blir sett og anerkjent som menneske, og som ein ressurs. Eg kjenner endeleg på ein tryggleik. Eg er mindre redd.

Fredrik trekk pusten tungt.

– Eg har fått eit håp om at det er mogleg å overvinne sjølv det mørkaste.

– På kva måte trur du opplevingane dine – trauma dine – speler inn i prestetenesta di?

– Dei gjer meg ikkje unik. Mange prestar har opplevd vonde ting. Men eg kan kjenne meg att i botnlaus sorg. Eg kan kjenne på smerte i lag med folk. Og eg veit at sorgreaksjonar er veldig ulike.

– Det eg har vore igjennom, gjer at eg veit at sjølv om livet kjennest håplaust, så kan det bli betre.

[ Slik skal de ta folk tilbake til 22. juli ]