Sidedøra til høgre for alterringen glir opp. To snutar pressar seg fram i gløtta, nysgjerrige på kven som vil inn i presteværelset deira. Dachshundane Gloria og Augusta smetter ut, prustande og logrande. Bak følger matmor og sokneprest Kathrine Lilleør.
Men noko manglar.
59-åringen må fikse ein siste ting før vi set oss ned. Det verkar litt viktig. Kroppsspråket hennar uttalar eit eller anna innstendig. Samtidig skin det noko avvæpnande – unnskyldande og spøkefullt – i blikket.
Kvinna i rosa dress forsvinn i alle fall ut døra, etter hei og eit fast handtrykk. Ho tar med seg eit champagneglas.
Frå kanten heng greiner som tyngdekrafta har tatt grep om.
Ho kan beint fram ikkje ha seg med visne blomar, seier Lilleør, når ho eit lite minutt seinare plasserer friske kvite syrinar på salongbordet.
Kvar sundag sørger den populære soknepresten sjølv for at Sankt Pauls kirke luktar av blomar til klokka er 10.30.
Fleire hundre fyller benkeradene i den danske folkekyrkja. Kven er ho som får til noko sånt?
Rørte farfar før han døydde
Prestedottera som aldri skulle bli prest, er blitt ei av Danmarks mest profilerte.
Spalta hennar i Berlingske Tidende har stått i snart 30 år, og med bøkene ho har skrive, regjeringsutvala ho har leia, føredraga ho har halde og podkastane ho har laga, kan sjølv ordet ettertrakta virke forsiktig.
Når ein ser bilde frå den røde løparen på den danske ELLE-gallaen – Lilleør i ein vintage brudekjole frå Blå Kors, på veg til å dele ut motepris – verkar Norge brått langt vekke. Kven har ein slik plass i vår offentlegheit?
– Eg kjem ut av ei presteslekt kor eg har lært at ein har ei særleg plikt, som universitetsutdanna teolog, til å bidra i samfunnsdebatten. Ikkje minst når eg er prest, for eg kan ikkje få sparken for meiningane mine.
Derfor var det å seie ja til å skrive spalte i Berlingske Tidende, tre tekstar i månaden, noko ho såg på som eit borgaransvar.
– Det er ikkje fordi eg flyt over av meiningar. Men eg er nok god til å argumentere for dei, og eg legg stor vekt på å forsøke å seie noko med eit anna perspektiv. Det historiske, det etiske og det teologiske.
Presteslekta Lilleør går to generasjonar bakover, både faren og farfaren hadde slike svarte kappar med rund, kvit trekkspel-krage. I forgjengarane sine såg ho at prestar var vanlege folk, folk som drakk raudvin, bada og la seg for seint.
Det var heilt vanleg at ho opna ytterdøra heime som liten, og at det på trammen sto nokon og grein. Presteyrket var verken skremmande eller framand for Kathrine. Ho hadde berre ikkje lyst. Dottera skulle bli høgskulelektor eller journalist eller forskar.
Likevel verka teologien forlokkande, eit prisme å lese litteraturen og historia igjennom. Då ho nærma seg slutten av gymnaset, nemnde ho tanken aller først for farfar sin.
– Eg såg at han blei rørt, men at han skunda seg til å skjule det.
Barnebarnet er glad ho delte det. Farfaren døydde nokre månadar etterpå.
– Men min far, han var svært imot.
---
Kathrine Bang Lilleør
- 59 år, frå Gentofte
- Gift, tre barn, to bonusbarn
- Sokneprest i Sankt Pauls kirke i København
- Skribent, debattant, forfattar, podkastvert og føredragshaldar
- Har gitt ut trilogien Kærlighed sætter fri og har skrive doktorgrad om H. C. Andersen sine eventyr, fortolka ut frå Søren Kierkegaard
---
Janteloven i folkekyrkja
Faren sitt forhold til kvinnelege prestar var ikkje ukomplisert. Men han var ikkje imot kvinnelege prestar.
Forvirra?
Kanskje det hjelper å sette scena på 70-talet, hos den moderne familien i Virum, til foreldras intellektuelle miljø. Dei var ein del av kretsen rundt presten Johannes Møllehave og kona, med sine idear om fri kjærleik og det opne ekteskapet.
– Faktisk kan eg ikkje huske at eg nokosinne har hatt forbod. Det var ein fri og fordomslaus oppvekst, må eg seie.
Prestefar drog sjeldan med mor eller dotter i kyrkja. Det var hos indremisjonske mormor og morfar at Kathrine lærte sin Fadervår. Ho var ofte der, kor oppdraginga var strammare.
– Men dei var òg veldig kjærlege. Eg har med meg ei gudstru og ei fromheit frå dei.
Med andre ord var ikkje faren sin motstanden mot dottera sitt teologistudium ideologisk. Kanskje heller ein slags omsorgsreaksjon?
– Min far meinte at det å vere prest var ein jobb som var for hard for kvinner. Ein sjeleleg tøff jobb, ein einsam jobb, at miljøet var krevjande.
– ‘Præster er ikke søde ved hinanden’.
Både tomme og fulle kyrkjer kan trykke arbeidsforholda, meiner Lilleør. Er det tomt i ein kyrkjelyd, er det nedslåande i seg sjølv. I tillegg ser ein andre gjere det betre.
– Det er lite anerkjenning av dei som gjer det godt i folkekyrkja. Det er ei merkeleg dyrking, det at ein ikkje skal tru at ein er noko. Det er noko jantelovisk i det.
– Alt dette synest ikkje far min at eg skulle gjere. Men eg gjorde det likevel.
Ein sykkel ho ikkje kunne falle av
Meir enn eit kall, var det kanskje ein dyd av nødvendigheit då Kathrine Lilleør stilte seg opp ved alterringen første gong.
Togturen ut til Hvidovre hadde ho aldri tatt før. Ho hadde knapt høyrt om plassen 20 minutt utanfor København, der ho hadde hive inn ein søknad.
Lilleør hadde fått si første dotter.
– Og så sat eg plutseleg der. Klara var eitt år, og mannen min gjekk på jobb, mens eg hadde litt undervisning hist og pist.
Ho kunne jo søke eit presteembete, berre for ein kort periode, tenkte den nybakte mora. Ho hadde jo utdanninga, trass alt.
Den nye kvardagen hennar skulle ta plass i Risbjerg kirke, sober av utsjånad. Ei klassisk arbeidskyrkje i brun mur frå femtitalet.
Då ho tok på seg prestekjolen og gjekk til alteret, skjedde det noko ho kallar «mærkelig».
– Det føltest det som det mest naturlege eg kunne gjere. Ikkje som om det var noko vedunderleg, nei, det var berre enkelt, liketil.
– Første gong ein set seg opp på ein tohjulssykkel, då kan ein. Det er den same førestillinga.
– Eg kunne ikkje falle.
– Kva skjedde med tanken din om å ikkje vere prest då?
– Nå, men så kom det jo.
Lilleør fortel mildt om den vedunderlege kyrkja som tok henne i mot, om dei søte eldre kollegaane, ein fantastisk organist og ein stor kyrkjelyd.
Og om eit skjellsettande oppdrag ho blei kalla inn til eit par år seinare.
Grunnen til at Han kom, var fordi vi har så vanskeleg for å finne gleda sjølv
— Kathrine Lilleør
Det prestegjerninga handlar om
På Hvidovre Hospital venta eit ektepar som skulle få eit barn.
I veke 26 hadde hjartet slutta å slå.
Kva var der å seie?
– Eg fekk ein tanke – og det var veldig merkeleg. For på dette tidspunktet, på 90-talet, så tok ein jo ikkje Gud ut av kyrkjerommet. Det gjorde ein ikkje.
– Men eg fekk meg sjølv til å seie «skal vi be Fadervår saman?»
Paret falda hendene og bøygde hovuda. Lilleør lyste velsigninga over dei. Hovuda til paret trekte enno lenger ned mot bakken.
Lilleør blei slått av kva kraft desse orda hadde, i ein augeblink kor ord eigentleg ikkje var nok.
– Den dagen blei eg klar over kva det er eg skal. Som prest er eg ein simpel bærar av ord.
På grunn av sin «Søren Kierkegaard-optagethed», som ho kallar det, hadde Lilleør fram til denne dagen på sjukehuset vore ekstraordinært opptatt av tru og tvil, tvil og tru – og det som oppstår imellom dei.
– Men som prest har ein nokre særskilde ord ein skal ha sagt til andre. Då kan det vere likegyldig kva eg sjølv gjer, om eg trur eller tvilar. ‘Skidt med mig’. Det var ei frigjering.
– At desse orda kan trøyste menneske som akkurat har mista eit lite barn … Det gjer meg særs audmjuk overfor oppgåva som prest.
I rommet kor det skjer
Dette med tvil er ikkje Lilleør så opptatt av lenger. I alle fall ikkje i sitt eige liv. Ho har eigentleg slutta å tvile på Gud.
– Ja, det er mange, mange år sidan.
– Kva fekk tvilen til å opphøyre?
– Eg trur at eg berre overgav meg.
Ikkje langt ifrå kvar einaste søndag, i 26 år, har Lilleør preika. I Sankt Pauls kirke er ho aleine som prest.
– Det vil seie at eg heile tida er i tru. Heile tida blir det talt til meg, og dermed til alle her, om Gud.
Det startar på presteværelset. Rommet er teppelagt i grøn velour, det er høgt under taket, møblane dirrar av historie. Pulten frå mormor har ho hatt sidan studietida, i sofaen ho sit i låg alltid bestefar og sov middag.
– Det skulle ingen blande seg i, seier ho leande.
Dachs-ane Gloria og Augusta har fått ei hundeseng i hjørnet.
I dette værelset sit Lilleør over Bibelen og les evangelia om igjen. Og iblant trenger noko levande ut av teksten. Noko slår henne, ei innsikt som er vanskeleg å fange med ord.
Bodskapen opnar seg enno litt meir.
I møte med desse gamle orda har Lilleør sine særlege evne. Innsikta deler ho med dei som kjem på gudsteneste. Folk kjem frå heile Danmark, kanskje tiltrekte av, eller nysgjerrige på, den kjende prestens klokskap og preikeevner.
Dette trur ho er suksessen
Mellom rader av gule murhus, syklar hundrevis av menneske mot murkyrkja ved Nyboder i København kvar sundag.
I over eit tiår har Lilleør tent som den einaste prest i den vakre kyrkja med pastell-inventar. Som i Norge, er prestekrisa og gudstenestetala kritiske også i Danmark. For 14 år sidan, då Lilleør starta her, var kyrkja tom, ho skulle vore stengd.
I kyrkjebenken i 2024 sit mange hundre menneske til gudsteneste, 300, kanskje 400. Vaksne, mange unge, og fleire nye kyrkjegjengarar.
Det same har skjedd ein gong tidlegare, då Lilleør var prest i to landsbykyrkjer nord for hovudstaden. Tomme kyrkjer kom til liv.
Soknepresten trur den gamle høgmessa har ein skatt.
– I dei nordiske kyrkjene trur vi at ho skal moderniserast, at vi skal gjere tiltak for å få folk til å komme. Men vi har ikkje oppdaga at vi allereie har gullet, om sundagen i høgmessa.
– Viss vi vel salmar ein har lyst til å synge med på, fordi dei lyd dejligt … Viss vi preiker kva det står at Jesus seier, ikkje kva vi sjølv seier, eller har lese av bøker, eller meiner politisk, så kjem dei alle saman.
– Det er så simpelt. Vi har gull. Vi har evangeliet. Det er så vedunderleg, det som blir sagt der. Det er verdas største litteratur.
Som prest er eg ein simpel bærar av ord
— Kathrine Lilleør
– Døden er ikkje det siste
Det er noko Åse Kleveland-aktig ved måten den velkledde soknepresten fører seg sjølv på. Det oppmerksame blikket, det faste handtrykket, sjarmen. Ho strålar noko roleg og klokt, levd og flott.
I løpet av fleire timar med den klartenkte teologen er det slåande at hennar mest sentrale poeng om tru faktisk er ganske enkelt.
Det Gud ønsker for oss, er glede.
– Grunnen til at Han kom, midt i det heile for 2000 år sidan, var fordi vi har så vanskeleg for å finne gleda sjølv.
Når vi gler oss, forsvinn tida. Når vi gler oss, så viker frykta.
Det er i gleda vi får styrke. Det er Lilleør si tru.
At evangelium betyr god – eller «glædelig» – bodskap, understrekar det heile for soknepresten. Denne gleda får ein tilgang til ved å overgi seg.
Med det meiner ho at vi skal vende oss til håpet, til forventninga om det lykkelege og det gode, slik Kierkegaard seier at tru er.
Mange menneske har gått inn og ut av presteværelset hennar. Soknepresten si nyaste bok har til og med fått Presteværelset som namn.
Kathrine Lilleør har garantert fått spørsmålet ørten gonger før. Men ho er ein person ein sitrar etter å spørje:
– Kva er meininga med livet?
Først tar ho atterhald om at fasiten først kjem når vi står ansikt til ansikt med Gud. Om at vi ser stykkevis og delt. Men, i eitt av desse stykka, ser Lilleør at:
– Hans vilje for oss er at vi skal vere glade, frie og utan frykt. At vi ikkje skal vere ‘bange’ for noko som helst. Og slett ikkje for døden. Døden er ikkje det siste av alt.
Å ta til seg gleden gjer oss ikkje berre lykkelege i seg sjølv – men også modige, ikkje minst.
– Det gjer at vi kan tore livet, og ultimativt òg tore døden. For den som ikkje tør døden, tør heller ikkje livet.
---
4 raske
- Gud er: Kjærleik. Og den som blir i kjærleiken, blir i Gud, og Gud blir i han
- Eg klarar meg ikkje utan: Guds kjærleik
- Boka alle må lese: Salmeboka
- I gravferda skal denne songen spelast: «Hil dig frelser og forsoner», Grundtvigs største kjærleikssalme
---
Kva er eit verdig liv?
Då Lilleør sat i Det etiske råd (2002-2006), stod ho fast på at alt som berre nærma seg grensene for aktiv dødshjelp, det måtte ein aldri innføre.
«Det er helt forkert», seier ho, som om det var den gong.
No er presten oppnemnt av den danske regjeringa, som leiar for eit utval som akkurat no greier ut aktiv dødshjelp og assistert sjølvmord.
Udvalget for en mere værdig død heiter gruppa. Mandatet har dei fått for å starte samtalen med danskane om temaet, dei skal vise fram dilemmaa denne problemstillinga har.
Noko har skjedd med Lilleør i seinare tid, i møte med dette temaet ho tidlegare syntest var «helt forkert».
– Plutseleg kan eg merke nokre andre ting, personleg, i møte med skjebnane eg treff i prestetenesta, i møte med det danske helsevesenet, i samband med moglegheitene vi i dag har til å helbrede – eller berre å få folk til å overleve, utan å helbrede.
– Tida er ei anna enn for 20 år sidan. Kanskje vi skal tore å tenke på ny.
Men at ho er for aktiv dødshjelp, det vil ho ikkje ha på seg, noko enkelte har spekulert i i media. Dessutan leverer utvalet ei innstilling til jul, så å snakke meir om dette må vi vente med.
Vendepunktet
Presten som absolutt ikkje skulle bli prest, er no landskjent i kraft av å vere nettopp det. Kva seier far?
– Han er min nærmaste kollega, seier ho, smilande.
– Når skjedde det? Han var jo ikkje heilt begeistra for valet ditt?
– Nå, det blei han.
Midt i studiet skreiv Lilleør ei oppgåve om Kierkegaard si bok Sygdommen til Døden.
Sjukdommen til døden er å tvile, gir Lilleør att.
– Og når ein tvilar, er ein redd for å dø.
– Då min far las den oppgåva, gjekk han frå å vere far til å bli kollega. Så blei vi i augehøgde, frå den eine dagen til den andre.
Det ho sidan har lært om prestelivets praktikalitetar har ho frå pappa.
– Min far er svært konsekvent. Så vi har vore nære kollegaer sidan.