I Noreg assosierer me gjerne hovudskallar med ròte av kroppen og slutten av livet. Men i kyrkjekunsten er biletet meir nyansert enn som so.
Eit skjelett i svart kutte står i ei mørk kyrkje, der berre bleikt sollys skin gjennom dei gotiske vindauga. I handa held det ei fele, som beinrangelet stryk over, medan det ser lengtande opp mot himmelen. Jamvel veggane og de romanske vindauga ser ut til å reisa seg, saman med skjelettet, opp i mot den høge kvelvinga.
Slik ser albumcoveret til eit album av det norske metallprosjektet «Grave Declaration». Her speler bandet songar som lovar Gud med intens song og raske tromme- og gitarriff. Heile dette albumet er som eit skrik frå barokken, der dauden var nær og himmelriket var målet. Albumet heiter When Dying Souls Scream Praise.
Snik ein seg inn i kristenmetall-miljøet, ser ein fort ein hovudskalle eller to. Mange utanlandske band, som «Demon Hunter» og «Impending Doom», nyttar hovudskallane aktivt, so albuma gjer eit barskt førsteinntrykk. Ein kan fyrst tru at dette er innverknad frå det verdslege metallmiljøet – at skallane ikkje har noko med kristendommen å gjera. Jesus har dessutan sigra over all daud og ròte, so kvifor skal kristne fokusera på desse skallane?
Hovudskallestaden
Hovudskallane har hatt ei ganske lang tradisjon i den kristne verda. I bibelsk samanheng fyk kanskje tankane til Golgata, plassen Jesus vart krossfest. Namnet kjem frå gresk, av hebraisk, og tyder «hovudskallestaden». I ortodoks kristen tradisjon er dette fordi at Adam, det fyrste mennesket, skal ha vore gravlagt på Golgata.
I kunstverk av Kristus på krossen kan ein sjå dette symbolisert i ei hovudskalle ved føtene åt Jesus, ofte med nokre knoklar kryssa under. Då Jesus hadde anda ut, og jorda sprakk, skal noko av Kristi blod ha skvotte over skallen åt Adam. Her er symbolikken krystallklår. Jesus, som den nye Adam, vaskar altso bort den gamle synda med blodet sitt, akkurat på den staden den gamle døydde.
Men sjølv om det finst teologisk grunnlag for skallane, har det noko med oss i Noreg å gjera?
I dagens Noreg er dauden, og sanninga som kjem med han, ganske fjern frå oss
Ein kan finna dei «norske» skallane fleire stader i Noreg, på alt frå gravrelieff til altartavler, og det er sistnemnde eg vil granska nærare. Særleg på altertavler frå 1600-talet finn ein ofte hovudskallane, og gjerne dei som framstiller motivet frå Golgata. Mellom anna, er til dømes altertavla som stod i Skjøtningberg kyrkje eit slikt døme. Her ser me klårt at hovudskallen heng ut frå altaret og inn i kyrkjerommet, nett som skildra ovanføre.
Ei anna «norsk» hovudskalle finn ein i Alstadhaug kyrkje, men denne skil seg likevel ut frå den i Skjøtningberg. Her er hovudskallen plassert under eit timeglas som kviler ved føtene åt Kristus-figuren på toppen. Dette trur eg ikkje ein referanse til skalla åt Adam.
Saman med timeglaset er nok dette er ei påminning: Hugs at du òg skal døy – «memento mori».
Snakka sant om slutten
I dagens Noreg er dauden, og sanninga som kjem med han, ganske fjern frå oss. Mange oppfører seg som om det ikkje fanst ein evig konsekvens av kva me gjer. Dei fleste av oss hugsar ganske skjeldan at me kjem til å døy, sjølv om me alle veit det inst inne.
Dette er kva kristenmetallen gjer som eg elskar: Den gjer oss medvitne på at dauden kjem og at Jesus har sigra over han. Banda er flinke til å minna oss på, gjennom tekst og bilete, at livet her ikkje kjem til å vara for alltid. Likevel syng dei òg om vona som ligg i Jesus, noko som kan omforma det eksistensielle gapet til ei trygg bru å stiga ut på.
Hovudskallane har, mildt sagt, fått eit nokso dårleg ry på seg. Dauden er liksom ikkje noko me talar laust om på fest. Eg trur likevel det er viktig å skjøna at ein dag skal me alle døy, og hugsa at tida vår på jorda ikkje varar evig. Å snubla over ein hovudskalle i kyrkja no og då kan hjelpa oss med å vera audmjuke og snakka sant om slutten av livet – og vona om det som kjem etterpå.
