---
ROMAN
Morten Øen
Merdø
361 sider, Forlaget Oktober 2024
---
Eg har sjeldan lese ei bok med så stort spenn i seg som Morten Øens ferske roman, Merdø. På den eine sida handlar boka om ein finsk fotograf som kjem til øya Merdø utanfor turistsesongen for å ta bilete av ein sjeldan albatross. På den andre sida er ho ei utforsking av Guds eksistens. For det tredje ender ho med å bli ein bloddryppande kamp på liv og død, der fotografen Aatami og venen Juhani må kjempe mot demonar og zombiar frå helvete.
Morten Øen er kjent for å skrive bøker med eit visst provokasjonselement, og eg ser fint for meg at han klarer å skremme opp ein horde av sørlandske bestemødrer med denne romanen. Ja, det er mange som kan komme til å sette kyrkjekaffien i vrangstrupa her. Det er ikkje dagleg kost å sjå den bibelske åndskampen utspele seg i fysisk form i ein norsk roman.
Om ein då skal kalle Øens scenario for bibelsk. Sikkert er det i alle fall at romanen er marinert i bibelstoff av ymse slag, der bibelsitata kjem tett som hagl – også i form av daglege sms-ar – og den store hora frå Babylon opptrer som ein kåt og blodtørstig svensk kulturminster.
Politisk korrekt kan ikkje Øen skuldast for å vere. Somme vil nok til dømes reagere på at demonane tek bustad i norske og svenske feministar. Det finst brannfaklar og debattstoff frå første til siste side, der den innleiande nedsablinga av Arendal blir å rekne som ein velsmakande forrett til resten av den dryge menyen.
Det er mange som kan komme til å sette kyrkjekaffien i vrangstrupa her
— Alf Kjetil Walgermo
Sprit og trusforsvar
Romanen er skriven i førsteperson presens, så vi opplever dei ulike hendingane samtidig med den finske eg-forteljaren. Aatamis sjølvpålagte oppdrag på Merdø er som nemnt todelt: å fotografere den sjeldne tristanalbatrossen og komme til botns i spørsmålet om Guds eksistens.
Innleiingsvis synest forteljinga noko saktegåande. Agnostikaren Aatami blir sett i land på øya Merdø med ein masse fotoutstyr, mat og drikke og eit lass med bøker skrivne av kristne trusforsvararar som Michael Heiser, John Lennox og J. Warner Wallace, kontrastert med bøker av ateistar som Christopher Hitchens, Richard Dawkins og andre. Tida går med til å preppe for fuglefotografering, drikke sprit og lese om Gud. «Man kan si hva man vil om religion, men troen på Gud hjelper folk til å være ålreite mot hverandre, selv om de ikke har lyst til det bestandig», reflekterer eg-forteljaren.
Aatami blir også klar over at mange av tinga i huset han låner, alt frå økser til fangstbur, er prega med bibelvers, eit teikn på at det for mange år sidan budde gudfryktige menneske på øya. Samtidig tikkar bibelversa inn både frå appen som serverer han eitt vers per dag, og frå faren, som sit åleine og forfylla ein stad i Finland. Vi byrjar å ane uråd når Aatami får ei åtvaring mot å vere åleine og bli slukt av mørket. Endå meir uråd når han får våte draumar om ei mare, ein marerittdemon, som rir han seksuelt. Han strør salt rundt senga og ber ei heftig bøn til «Gud Jehova» om å halde demonen unna han om nettene. Seinare lagar han sitt eige vievatn.
Open port til underverda
Herifrå berre eskalerer det. Parallelt med lesinga av Heisers teoriar om «det skjulte riket» av ånder og makter vi kan lese om Bibelen, og parallelt med at tristanalbatrossen dukkar opp, blir det tydelegare og tydelegare at mørkemakter har festa eit grep om Merdø. Eit lik driv i land med proto-hebraiske tatoveringar i ansiktet. Ei mystisk kvinne, Lilly, dukkar opp – ho hevdar å opphalde seg på øya for å jobbe med eit bokprosjekt. Snart kjem det ei heil åsgardsrei av besette kvinner til øya, inkludert den svenske kulturministeren Babs, og gjer livet utrygt for den finske fotografen. Aatami får også overraskande besøk av kollegaen og kameraten Juhani, som meiner at Harmageddon – det avgjerande slaget mellom gode og vonde – er på veg til øya og har planar om å fotografere apokalypsen med den feitaste optikken sin.
Øen kan minne om Karl Ove Knausgård (Morgenstjernen) i måten han opnar portane til underverda på. Som Knausgård ved fleire høve har skrive med utgangspunkt i bibelske realitetar, bygger Øen vidare på skildringane i Johannes’ openberring og Paulus’ omtale av åndskampen i Efesarbrevet: «For vår strid er ikkje mot kjøt og blod, men mot makter og herredøme, mot verdsens herskarar i dette mørkret, mot vondskapens åndehær i himmelrommet.» Blant maktene i Øens bok er både den store hora frå Babylon, omtalt i Johannes’ openberring i Bibelen, og den apokryfe Lilit.
Øen kan minne om Karl Ove Knausgård i måten han opnar portane til underverda på
— Alf Kjetil Walgermo
Original og parodisk
At verdas ende er nær, har menneskeheita fått høyre til alle tider. Det interessante ved Øens prosjekt er at han malar det ut så bokstavleg. For alle som er interesserte i dystopiar og post-apokalyptiske forteljingar, er den bibelske endetidsskildringa definitivt verdt eit nærmare studium. Merdø smeltar saman fleire av desse litterære tradisjonane i ein og same tekst.
Boka er original, godt skriven og har etter kvart svært så høg intensitet. Derfor blir ho også interessant. Samtidig uroar det meg når dei krevjande bibelske tekstane om ånder og demonar blir brukte så hemningslaust som her.
Dei finske fotografane får demonane inn på kroppen, samtidig som dei klynger seg til Jesus Kristus gjennom nauddåp og nattverd, og kjempar imot med alle tilgjengelege midlar. Dette er sjølvsagt Øens val, men det er noko parodisk og litt for ellevilt i måten å handsame stoffet på. Romanen blir meir og meir ein apokalyptisk bibeltripp.
