Eg er ikkje redd for å innrømme det: Eg var utruleg skeptisk.
Radioandakter er prestanes versjon av korrespondentbrevet. Mest interessant når du slår på radioen og lurer på kven det er som taler. Uuthaldeleg når du skjønner kva det er: radioandakt.
Spørsmålet er ikkje kven som høyrer på andakt på radioen. Spørsmålet er: Kven er det som ikkje slår av?
Folkeleggjering
Nei, no får du gi deg, roper kona mi. Det der kan du ikkje skrive!
Kvifor ikkje, spør eg.
Andakter handlar om å gjere det åndelege tilgjengeleg i kvardagen, svarar ho.
Og så begynner ho å snakke om arven etter haugianarane, om ein folkeleggjering av det religiøse.
Og det gjeld verkeleg desse radioandaktane, seier ho, Hans Nielsen Hauge ville sikkert vore dødsmisunneleg.
Ok, ho har nokre gode poeng.
Eg bestemmer meg for å gi andaktane ein sjanse, og startar på boka God morgon, eit utval radioandakter av Geir Gundersen.
---
Andaktsbøker i Vårt Land
- Vårt Land melder åtte norske andaktsbøker denne uka: Jarle Hauglands Drikk, Heidi Gelleins Elsket, Terje T. Konradsens Disippel 365, Geir Gundersens God morgon, Jarle og Karina Waldemars Herr og fru, Egil Svartdahls Plussord, Anne Kristin Aasmundtveits Alle år har du sett meg og Jan Torlands Fra mann til mann
- Kritikarane er Sofie Braut, Lars Petter Sveen, Åste Dokka og Daniel Joachim Kleiven
---
Det er verdt å merke seg at Gundersen har halde andaktar i NRK i over førti år, og at denne boka eit utval av desse, frå perioden 2003 til 2019. Så det er ingen lettvektar eg skal prøve å ta for meg her – han har faktisk heldt andakt i radioen frå da eg vart fødd i 1981.
Og det er slik det av og til kjennest når eg les i boka. Ikkje at tekstene er gammaldagse. Men at det er noko tidlaust i dei.
Sanninga
No er ikkje det så rart, for kvar andakt tek som kjent utgangspunkt i eit sitat frå Bibelen, ei bok som aldri går ut av tida, berre inn i ho. Likevel, det er vanskeleg å tidfeste Gundersens tekstar. Når han skriv om vennskap og uro, gjer han det utan referansar til dagsaktuelle hendingar eller kulturelle uttrykk. Akkurat der står andaktene hans i sterk motsetning til kommentarar av typen du les i for eksempel denne avisa.
---
Andaktsbok
Geir Gundersen
God morgon. Radioandakter
301 sider, Verbum 2020
---
Eit av favorittgrepa til aviskommentatorar når dei er gått tomme for idear, er å skrive om ein tv-serie eller film dei nettopp såg. Og så dreg dei ein slags allmenn sanning ut av kva dei såg der på skjermen. Men på same måte som avisa er utgått på dato dagen etter, får også kommentarane korte liv ved slike dvaske forsøk på å vere aktuelle.
Ved å knytte seg til populærkulturelle uttrykk eller hendingar som er aktuelle her og no, er det lite rom igjen for andre enn dei som var der akkurat da dette var aktuelt. Og kva er igjen av sanning da?
[ «En feit bibel fra 1930-tallet vil sannsynligvis være mer spennende for barn» ]
Ro og håp
Slik er det ikkje med andaktene til Gundersen. Dei står godt for seg sjølv, og har noko enkelt og reinskore ved seg. Mykje av grunnen er at Gundersen oftast tek utgangspunkt i eige liv og eige kjensler, og løftar det opp til noko allmenngyldig. Det er ikkje noko hokuspokus over akkurat dét – å skrive slik er oppskrifta til dei fleste bloggarar. Men det er ei enorm ro rundt andaktene til Gundersen, og eit enormt håp.
La oss først sjå på roa, for den overraska meg mest.
Heilag uro
Når ein les andaktsbøker, blir du raskt merksam på formatet. Tekstane er korte og står aleine. Kvifor skal eg orke å gi meg i kast med ei bok der eg må starte på nytt om og om igjen?
Det slår meg at Gundersen har ei ro når han skriv om utfordringar i livet
— Lars Petter Sveen
Etter å ha lese God morgon, slår det meg at Gundersen har ei ro når han skriv om utfordringar i livet. Han hastar ikkje, prøver ikkje å forenkle, gir i staden alvoret plass.
I ein andakt som tek utgangspunkt i Matteus 21,10, skriv Gundersen om ei heilag uro. Her greier han, med ei av dei kortaste tekstane i boka, å sette ord på korleis vårt stadige behov for forandring også kan vere ei god uro. For det er ei uro som roper om at vi kan, og ønsker, å endre oss.
Det er eit originalt og skarpt blikk inn på noko eg trur dei fleste i generasjonen til Gundersen lett kan fordømme.
Inderleg og personleg
Det andre som er tydeleg hos Gundersen, er det enorme håpet han målber. Det er jo ein sentral del av kristendommen, dette håpet. Likevel er det sterkt å sjå det skine så tydeleg hos andre. Gong på gong i God morgon legg Gundersen vekt på å ikkje gi opp. Eg skal ikkje nekte for at det kan bli for mykje, slik alle utropsteikna i tekstane fleire gongar fekk meg til å bryte ut: Slapp av litt da!
[ Hvem er faren i litteraturen? ]
Men dette er andakter. Og andakter handlar jo om å gjere det andelege tilgjengeleg i kvardagen. Da må ein vere inderleg og personleg og gi av seg sjølv, og da er det ikkje fritt for at utropsteikna dukkar opp. Det er uansett å føretrekkje framfor dei evige forsøka på å vere snerten og morosam som vi finn i så altfor mange andre tekstar i liknande format.
Så kva ender eg opp med da?
Låg tale
Når eg les radioandaktene til Geir Gundersen, møter eg eit anna menneske. Ikkje ein prest eller ein psykolog som skal forstå meg. Men ein annan som prøver å forstå seg, og som prøver å gjere dette saman med meg.
Det er godt å vere saman med nokon som prøver på slikt. Og det er slik eg finn meining i desse radioandaktene, som er trykt og gitt ut i bokform – dei er til trøyst. Dei smykkar seg ikkje til og blir ikkje til falskt håp eller støyande rop. I staden står dei fram som låg tale frå eit stille rom.
Gundersen skriv og talar som om dette er viktig og sant for han. På det viset blir det òg viktig for meg. For eg er også eit menneske som prøver å leve med sorg og smerte, med fridom og glede.
«Eg satsar alt på at sjølv den bitraste gråten på jorda kan stillast,» skriv Gundersen. Det er ein flott poetikk.
[ Fra «flaut» til «forrykende» – dette er dommen over 12 barnebibler ]