Det bekmørke, skitskumle Tyskland

Astrid Sverresdotter Dypvik har gjort det igjen. Journalisten, historikaren og Tysklands-kjennaren er betre enn dei fleste til å kome under huda på den tyske folkesjela, på traumar og minner, på folk og rørsler. Det viste ho med bøkene Det var DDR. Forteljingar om eit nedlagt land (2012) og Berlinhistorier. Kald krig i den delte byen (2017). Det er faktisk inga overdriving å sei at tema frå dei førre bøkene var lystig lesnad samanlikna med dystopien ho no har skrive: Det mørke Tyskland. Ei reise blant høgreekstremistar.

---

Bok: Sakprosa

Astrid Sverresdotter Dypvik

Det mørke Tyskland. Ei reise blant høgreekstremistar

248 sider

Samlaget 2021

---

Boka leverer akkurat det den lovar. Dypvik reiser rundt i Tyskland for å møte dei mest yttarleggåande høgreorienterte tyskarane som fins. Det er folk som lar det gå kaldt nedover ryggen når du les dei ekstreme haldningane deira, meiningar og standpunkt som ein for lengst trudde var borte frå det tyske samfunnet.

[ - Tyske koronademonstrasjoner samler høyreekstreme ]

AfD meir mot høgre

Bakgrunnen for prosjektet til Dypvik er skremmande. Med jamne mellomrom dei siste åra har det kome små drypp frå utviklinga i det høgreekstreme miljøet i Tyskland. Dei fleste har nok fått med seg at oppslutninga til partiet Alternativ Für Deutschland (AfD) har skote i veret dei siste åra, og at partiet som først var eit protestparti mot eurosamarbeidet. Så skjedde det gradvis ei endring som gjorde at partiet i dag først og fremst er kjend som dels ekstreme og nasjonalistiske motstandarar av tysk innvandringspolitikk.

Dette er ekstreme meiningar og standpunkt som ein for lengst trudde var borte frå det tyske samfunnet.

—  Emil André Erstad

Dypvik viser oss i boka korleis dei faste ingrediensane i AfD sine politiske kampanjar no består av påstandar om at islam ikkje høyrer til i Europa, og at personar med migrantbakgrunn ikkje er i stand til å tilpasse seg tysk kultur, men at dei er kriminelle og øydelegg den tyske velferdsstaten. Ho viser oss også rundt i maktkampane som føregår internt i partiet, der det høgreekstreme nettverk Der Flügel prøver å dra partiet i ei meir ekstrem og nasjonalistisk retning.

Partiet vart lenge ignorert som ei perifer rørsle, fram til 2015 då flyktningdebatten eksploderte i Tyskland. AfD fekk i 2017 12,6 prosent av stemmene ved valet til Forbundsdagen (det tyske parlamentet), og vart med det landets tredje største parti. Partiet skaffa seg også heile 11 medlemer av Europaparlamentet ved valet i 2019.

Høgreradikal terror

Ein ting er partiet AfD og dei radikale ytringane og haldningane til ein del av partiets representantar. Ein annan og meir urovekkande ting er dei høgreekstreme nettverka som assosierer seg med partiet, men som også har vist vilje til bruk av vald for å «ryste og omsider velte sosial orden i Tyskland». Til dømes står eit høgreekstremt nettverk no på tiltalebenken i ei stor rettssak, der elleve personar er mistenkt for å planlegge høgreekstrem terror.

[ Minna frå terroren i Nord-Irland forsvinn ikkje ]

Ikkje alle dei høgreekstreme terroristane har blitt stoppa i tide, som då ein rasist i februar i fjor skaut og drap ni personar med innvandrarbakgrunn i byen Hanau. Same haust vart to personar drepne i eit antisemittisk åtak i byen Halle. Sommaren 2019 vart regionpolitikaren Walter Lübcke drepen etter å ha støtta flyktningane sine rettar. Bak åtaket stod ein 46 år gamal nazist.

Hat og grums aukar

Tysk politi og etterretning har ei tøff oppgåve framfor seg. I slutten av 2019 viste ein rapport at det fins så mykje som 32.000 aktive høgreekstreme i Tyskland, ein oppgang på 8.000 frå året før. Av desse vart 13.000 skildra som valdelege. Utviklinga har gått så langt at tysk etterretning har starta overvaking av delar av AfD, for å sikre seg oversikt over dei høgreekstreme som har vilje til å bruke vald.

Det står respekt av arbeidet Dypvik har lagt ned.

—  Emil André Ervik

For ei reise det må ha vore for forfattaren å dukke ned i. Det må ha kosta mykje å møte alle desse ekstreme menneska med sine endå meir ekstreme synspunkt, for å kunne vise oss lesarar rundt i dette mørke landskapet av hat, grums og fiendtlegheit. Det står respekt av arbeidet Dypvik har lagt ned.

Der Flügel

I starten av boka fortel ho at målet med boka er å fortelje om kva som skjer i Tyskland, om dei som får det til å skje og korleis dei tenker. Det lukkast ho særs godt med.

Vi blir kjend med dei ulike viktige personane i det høgreekstreme Tyskland, nyansane mellom dei ulike tenkemåtane og nettverka. Mange av skikkelsane Dypvik skriv om er så skremmande at den kunne vore del av ein kva som helst grøssar, til dømes ein av leiarane i Der Flügel, Bjørn Höcke. Bileta av han som reiser handa på same måten som nazistane gjorde, med sine klare blå auge og iskalde ansikt får meg til å tenke på Nattkongen i Game of Thrones.

Ikkje immune etter nazismen

Dypvik går djupt inn i materien, slik at vi som lesarar kan forstå og få forklart kvifor ekspertane tidlegare sa at tyskarane var immune mot tankegodset frå ytre høgre, på grunn av dei grusomme erfaringane frå nazismen. No, forklarar Dypvik oss, diskuterer ekspertane heller kvifor Aust-Tyskland er så lett mottakelege for det høgreekstreme tankegodset.

Det autoritære tankegodset har betre kår hos folk som har vakse opp i eit autoritært, nesten totalitært, system.

—  Emil André Erstad

Forklaringa er lang, nyansert og komplisert, men mykje handlar sannsynlegvis om identitet, status og klasse. Det autoritære tankegodset har betre kår hos folk som har vakse opp i eit autoritært, nesten totalitært, system. Så er det også slik det alltid er når nokon lurer på korleis ting heng saman: It’s the economy, stupid!

[ Rasister, nynazister og anti-islamske nevnes ofte i samme åndedrag - men det er ulikheter ]

Under fattigdomsgrensa

Delen av arbeidstakarar i Aust-Tyskland som er å rekne som arbeidande fattige, slike som har jobb, men tener så lite at inntekta er under fattigdomsgrensa, er dobla. I Aust-Tyskland har kvar tredje arbeidstakar jobb i lågtlønssektoren. Forklaringa har samanheng med den enorme omveltninga Aust-Tyskland gjekk gjennom etter Berlinmurens fall: Alle land som var del av den sovjetkontrollerte delen av Europa, opplevde ein økonomisk kollaps etter 1989. Men med unntak for Bosnia-Hercegovina etter den jugoslaviske borgarkrigen var samanbrotet i DDR meir omfattande enn nokon annan stad.

Mørkare thriller frå verkelegheita er knapt mogleg å oppdrive.

—  Emil André Erstad

Eller som Dypvik skriv: «Det samfunnsvitarar omtaler som nasjonalsjåvinisme, er også langt meir utbreidd i aust enn i vest. Forfattaren Ines Geipel skildrar det som ein politisk arv frå DDR. Ho skriv at DDR hadde ein kultur der lydnad og underkasting var essensielt. Både i det offentlege rommet, i arbeidslivet, i skolen og i familien er det tryggaste valet alltid å respektere autoritetane. Det har gjort folk i aust meir mottakelege for høgreekstremt tankegods».

Mørkeret i aust

Det austlege Tyskland fekk kallenamnet Det mørke Tyskland på 1990-talet, rett og slett fordi det var så få neonreklamar og gatelys i aust. Deretter byrja omgrepet å handle om rasisme og dei framandfiendtlege haldningane.

Dypviks forståing for det tyske, for måten dei tenker og alle nyansane i Det mørke Tyskland, gjer boka hennar særs leseverdig. Mørkare thriller frå verkelegheita er knapt mogleg å oppdrive, enn den ho no har skrive om den høgreekstreme delen av Tyskland.