Då fotoboka Sjå, eg kjem snart! med bilete frå bedehus i Noreg kom ut i 2018, var Erlend Berge straks i gang med eit nytt fotoprosjekt.
No fortel han at idéen til det nye prosjektet Kjære alle saman! byrja med ei melding av førre bok i Vårt Land.
---
Fotobok
Kjære alle saman!
Erlend Berge og Frode Grytten
Verbum forlag 2024
---
«Vanligvis har det opprinnelig vært en strategi her, en ordning av rommet slik at taleren har vært dets kraftfelt. Men nå, da rommene er tomme, ser vi igjen og igjen hvordan deres orden har vært skjør», skreiv meldar Erling Sandmo om 2018-boka.
Eit skråblikk på norsk samfunnsliv
Fotograf Erlend Berge vart nysgjerrig på om måten å fotografere tomme rom på kunne fungere for talarstolar.
– Eg synest det kunne vere interessant å utforske om ein kan fotografere dette kraftfeltet.
Resultatet er ei bok fylt med fotografi av talarstolar ribba for menneske. Sidan 2018 har nemleg Berge reist rundt i landet. Han har stått opp tidleg for å finne 17.-maitorget i Bergen mennesketomt natta før; venta på at lokale til pressekonferansar skulle tømast; og rykka ut til innspelingsrommet på NRK som husa Sophie Elise og Fetisha si podkast midt oppi posekrisa som ramma landet i fjor.
Der bedehusfotoa sto aleine i forrige bok, vert bileta av talarstolane i årets bok akkompagnert av tekstar av forfattar Frode Grytten.
– Eg ville ha eit skråblikk på norsk historie, på samfunnsliv, på politikk, seier Berge.
Frode Grytten var heller ikkje vanskeleg å be når han fekk høyre at tidsfristen ikkje var prekær.
– Han tilfører noko som gjer at både teksten står sjølvstendig og biletet står sjølvstendig. Samtidig så kommenterer dei kvarandre når dei står ved sidan av kvarandre.
Berge legg til at Grytten har fått fritt spillerom til tekstane.
Grytten legg folk til bileta
Sidan Grytten vart med i prosjektet til Berge har dei to utveksla høvesvis tekst og bilete i nokre år. Forfattaren, som byrja som journalist, hugsar kor godt han likte å skrive billedtekstar då han jobba i pressa. Det å skrive ut ifrå eit bilete har han halde fram med, også gjennom andre fotobokprosjekt.
– I dette tilfellet så har jo Erlend tatt veldig gode bilete som er konsekvente og gjennomtenkte og gjennomførte. Dei er vakre og kanskje litt underlege, fortel Frode Grytten.
– Men bilda manglar jo dei som skal seie noko.
Dermed kunne Grytten bringe menneska inn i bileta gjennom tekst. Boka inneheld alvorlege tekstar til situasjonar som ei Utøya-markering, men også humoristiske tekstar i møte med makta og politiske talesituasjonar.
– Det finst ei spenning, også i viktige saker som ytringsfridom, sanning og demokrati, mellom kva som vert sagt og kva som ikkje vert sagt og som ein skjuler.
Sistnevnte – det ein skjuler – har Grytten ønskja å harselere over. Midt i boka finn ein «Politikkens periodiske skandalesystem», der skandalar heilt ned til nittitalet er opptegna.
– Det finst dei som gøymer seg bak denne ytringsfridomsfundamentalismen, som er klein og teit nokre gongar. Og så ser vi kva som faktisk blir sagt, og då fell det litt saman.
Kjære alle saman (men eigentleg ikkje alle)
Tittelen Kjære alle saman! var det Grytten som kom på. Han forklarer at dette «alle» gjerne er inkludert i starten av ein tale. Etterkvart vert det derimot ofte klart at det slett ikkje er «alle» talaren talar til, men heller eit «vi» i motsetnad til eit «dei».
– Det skjer jo veldig ofte at når ein byrjar å gå vidare inn i talen, så er det ikkje alltid dette «Kjære alle saman» som står igjen til slutt.
Erlend Berge fortel at tittelen opna for å ikkje berre utforske rom med ein fysisk talarstol. Med tittelen kunne han utforske breiare korleis ulike stader legg til rette for at noko vert sagt offentleg.
– Då var eg plutseleg ikkje så avhengig av å leite etter fysiske talarstolar. Eg kunne byrje å sjå etter rom og situasjoner kor det vert tala, der ein vekslar meiningar. Eg kunne leite etter hendingar.
– Pinleg å ta ordet
Dermed inneheld boka også torg, som Eidsvolds plass framfor Stortinget, eller skrivebordet til Hans Majestet Kongen, der nyttårstalen vert halden kvart år. Men alt dette utan at personane som normalt sett pryder bileta i nyheitsbilete er fysisk til stades.
– Ein vert så merksam på den personen som står på talarstolen. Med dette prosjektet så skal eg jo vise fram makta. Makta som ligg bak det å verte gjeven ein talarstol eller å ha ordet, symbolikken i det rommet og korleis parti eller regjeringsapparatet skapar slike situasjonar.
Sjølv om Frode Grytten har skrive tekstar som kan likne talar til fotoboka, likar han ikkje sjølv å tale.
– Det er liksom pinleg å skulle ta ordet på den måten, forklarar Grytten, som unnskyldar seg med sin vestnorske natur.
Nett no førebur Grytten ei førestilling til Litteratursymposiet i Odda med bilete og tekstar frå Kjære alle saman! der mellom anna skodespelar Anders Baasmo Christiansen skal spille.
Erlend Berge er tilsett som fotojournalist i Vårt Land.
