– Danninga er ute av norskfaget

– Norskfaget ser ut til å ha bli eit verktøysfag der danningsbiten har forsvunne, meiner norsklærar Jakob Sæthre.

Han er blant lærarane som uroar seg over utviklinga i norskfaget etter at dei nye læreplanane i Kunnskapsløftet blei tatt i bruk for tre år sidan, den såkalla Fagfornyelsen.

­– No handlar det om mykje om praktisk skriving og kommunikasjon. Vi var på kurs i ChatGPT i går. Lesing og litteratur er derimot på veg ut. Dei klassiske forfattarane blir i større grad oppfatta som umoderne og noko vi ikkje har bruk for.

Norsklæraren meiner å sjå den same tendensen i læreverka som han har hatt til gjennomsyn før det nye skuleåret. Sæthre, som til dagleg jobbar på Lunner ungdomsskule på Hadeland, har lenge vore opptatt av å undervise i både Knut Hamsuns og Henrik Ibsens tekstar.

– I dei fire læreverka eg har sett på nyleg, er Hamsun og Ibsen så vidt nemnde, seier han.

Forfattarar forsvann ut

Allereie ved innføringa av nye læreplanar for grunnskulen i 2006 forsvann forfattarar som Knut Hamsun, Sigrid Undset, Olav Duun, Cora Sandel og Henrik Ibsen ut av læreplanteksten. Heller ikkje i dei nye læreplanane står det nemnt konkrete forfattarnamn. Lærarane skal ha større fridom i tekstutvalet. I praksis meiner Sæthre at det kan by på problem for lærarar som ønsker å legge opp klassiske tekstar, sidan pensumet i skulebøkene ofte dannar ein mal til årsplanen i norskfaget.

– Eg synes det er trist at lærebøkene legg så lite vekt på den klassiske norske litteraturen, vår felles forhistorie, seier Sæthre.

[ «Mordet på Henrik Ibsen» er ei ellevill og medrivande utforsking ]

Dersom han sjølv fekk bestemme pensum heilt fritt, ville han inkludert både Ibsen, Bjørnson, Hamsun og Undset, i tillegg til forfattarar som Jens Bjørneboe, Johan Borgen og Sigurd Hoel.

– Eg skal ikkje seie at all norskundervising skal handle om skjønnlitteratur, men det er viktig at litteraturen er der som ein stor del. Ein må ha lese ein del for å bli ein god lesar, meiner han.

Sterke tradisjonar

Sæthres bekymring er ikkje noko nytt. Dei seinare åra har vi sett fleire debattar om norskfaget i skulen. I debatten som NRK-kritikar Knut Hoem starta for nokre år sidan, gjekk han gjennom fleire av norskverka på marknaden. Eit av verka som kom best ut, var Fagbokforlagets Synopsis frå 2020. Redaktør Aria Senemar opplyser til Vårt Land at forlaget valde å inkludere fleire klassiske tekstar i læreverket, til dømes utdrag av Ibsens Et dukkehjem, Hamsuns Sult og Undsets Fru Marta Oulie. Noveller av Alexander Kielland, Amalie Skram, Hans E. Kinck, Oskar Braaten og Tarjei Vesaas og dikt av Johan Sebastian Welhaven, Ivar Aasen, Rolf Jacobsen, Olav H. Hauge og Inger Hagerup er også komne med.

– Norskfaget har nok sterkare tradisjonar enn alle andre fag i den norske skulen. Sjølv med ny læreplan står det sterkt at ein i 10. klasse skal gjennom litteraturhistoria frå romantikken til vår tid. Derfor såg vi det som eit behov at læremidla må dekke epoketrekk, kulturstrømmingar og tekstar frå litteraturhistoria. Vi synest dette er viktig, seier Senemar.

Når han ser på den nye læreplanen, ser han at litteraturhistoria ikkje er vektlagt i like stor grad som den etablerte praksisen i ungdomsskulen kanskje skulle tilseie.

– Vi ønsker å vere med på å forme norskfaget, men kan ikkje gå våre heilt eigne vegar, heller. Så er det lærarane som til sjuande og sist vel tekstar. Dei brukar mange ulike ressursar. Det er ikkje slik at læreboka har den fulle sanninga om situasjonen i skulen, meiner lærebokredaktøren.

Norskfaget har nok sterkare tradisjonar enn alle andre fag i den norske skulen

—  Aria Senemar, lærebokredaktør

Ikkje redd for kulturarven

Sjølv er han ikkje redd for at den norske kulturarven skal forsvinne i norskfaget. Ein får uansett heller ikkje plass til alt.

– Dreiinga i alle fag er at det er blitt meir ope. No finst det ikkje lister over spesifikke tekstar som skal vere med i norskfaget, men læreplanane for vidaregåande skule er meir eksplisitte enn for ungdomsskulen.

– Er norskfaget framleis eit danningsfag?

– Eg snakkar med mange lærarar, og danningsaspektet står framleis sterkt, også på ungdomstrinnet. Det er grunnlaget for å lese og jobbe med skjønnlitteratur. Då kan ein forstå korleis andre tenker og har det, og lære seg å takle sine eigne problem.

[ Ungdom dropper punktum. Dette er grunnen ]

Senemar seier at han «elskar norskfaget» og har sjølv jobba som norsklærar i mange år. Også på ein skule der mange av elevane låg under den kritiske grensa på lesing og skriving, sette han opp tekstar blant anna frå den norske naturalismen, som Amalie Skrams «Karens jul».

– Desse likte elevane godt, seier han.

– Ibsen kan vere i fare

Dagleg leiar i Landslaget for norskundervisning (LNU), Siv Sørås Valand, er tydeleg på at dei ønsker at norsklærarar skal formidle den klassiske norske litteraturen til elevane sine.

– Klassisk norsk litteratur skal framleis vere eit felles referansepunkt for elevar i den norske skulen, seier ho.

Til sams med Senemar trur Valand denne litteraturen framleis står sterkt blant dei aller fleste norsklærarar. Ho kan likevel forstå at det finst eit sakn i ungdomsskulen, blant anna fordi dei nye læreplanane vektlegg litteraturhistoria sterkare på vidaregåande.

– På lang sikt kan det likevel vere eit problem at svekka lesekunnskapar fører til at også norsklærarar les mindre enn før. Fram til no har det vore konsensus blant norske norsklærarar å lese Ibsen, men ein kan kanskje ikkje ta for gitt at det vil stå seg, seier Valand.

Klassisk norsk litteratur skal framleis vere eit felles referansepunkt for elevar i den norske skulen

—  Siv Sørås Valand, leiar i Landslaget for norskundervisning

Studentane sviktar norskfaget

For nokre månader sidan kom det tal frå Samordna opptak som viste at studentane vel bort norskfaget. Både lektorprogrammet i nordisk og studiet nordisk språk og litteratur har færre søkarar enn tidlegare. I sommar kom det også fram at nedgangen i søkarar til lærarstudia er dramatisk – ned over 20 prosent frå i fjor.

– Det ser vi mørkt på, seier Valand, som går langt i å antyde at det å vere norsklærar er verdas beste jobb: å formidle norsk språk og litteratur til elevane.

[ 150 år sidan Jules Vernes «Jorden rundt på 80 dager»: – Gullalderen for reising er i ferd med å ta slutt ]

Ho ser det som ei reell bekymring at kunnskapen om norsk språk- og litteraturhistorie går ned blant norske lærarar. Det same gjeld den svekka danningsbiten i norskfaget.

– I den vidaregåande skulen i dag er det er god balanse mellom ferdigheitsperspektivet og det kulturelle danningsperspektivet. Men det er mange krefter utanfor skulen som pressar på for å gjere faga meir instrumentelle og yrkesretta, seier LNU-leiaren.

– Dersom danningsaspektet forsvinn ut av norskfaget, vil det vere ei lita katastrofe.

Manar til felles ansvar

Så korleis står det til på lærarutdanningane? Underviser dei framleis studentane i Ibsen, Bjørnson, Hamsun og Undset? Instituttleiar Jørn Varhaug på Institutt for språk og litteratur ved Universitetet i Sørøst-Norge kan ikkje gå detaljert ned i pensumet på lærarstudiet.

– Studentane skal lære å drive grunnleggande lese- og skriveopplæring. Dei skal gå igjennom nokre litterære verk, men først og fremst gir vi dei nøklar til å ta i bruk den litterære kanonen.

– Så du kan ikkje seie om Ibsen blir nemnt på studiet?

– Det er mykje frå norsk litteratur som kan vere verdt å nemne, men eg synest at Ibsen bør vere med i lærarstudiet. Samtidig finst det ei litt einauga førestilling om at det gir betre lærarar å få meir inn i lærarutdanninga. Det er mildt sagt ikkje ei løysing, seier Varhaug.

Han meiner at det er eit stort felles ansvar å ta vare på den norske kulturarven, og ikkje noko som berre ligg på lærarane.

– Biblioteka, foreldra, journalistar, film- og TV-skaparar. Det er mange aktørar som må vere med på å dra lasset om ein ønsker at den norske kulturarven skal vere kjent og leve vidare blant barn og unge i dag.

---

Skulestart

• I desse dagar startar grunnskular og vidaregåande skular over heile landet opp att etter sommarferien
• Norskfaget er blant kjernefaga i undervisninga. Det er stadig gjenstand for engasjement og debatt
• Læreplanane for grunnskulen og vidaregåande opplæring blei fornya i 2020, i den såkalla Fagfornyelsen. Førre gong læreplanane blei fornya, var i 2006.

---