– Det første eg tenker er at det skal stå «Skål!». Men det er jo heilt ute! Eg kan ikkje seie skål i Vårt Land.
Alexandra Gjerpen gøymer ansiktet i hendene. Så, plutseleg, dreg ho hendene gjennom det blonde håret. Himlar med auga av seg sjølv.
Ho har nettopp blitt spurt om kva som skal stå på gravsteinen hennar.
– Då eg konfirmerte meg, snakka presten mykje om evig liv. Og eg sat der og tenkte: Men det betyr ingenting for oss no. Kva kan religion og tru gjere for oss i dag?
Ho smiler, litt brydd.
– Eg er ein veldig spontan person. Det er kanskje derfor eg tenker «Skål!». Så håper eg, når eg er gammal og grå... Og kul, forhåpentlegvis. At eg greier å kom på noko mykje betre. Kjære vene.
Stort ansvar
Ho blir litt sveitt av å snakke om tru, skodespelaren frå Sandnes. Det er så mange store ord.
No sit ho på Kulturhuset i Oslo, ein måndags føremiddag, med eit godt grep rundt kaffikoppen. Ho har nettopp fylt 35 år. Og endeleg er draumen blitt sann: Ho er skodespelar og er gradvis blitt eit kjent fjes for norske tv-sjåarar.
Mange kjenner henne frå Unge lovende, der ho spelar Alex som satsar alt på å kome inn på Teaterhøgskulen. Og som får nei, fire gongar på rad. Som Gjerpen, flyttar rollefiguren deretter til New York for å prøve lukka.
No, nokre år seinare, er ho aktuell i rolla som journalisten Anine i NRK-serien 22. juli. Den fortel historia om dei som var på jobb den dagen terroren ramma. Ei ubehageleg rolle, seier Gjerpen sjølv, men like fullt ei ho har drøymt om å få.
– Eg hadde ein enorm berøringsangst. Eg tenkte: Treng vi endå eit 22. juli-prosjekt? Det gjorde meg veldig nervøs. Det er eit stort ansvar å gå inn i det. For dette er ikkje fiksjon, dette har skjedd. Og dei tapa folk har opplevd, er ekte. Det var viktig at vi gjorde det så genuint som mogleg.
Sjølv var ho i New York 22. juli 2011. Ho hadde akkurat blitt ferdig med ei teaterprøve då ho slo på telefonen. Der låg det mange meldingar frå vener i Oslo som sa dei var trygge.
– Så fekk eg ei melding om at det hadde gått av ei bombe. Eg trudde nesten ikkje på det. Det var veldig rart å vere så langt heimafrå akkurat då, seier ho.
Alle har si 22. juli-historie. Det siste året, under arbeidet med tv-serien, har ho høyrt mange. Spesielt sterkt var det å filme på Utvika camping.
– Det var noko med å stå der og sjå ut mot Utøya og vite at dette har skjedd. Og det er ikkje så lenge sidan. Det prega meg veldig.
Kultursjokk
Ho vart fødd i Connecticut i USA, som den siste av fire sysken. Frå dei første barneåra hugsar ho skog. Mykje skog og lange bilturar.
Då ho var fem, flytta familien til Noreg. Det gjorde inntrykk.
– Eg merka det med ein gong vi gjekk ut av flyet på Sola. Det var som om lyset var dimma ned eit par hakk.
Til trass for at begge foreldra var norske, kunne ikkje dottera språket då dei flytta. Ho hugsar frustrasjonen over å ikkje bli forstått. Alt var så framandt.
– Eg trur ikkje eg hadde ete risgrynsgraut før i mitt liv og no fekk vi det til middag. Eg forsto ingenting!
Ho trur dei amerikanske røtene har betydd meir enn ho har skjøna sjølv.
– Det amerikanske blir måla med litt større penselstrøk. Det er meir kjensler, meir temperament. Og det har kanskje gitt meg eit løyve til å vere litt larger than life.
Ho trur ho er litt meir freidig og skamlaus enn den jamne nordmann. Ei som kan seie: Ja, eg vil dette, og eg trur eg får det til.
– Slik har eg alltid vore. Men eg håper og trur det er med glimt i auge, for eg veit at eg er sånn.
Noko bakom
I USA gjekk ho på søndagsskule og lærte at «God is love». Sjølv har ho eit blanda forhold til ordet gud.
– Eg har nok vore... Eg vil ikkje seie søkande, men nysgjerrig. På akkurat dette heilage, som kanskje nokon vil kalle gud.
Då ho var 7-8 år, spurte ho mora si: Trur du på Gud? Trur vi på Gud?
– Eg trur det var då eg byrja å skjøne at det finst noko bakom. At det finst noko ein ikkje ser, men som eg veit er verkeleg. Eller: eg kjenner det, jo.
Då ho vaks opp, var det mange i nærmiljøet som hadde ein bestemt måte å tru på. Det vart ikkje alltid godt motteke om ein ville tru på ein annan måte.
– Derfor har det tatt meg mange år å kome tilbake til dette. Til å skjøne at eg har lov til å ha mine eigne tankar rundt tru og at dei betyr like mykje som alle andre sine. Ingen treng å ta beslag på det eg trur på.
– Kva trur du på, då?
– Det er...
Ho ser ned, ler kort.
– Det er ein kvalitet. Viss det er diffust nok for deg.
Latter igjen. Ho tek tak rundt kaffikoppen. Er det ikkje dette alle prøver å finne eit svar på, dette og kjærleiken, undrast ho.
Som skodespelarstudent i New York, byrja ho å tenke meir over eiga tru.
– Utdanninga der var heilt annleis enn heime i Noreg. Eg fekk beskjed om at teksten betyr ingenting. Ingenting! Det er berre tekst, rammene våre, det vi må seie. Det er kva som ligg bak orda vi seier, alt det usynlige, det som ligger bakom... Det er det som betyr noko.
Ho blir stille nokre sekund. Plutseleg tek ho sats:
– Det eg trur på er ein kvalitet og ein verdi. Og den finst i alt, til og med i det stygge.
Er det så farleg?
Ho ser fort på alle som går forbi båsen vi sit i: Kjenner eg henne? Nei. Blikket flakkar fram og tilbake. Jo, der var ein fotograf frå Unge lovende. Han får ein klem.
Ho kjenner seg enormt heldig som har greidd å nå målet, bli skodespelar. Med unntak av ei kort periode i tenåra, har det vore målet heile vegen. Men det har ikkje alltid vore like lett.
Gjerpen kom aldri inn på Teaterhøgskulen. Etter fjerde avslag, kjøpte ho einvegsbillett til New York.
– Folk har sagt: Så modig du er! Men det er ikkje modig, eg tenkte meg jo ikkje om når eg gjorde det!
Ho har ei generell tilnærming til alt: Det ordnar seg, på ein eller annan måte.
– Else Kåss Furuseth sa det ein gong, at ho hadde slutta å seie «Ja, men det går bra». Og så hadde ho byrja å seie «Men er det så farleg?» i staden for. Dei to setningane er så grunnleggande forskjellege. Det har forandra min måte å tenke på.
Er det så farleg at eg ikkje fekk den rolla? Er det så farleg at mi karriere ikkje er det viktigaste for alle andre?
– Kanskje det er det som skal stå på gravsteinen min.
Berre vere
Men det er ikkje alltid ho greier å tenke slik. Ho skildrar tida som student i New York som tøff. Ofte kjende ho seg åleine.
– Det er ikkje det same som å vere einsam, for då ser eg føre meg nokon som ikkje har andre rundt seg. Kjensla av å vere åleine kom kanskje då eg tvila på meg sjølv. På kven eg var som person, om eg gjorde dei riktige tinga, fortel ho.
Vanlegvis lever ho her og no og tenker lite på morgondagen. Men når ho først stoppar opp, kjem tvilen.
– Ein er jo alltid helt i si eiga historie. Men av og til tenker eg: Er det eigentleg eg som er skurken?
Når ho trengde ein pause, gjekk ho i kyrkja. Der sat ho i treningsklede, innimellom skuletimar.
– Eg trengde ein stad der eg ikkje måtte tenke så mykje. Der eg berre kunne vere. Det var den einaste staden ingen kravde noko av meg.
– Ba du?
– Eg veit ikkje om eg ber i tradisjonell forstand. Men eg snakkar mykje, til meg sjølv. Grublar og tenker mykje. Og den krafta, den kvaliteten som er på heilage stadar, er så fin.
– Korleis kjem den til uttrykk?
Ho dreg hendene gjennom håret.
– Eg anar ikkje korleis eg skal svare på det spørsmålet. Korleis eg kjenner det? Eg veit ikkje.
Gud i alt
Ho skulle eigentleg bli verande i New York. Men så var ho plutselig tilbake i Noreg. Ho gjekk gjennom eit samlivsbrot. Og så døydde faren.
Ho har ikkje lyst til å vere redd det som er vondt.
– Sorg. Loss, kva heiter det på norsk?
– Tap.
– Ja. Eg trur eg har vore oppteken av det. At det er like mykje ein del av livet, seier ho.
– Men etter at faren min døydde, vart det veldig tydeleg for meg at andre også kjem til å døy. Det vart noko handfast, noko eg måtte ta stilling til.
– Kvar søkte du trøyst?
Ho fortel om tullete filmar og tabbevideoar på Youtube. Ho søkte tilflukt der, i sorga.
– Eg hadde vanskeleg for å vere med meg sjølv. Og i den situasjonen vart den stilla, den kvaliteten, det heilage, kva du no enn kallar det... Det vart for mykje. Eg klarte det ikkje, seier ho.
– Det er så skummelt og stort å gå inni det rommet i seg sjølv.
– Skummelt?
– Du trur jo at det skal knekke deg, men det gjer ikkje det. Det gjorde iallfall ikkje det med meg. Det er kanskje slik eg taklar vonde ting. Eg ler det vekk, og så ventar eg.
Ho gøymer seg bak hendene sine.
– Og så går eg inn i det. Når eg klarar det, seier ho og tittar fram.
– Kva rolle spelar trua di då?
– Eg hadde ikkje greidd det utan den. Den gir meg ro. For meg er Gud i eit venskap. Han er i kjærleik. I bordet, deg, brillene dine, den bilen der ute. Gud er og kan vere alt, seier ho raskt, med trykk på siste staving.
– «God is love», sa dei på søndagsskulen. Og det er kanskje slik eg definerer det. Om det ikkje fanst gode ting, så hadde eg ikkje kome meg gjennom tida etter pappa døydde.
Det eg trur på er ein kvalitet og ein verdi. Og den finst i alt, til og med i det stygge.
— Alexandra Gjerpen
Skattekiste
Det byrja med ein kaffikopp. Ein telefonsamtale. Eit perfekt kokt egg. Litt etter litt kunne ho glede seg over kvardagslege ting.
– Eg har veldig tru på at ein må feire kvardagslukke. Eg seier veldig ofte: Tenk at livet kan vere så fint som det er akkurat no. Det kan vere på bussen, på fest, med vener. Kanskje det er det som skal stå på gravsteinen min, seier ho tankefullt.
Ho har aldri kjent seg hundre prosent norsk, men heller ikkje amerikansk. Etter kvart har ho funne ut at «heime» ikkje må vere ein geografisk flekk, men at ho må finne ein heim i seg sjølv.
– Eg prøver å minne meg sjølv på å legge fantastiske augeblikk i skattekista mi. Og trust me, dei er ikkje på raud løpar. Og når eg har det skikkeleg drit, så kan eg tenke: Om eg har det slik no, tenk kor fantastisk eg kan ha det i morgon. For alt jamnar seg ut.