Haitis plager tek ikkje slutt

– Medan andre fattige land har opplevd vekst og utvikling, har Haitis spiral berre gått nedover i over 100 år.

Leiv Marsteintredet, Haiti-kjennar og professor ved Universitetet i Bergen, ser få, om nokon lyspunkt i det fattigaste landet på den vestlege halvkula. Han fortel at Haiti er eit døme på at «alle gode intensjonar gjev ikkje gode resultat».

Når haitianarane har mislukkast med å utvikle landet sjølve, har viljen frå verdssamfunnet til å hjelpe, vore stor dei seinare åra – berre sidan det øydeleggjande jordskjelvet i 2010, har verdssamfunnet pumpa svimlande 13 milliardar dollar inn i Haiti.

Norge har gjeve 800 millionar kroner, 200 til humanitært arbeid, 600 i langsiktig støtte, opplyser Norad. Men levekåra til 11 millionar haitianarar er ikkje blitt monaleg betra.

– Resultatet er så nedslåande at no seier haitianarane nei til hjelp utanfrå, fortel Marsteintredet.

Bibelske dimensjonar

Plagene som no heimsøkjer Haiti, har bibelske dimensjonar.

• Haiti blei råka av eit kraftig jordskjelv med ein styrkje på 7,2 førre laurdag:
• Dødstalet har passert 2.100. 9.000 er skadde. 500.000 treng naudhjelp.
• 60.000 heimar er øydelagde, 76.000 har alvorlege skader. Kontor, skular, kyrkjer er også råka.
• Tre dagar etter skjelvet, feia den tropiske stormen Grace inn over Haiti og stoppa redningsarbeidet med ausande regnvêr.

[ Prester og nonner bortført i Haiti ]

Politisk ustabilt

Skjelvet og stormen fillerista eit land som frå før slit med ein koronapandemi ute av kontroll, samfunnsnedbrytande kriminalitet og vald. Drapet på presidenten i juli kasta landet ut i politisk krise. Endå ein gong.

7. juli blei president Jovenel Moïse skoten og drepen i eit attentat i heimen. Dagen før blei Ariel Henry utnemnd til statsminister, og blei med det den sjuande regjeringssjefen på fire år.

Valet i 2019 blei avlyst, delvis som følgje av omfattande protestar mot Moïse. Presidenten har styrt ved dekret fordi nasjonalforsamlinga blei oppløyst i januar i fjor. Planen er val på president og nasjonalforsamling ein gong i haust.

FN kom med kolera og overgrep

Jordskjelv, orkan, politisk krise – men verst av alt er at Haiti ikkje har evna å reise seg etter jordskjelvet i 2010 som la hovudstaden Port-au-Prince delvis i grus og kosta over 230.000 menneske livet og gjorde halvannan million heimlause.

I kjølvatnet av skjelvet kom kolera og overgrep.

FN sende nye soldatar til landet for å hjelpe til med opprydding og stabilisering. Frå Nepal kom soldatar med kolerasmitte. Epidemien som følgde tok livet av 10.000 haitianarar, og smitta over 750.000.

FN-soldatar forgreip seg på jenter og kvinner. Nyhendebyrået AP avdekte at 134 soldatar frå Sri Lanka skulle ha misbrukt ni barn i ein sexring frå 2004 til 2007. Fleire jenter blei gravide. Men ingen blei straffa.

---

Haiti

• Spania koloniserte øya som fekk namnet Hispaniola, og som Columbus oppdaga i 1492.
• 1697 – Spania måtte gje frå seg den vestlege delen, dagens Haiti, til Frankrike.
• 1791 – revolusjon og sjølvstendekrig startar.
• 1804 – Haiti blir den andre sjølvstendige republikken på det amerikanske kontinentet og den første i verda der majoriteten er av afrikansk herkomst.
• 1915-1934 – okkupert av USA.
• 1937 – massedrap på haitiske landarbeidarar i nabolandet Den dominikanske republikk.
• 1957-1986 – Haiti er eit diktatur og kleptokrati, François «Papa Doc» Duvalier og sonen Jean-Claude «Baby Doc» styrer landet.
• 1990 – Jean-Bertrand Aristide blir president i Haitis første demokratiske val.
• 1991 – Aristide går i eksil etter kupp.
• 1994 – Aristide blir president på nytt, etter press frå USA.
• 2004 – Aristide blir fjerna etter opprør, FN sender soldatar for å stabilisere landet.
• 2010 – Hovudstaden Port-au-Prince og sørlege Haiti blir lagt i grus av jordskjelv.

---

Tenk deg det! Niggerar som snakkar fransk!

—  William Jennings Bryan, utanriksminister i USA 1913-1915

Rasistisk okkupasjonspolitikk

– Nå starta Haitis ferd mot avgrunnen?

– Grunnlaget blei lagt då Haiti var fransk koloni, samfunnet blei tufta på ein slaveøkonomi. Så kom den amerikanske okkupasjonen, og med det ein rasistisk, amerikansk politikk, forklarar Leiv Marsteintredet.

Ein replikk frå William Jennings Bryan, utanriksminister i USA 1913-1915, illustrerer hans analyse:

«Tenk deg det! Niggerar som snakkar fransk!», sa Bryan etter ei orientering om tilhøva i Haiti.

Haiti blei Duvalierland

– Så kom det betre tider då USA trekte seg ut og i åra fram til Papa Doc og sonen Baby Doc tok makta. Dei knuste samfunnsstrukturane, seier Marsteintredet.

I tiåra François og Jean-Claude Duvalier styrte, 1957-1986, blei demokratiet avvikla og regimet bygde opp eit eige familiestyrt valdsapparat. I motsetnad til andre diktatur var ikkje Duvalier-ane interesserte i å byggje staten, forklarar Marsteintredet.

Dei var kleptokratar. Alle verdiar blei slusa inn i familiens lommer.

Haiti må ha hjelp

—  Leiv Marsteintredet, Haiti-kjennar

«Preget av ekstreme ulikheter»

I 2016, 30 år etter at Baby Doc rømde landet, skildra Utanriksdepartementet tilhøva i Haiti slik: «Manglende infrastruktur, kulturforskjellar og svake og lite transparente institusjonar på myndighetssiden.»

Det året knuste orkanen Matthew over 300 skular, noko som råka 100.000 barn.

Norad oppsummerer slik i 2021: «Samfunnet er preget av ekstreme ulikheter.» Og Verdsbanken: 59 prosent av haitianarane er fattige, dei rikaste 20 prosentane kontrollerer 64 prosent av verdiane.

– Så sjølv om mange haitianarar avviser hjelp frå utlandet etter jordskjelvet, for dei mistrur hjelparane – med god grunn, så har ikkje verdssamfunnet noko val. Haiti må ha hjelp, seier Leiv Marsteintredet.

[ Bistandsrepublikken Haiti ]