Året som forsvann

Det er litt over eit år sidan statsminister Erna Solberg gjekk på talarstolen og stengde ned Noreg.

Året har vore prega av dramatiske opplevingar for mange. Folk har mista jobben eller nokon nær seg. Kvinner har måtte føda utan far eller medmor. Gamle og sjuke har døydd utan at dei næraste fekk vera der med dei.

Men koronaåret er også historia om det som ikkje skjedde. Middagar, fotballkampar, korøvingar, stemnemøte, russefestar, juleselskap og fadderveker.

Vårt Land har snakka med ekspertar og ungdom som alle er uroa for korleis nedstenginga påverkar ungdom og unge vaksne. Men dei fortel også om lyspunkt. Breiddefotballen stansa det frykta fråfallet. Mange fekk fine opplevingar med familien.

Sentrale opplevingar forsvann

– Mykje av det som berre skjer ein gong i ein ungdom sitt liv, vart avlyst. Det som skulle vera heilt sentrale opplevingar, forsvann, seier Nova-forskar Anders Bakken, leiar for Ungdatasenteret.

Korleis takla ungdommen at livet vart sett på vent? Forskarar frå Ungdatasenteret spurte over 12.000 oslo-ungdommar mellom 13 og 19 år i perioden 12. april til 8. mai – midt i den strengaste nedstenginga.

Nokre av funna frå undersøkinga viste at:

• Ungdom lærte mindre på skulen enn før og sakna idrett og andre fritidsaktivitetar.
• Tilfredsheita med livet gjekk ned.
• Fleire enn før opplevde einsemd.
• Nivået på skulestress var minst like høgt som før skulane stengde.

Uroa for studentane

For 20 år sidan gav Thomas Hylland Eriksen ut Øyeblikkets tyranni som skulle enda opp med å bli ein bestseljar. I boka argumenterer han for at langsam tid er ein luksus.

Langsam tid har det vore nok av det siste året. Sjølv om Eriksen tenker mange har hatt godt av det, er han likevel uroa for nokre grupper.

– Det er stor forskjell i korleis me opplever tida. For ungdom er det er ein stor del av livet som blir sett på vent. For oss som er eldre, er eit år mykje kortare.

Nyleg kom Eriksen ut med boka Appenes planet, ein slags oppfølgar til Øyeblikkets tyranni. Her ser han nærare på smarttelefonens opp- og nedsider.

Skjermen til PC-en og telefonen har erstatta mange møte med menneske det siste året. Eriksen kjenner seg uroleg når han ser fjesa til studentane sine på PC-skjermen. Dei er inne i sitt tredje semester utan ordentleg sosial kontakt.

– På skjermen går me rett på sak og spør ikkje om korleis du hadde det i helga. Studentane mine får ikkje det sosiale. For mange unge er det viktige ting som står på spel.

Ei todeling av tida

Thomas Hylland Eriksen sit eigentleg i eit digitalt seminar når Vårt Land ringer. Sosialantropologen slår av mikrofonlyden på PC-en for å snakka om korleis han opplever tida under koronaen.

– Eg ser ut vindauget og der skjer det ingenting der ute. På skjermen framfor meg skjer det mykje. Eg trur ikkje det er særleg sunt.

Han meiner situasjonen har skapa ei todeling i vårt forhold til tid.

– Det er ein rar kontrast. Tida utanfor går langsamt, i ein slags loop. Samstundes, for oss som sit på heimekontor, har den digitale tida akselerert.

Me har måtte gje opp ideen om at me sjølve kan rå over alt. Det trur eg at me har hatt godt av.

—  Thomas Hylland Eriksen

Nyleg høyrde han om ein konferanse som eigentleg skulle gå over to dagar. Men på ein digital konferanse treng ikkje folk tid til kaffipausar, mingling og middagar. Det enda med at heile greia blei avvikla på tre timar.

Ingen eig framtida

Kanskje var det enklare før. Då vart rutinane i kvardagen meir styrt av sola og regnet.

– I jordbrukssamfunnet var året syklisk, der oppgåvene endrar seg i takt med årstidene. Me moderne menneske har ikkje det same forhold til årstidene.

Det har vore eit år med mykje uvisse. Då samfunnet stengde ned, kjende Thomas Hylland Eriksen at han var betre førebudd enn dei fleste. For fem år sidan fekk han ein alvorleg kreftdiagnose.

– Då eg fekk kreft, måtte eg avlyse mange ting. Eg visste ikkje kor lenge eg kom til å leva. Det gjorde at eg begynte å verdsette ting med ein annan intensitet.

Han trur at det siste året har fått fleire til å innsjå at framtida ikkje er noko ein eig.

– Me har måtte improvisera, og måtte gje opp ideen om at me sjølve kan rå over alt. Det trur eg at me har hatt godt av.

Ser kvardagen på ein ny måte

Også ungdommane som Nova-forskar Anders Bakken intervjua, fortel om positive ting under korona-nedstenginga.

I undersøkinga frå mai i fjor fortel tre av fire meinte at de strenge tiltalene faktisk i nokon grad også hadde påverka livet positivt.

– Eg vart overraska. Ungdom fortel at dei gjorde hyggelege ting saman med familien, såg kvardagen på ein ny måte, dei sette meir pris på de små tinga. Dei fleste kjem seg igjennom kriser, heldigvis.

No er Bakken og medforskarar i gang med ei ny Ungdata-undersøking, for å få vite korleis dei unge har det eit år ute i nedstenginga. For ungdomsgenerasjonen under eitt, er Bakken optimist. Han samanliknar med krigsåra – var du 12 år i 1940, var du 17 da krigen var over.

– Dagens 12-åringar vil til samanlikning vere maks 14 når me forhåpentlegvis er over kneika.

Hindra fråfall i fotballen

Også fotball-Noreg kan koma med gode nyheiter:

– Me har ikkje noko fråfall for barn og unge nasjonalt sett. I nokre delar av landet har det gått ned, medan det har vore vekst andre stader. Gjennom hausten har det vore tilnærma normal sesong. Det har vore viktig for oss.

Det seier Alf Hansen, direktør for utvikling- og aktivitetsavdelingen i Norges Fotballforbund (NFF),

270.000 barn og unge mellom 6 og 19 år i Noreg speler fotball. Det betyr treningar, for mange fleire gonger i veka, og kampar. Det vart bråstopp i mars før det kom i gang igjen i juni.

– Forsommaren var dramatisk, så oppstart 1. juni var ein milepæl for oss.

Hansen berømmer alle frivillige og mobiliseringa i heile organisasjonen som har teke ansvar for å finna måter ungdom kan trena på.