Det bles ein mørkeblå vind over europeiske lands vilje til å gi bistand. Spørsmålet er kva som vil skje med den norske politikken om høgresida vinn, og Framstegspartiet får ein sentral posisjon, etter stortingsvalet neste år. I det siste har det kome målingar der Frp er landets største parti. Samtidig treng verda no meir, ikkje mindre omfordelande utviklingspolitikk.
Det er krig og konflikt ei rekke stadar. Mange av verdas fattigaste land er i ei alvorleg gjeldskrise og bruker meir pengar på å handtere gjeld enn dei gjer på å gi eigne innbyggarar helse- eller utdaningstenester. Parallelt byrjar klimaendringane å bli veldig merkbare, særleg i verdas fattigaste land. Tørke, flom og matmangel sender folk på flukt. Dei som har minst pengar på planeten blir hardast ramma. Desse problema løyser vi ikkje om vi tenkjer Noreg fyrst.
Å forme utviklingen
Bistand er ikkje den einaste forklaringa på framgangen i låg- og mellominntektsland dei siste tiåra, som at talet på folk som lever i ekstrem fattigdom har gått drastisk ned, eller at talet på barn som døyr blitt redusert. Men bistand har vore med på å forme denne utviklinga.
Sånn vil det også vere framover. Utviklingshjelp gitt i dag vil gi mottakarlanda ein større sjanse for betre økonomisk utvikling. Historia er full av land som har fått bistand før, men som ikkje treng det lenger.
Når vi ser på kva norske bistandspengar går til i dag, er det ei lang rekke viktige og gode føremål. Eit eksempel er skattebistand, der skatteekspertar frå Noreg samarbeider med skatteekspertar i land som Rwanda, Tanzania og Kenya for å hente inn meir av den skatten landa allereie har vedtatt å hente inn, gjennom betre system for innkreving. I følge OECD kan ei krone til denne typen tiltak gi mottakarlandet mellom 50 og 100 kroner i auka skatteinntekter. Det forebygger behov for bistand på sikt.
«Norske interesser først»
Eit anna eksempel er støtte til sivilsamfunn og kritiske journalistar, som hjelper til å avdekke menneskerettsbrot og miljøkriminalitet i regnskogen. Eit tredje eksempel er pengar til sosiale tryggingsnett, som er effektive tiltak mot fattigdom. Og då har eg ikkje nemnt helsesatsingar, utdaningssatsingar og klimatiltak. Dette er viktige pengar som betyr mykje for mange sine liv og framtid.
Men Noregs tradisjon med å prioritere bistand høgt, er i spel neste haust, om Høgre og FrP vinn valet. I Noreg løftar Sylvi Listhaug stadig fram bistand som ein stad ho vil kutte for å finne pengar til andre satsingar. I Frps program tar dei til orde for at «bistandsbudsjettet skal reduseres kraftig». Dei skriv også at dei vil slutte å bruke pengar på ein «bistandspolitikk som ikkje fungerer».
Verda er på eit ustabilt vippepunkt, med demokrati, fred og ein leveleg planet i spel
Når Frp skriv i programmet sitt om kva slags bistand dei faktisk vil ha, peikar dei på tiltak som «benyttes til å ivareta norske interesser mer direkte». Dei vil også gjere som svenskane og kople bistanden til krav om returavtalar i landa som får bistand. I årets alternative budsjett kuttar Frp over 8 milliardar i bistand, under overskrifta «Norske interesser først».
Drastiske konsekvenser
Det opne spørsmålet er korleis Høgre og dei andre borgarlege partia vil møte Frps politikk på feltet. I sitt utkast til program for neste periode vil Høgre «videreføre et høyt nivå på norsk bistand». Det er bra, men det er vanskeleg å vite om det betyr fortsatt støtte til målet om 1 prosent av brutto nasjonalinntekt til bistand, som Noreg lenge har hatt som ambisjon, eller om dei vil legge seg lågare. I dagens program skriv Høgre at dei vil «redusere midlene som brukes til bistand», og sitt alternative budsjett for 2024 føreslo dei å kutte over ein milliard. Unge Høgre vedtok nyleg eit program som låg tett opp til Frp i bistandspolitikken.
Vi treng ikkje sjå langt for å finne drastiske konsekvensar av at parti på høgresida har fått makt. Det har betydd mindre pengar til verdas fattige, og føringar om at pengane i større grad skal kome givarlanda til gode. I Sverige har høgresideregjeringa gått bort frå målet om å gi éin prosent av brutto nasjonalinntekt til bistand og gjennomført massive bistandskutt.
Det ustabile vippepunktet
Nederland fekk i sommar ei ny mindretalsregjering, der høyreekstreme Geert Wilders sitt parti (PVV) var størst. Dei har programfesta at dei vil slutte å gi utviklingshjelp og fjerne utviklingsministerposten frå regjering. I Storbritannia la Boris Johnson ned Departementet for internasjonal utvikling (DFID) og la det inn under utanriksdepartementet. Argumentasjonen hans, om at britisk bistand skulle brukast sånn at den i større grad gir nasjonal gevinst for Storbritannia, har sett spor og blitt kopiert i fleire land.
Verda er på eit ustabilt vippepunkt, med demokrati, fred og ein leveleg planet i spel. Men i fleire land har dei siste åra eit regjeringsskifte mot høgre betydd mindre bistand og mindre solidaritet. Det er vanskeleg å tru at det skal kunne ta oss nærmare å løyse dei enorme problema verda står overfor.