Eit lys for Tor

Det har ikkje berre vore enkelt å ha «Tor» som hyttenabo. Me leiger eit koseleg lite hus i eit bustadområde like ved fjorden i Ryfylke, og i det endå mindre nabohuset – to meter frå vårt – har Tor budd fast.

Han har vore ein fin type, men rusproblemet hans og ikkje minst miljøet rundt han, har vore vanskelig å forhalda seg til. Stadig fleire rusa kompisar har samla seg like ved inngangsdøra vår. Det er ikkje vanskeleg å forstå at dei ville besøkja Tor. Men eg har blitt ein stadig surare nabo med klare førestillingar om «oss og dei».

Dei små marginane

Fram til denne jula. Tor var ikkje å sjå, og kameraten som kom for å mata katten hans fortalde kvifor ­– medan tårene rann: Tor hadde døydd brått i byen dagen før. Inni meg var det som eit forheng rivna. På klisjéaktig vis fekk døden meg til å sjå naboen som eit ekte menneske igjen, med gode og lyse sider, som ikkje kunne slukast av mørket han levde i.

Eg blei minna om alt som handlar om flaks: Korleis ville mitt svinheldige middelklasseliv sett ut, om eg måtte leva det med Tor sitt utgangspunkt?

Og eg tenkte på dei små marginane mellom dei som får fagleg hjelp og reseptbelagde medisinar på grunn av traume og psykiske lidingar – og dei som fell utanfor. Alle veit at mykje rusmisbruk er sjølvmedisinering mot slikt som skulle hatt behandling. Likevel viser undersøkingar at rusavhengige systematisk blir stigmatiserte. Til dømes er ikkje godkjende legemiddel mot avhengnadslidingar å få på blå resept. Det er det ingen god medisinskfagleg grunn for.

Vennskap med gatas folk

I romjula sette eg ein liten krans og ei gravlykt ved det tomme nabohuset. Andre naboar kom også med lykter, blomar og ein liten engel. Eit par dagar seinare dukka venner med knekk i knea opp, for å ha små minnestunder med sine blomar og lykter. Nokon tok seg ein røyk og stirra taust utover fjorden, andre falda hender og bad høgt til Gud.

«Kven er det som har pynta her allereie?» spurde ei. Ho blei overraska av å høyra at det var naboane. «Det er ikkje mange som hugsar på dei som slit. Me var jo liksom familien til Tor, og då set me sånn pris på at nokon bryr seg.»

Eit par dagar seinare dukka venner med knekk i knea opp, for å ha små minnestunder med sine blomar og lykter.

—  Ann Kristin van Zijp Nilsen

Eg har brydd meg altfor lite om Tor til at det var fortent. Men orda hennar fekk meg til å tenkja på Sant’Egidio, eit fellesskap av katolske lekfolk i Roma. Dei legg vekt på det dei kallar «vennskap med fattige», særleg gatas folk. Då eg besøkte fellesskapet saman med kollegaer i Areopagos for nokre år sidan, låg det ei stor grøn bok på eit sidealter i den vesle Sant’Egidio-kyrkja.

«Mange heimlause sin store tragedie er at ingen vil hugsa dei når dei døyr. I denne boka skriv me ned det me veit om livet til kvar av dei. Så bevarer me historiene her i kyrkja. Menneske gløymer, men det gjer aldri Gud, » fortalde Leonardo Emberti, ein av leiarane, til Areopagos-bladet Tørst. Han er universitetsprofessor i medisin, men på fritida hjelper han heimlause. Blant dei er venner han har hatt i over tjue år. «Det handlar om å gi folk på gata namnet sitt tilbake: At du veit at namnet ditt har ein plass i hjarta mitt. Det kan berre skje gjennom utvikling av vennskap».

[ Ungarns ambassadør: – Nordmenn er i ferd med å miste kulturen sin ]

Jesus-vennskap

Sidan kristendommen si byrjing har engasjement for marginaliserte menneske vore ein viktig evangelisk verdi. Men me delegerer gjerne ansvaret for slikt til spesielle folk – for eksempel diakonane eller til institusjonar og friviljuge organisasjonar. Og rus er jo eit krevjande felt. For mange pårørande er løgn, bedrag og tjuveri vanlege erfaringar, og det er klokt å setja grenser for å beskytta seg sjølv. Sjølv har eg vore nøgd med å gi litt pengar til dei som er proffe på slikt. Kall det gjerne outsourcing.

Men nå har eg sett avstanden mellom Tor sin utanfor-gjeng og oss som er innanfor med nytt blikk. Eg lurer på kva som kunne skjedd, viss ein heilt vanleg kyrkjelyd i ein norsk tettstad prøvde å skapa reelle møteplasser og fellesskap der også folk som dei kjende seg heime. Kunne det veksa fram nye typar vennskap, eller rettare sagt gamle og jesusinspirerte typar, på tvers av sosial status og privilegium? Ikkje av den grenselause typen, der nokon får utnytta og slita ut andre, men med rammer som gjer alle sine liv betre og rikare.

Eit vennskap treng ikkje å vera symmetrisk for å vera eit vennskap, verken i Roma eller her.

[ Halvor Moxnes: «Helligtrekongersdag bør bli en antirasistisk merkedag for kirken» ]