Kva er kulturjournalistikk? Er det noko heilt anna enn all anna journalistikk?
Ja, verker svaret å vere frå deler av filmindustrien.
I samband med lansering av Beverly Hills Cop: Axel F, stilte NRKs journalist nokre småkritiske spørsmål til dei kjente skodespelarane Kevin Bacon og Joseph Gordon-Levitt. NRK har i ein modig sak i etterkant fortalt korleis dei fekk tilbakemelding på at dette ikkje var ok, og at dei attpåtil mista tilgangen på intervjuet dei gjorde med Gordon-Levitt.
Joakim Thorkildsen, som arbeidar for PR- og innhaldsbryrået Newslab, og som har vore ansvarleg for lansering av fleire norske filmar, seier han forstår at Netflix gjorde dette.
– Eg skjønner at ein ønskjer å få intervjua til å handle om det som faktisk skal lanserast og ikkje alt mogleg anna, seier Thorkildsen til NRK.
Men korleis skal ein lage seriøs journalistikk dersom ein gir frå seg retten til å skrive fritt?
Det er ikkje lenger mulig å ignorere at kulturjournalistikk har dei same kommersielle krava for å lukkast på nett som all anna journalistikk
Lanseringspakke eller kritiske spørsmål?
Det er mange utfordringar ved å lage god journalistikk, og kanskje viktigare enn nokon gong er det at kulturjournalistikken må opplevast som viktig og relevant for lesarar. I mykje større grad enn tidlegare blir også kultursaker målt og vurdert som alle andre saker som aviser og redaksjonar lagar. Sjølvsagt er det mange måtar å måle ein god sak på, men det er ikkje lenger mogleg å ignorere at kulturjournalistikk har dei same kommersielle krava for å lukkast på nett som all anna journalistikk.
I staden for å sjå på dette som eit problem, bør vi som jobbar med kultur sjå på dette som ein moglegheit.
Ein positiv utvikling for kulturjournalistikken er at artistar og utøvarar ikkje lenger kan forvente reine lanseringsintervju. Dei må stelle seg til journalistar som ser etter ein god sak. I staden for at eit mektig filmselskap forventar at vi eller NRK skal stille opp og sette på trykk deira ferdig avtalte lanseringspakke, må dei vente seg journalistar som står fullstendig fri til sjølv å avgjere kva og korleis dei skriv ein sak. Og ja, dei må forvente kritiske spørsmål frå journalistar.
Er dette eit problem?
Om kulturjournalistikken skal ta imot diktat, vil den dø
Er du seriøs no?
– Vi opplever at det er utfordrande å få til god, kritisk og opplyst kulturjournalistikk i Norge, dessverre. Mange ønsker berre å drive fokuset til personlege ting, ting som ikkje har med den faktiske filmen å gjere.
Dette seier Andrea Berentsen Ottmar, kjent produsent bak viktige filmar som Verdens verste menneske og Syk Pike, og aktuelle Armand, i det same intervjuet med NRK. Saman med Thorkildsen, teiknar ho eit bilde av at kulturjournalistikk her i landet ikkje gjer jobben sin. Men det både Berentsen Ottmar og Thorkildsen gjer, er å diagnostisere og gi medisin på same tid.
Kva stiller dei opp som eit problem? At intervju ikkje handlar om det viktige, at kulturjournalistikken ikkje er kritisk og opplyst nok. Kva for ei løysing kjem dei med? At kulturjournalistar skal gå med på å skrive om det filmselskap og utøvarar ber dei skrive om.
Spørsmålet mitt tilbake til Berentsen Ottmar og Thorkildsen, og vidare til store mektige aktørar som Netflix, blir dette: Er de seriøse no?
Journalistikk, ikkje forbrukeromtale
Ser dei verkeleg ikkje kva dei ber om her? I all annan journalistikk er det viktig at journalisten, og avisa, står fri til å skrive om det dei vel å skrive om. Dette blir gjerne omtalt som den redaksjonelle linja til avisa. I eit litt større bilde kallar vi det av og til ytringsfridom.
Når vi skriv saker i Vårt Land, er det vi som vel korleis vi skriv saka. Vi ringjer ikkje til ein kunstnar, eller eit forlag, eller eit filmselskap, og spør: Er det ok at vi lagar ein sak på denne måten?
Like lite som ein politisk journalist ringjer til ein politikar og spør: Er det ok at eg stiller nokre kritiske spørsmål? Om du ikkje liker spørsmåla, så tek eg dei sjølvsagt ut av intervjuet.
Om kulturjournalistikken skal ta imot diktat frå dei som lanserer store kulturprodukt, vil den døy. Da skriv vi ikkje lenger kulturjournalistikk, men forbrukaromtale. Eller vi kan begynne å jobbe i reklamebransjen, i staden for å drive journalistikk.
Upopulær og kritisk
Det er ei hard nøtt for alle mediehus å få journalistikken til å gå godt, til å bli lest og engasjere. Eg er temmeleg trygg på at vegen framover for kulturjournalistikken er å vere kritisk og å vere i stand til å lage eigne saker. Om vi berre møter opp og gir att det forfattarar, filmskaparar, musikarar og alle utøvarane og aktørane på feltet gjer, skyt vi oss sjølve i beinet. Dei gode sakene er der vi finn fram til noko som brenn og som er viktig. For å komme dit, må vi gjere jobben vår. Og den er tufta på ein fri og kritisk arbeidsmetode som også blir kalla journalistikk.
Det betyr at vi som lagar saker som har konflikt i seg, fort kan bli upopulære. Det toler vi. Men kulturfeltet må også tole at det finst ei kritisk presse. Den tida da du kunne ringe til avisa og få to sider neste dag for førestillinga di, er forbi. Og det er bra. Det skal stillast krav til oss. Men det skal vere krav om at vi skal vere journalistar, ikkje til at vi skal vere ei forlenga arm av ein marknadsstrategi.
Tørre å ta debatten
Her i avisa har vi skrive om både Erik Poppes nye film, Quislings siste dagar, og Håkon Høydals bok, Kruttårnet. Både Poppe og Høydal har turt å stille til intervju utan krav om kva dei kan bli spurt om. Og Høydal har vore sterkt ueinig i korleis vi på leiarplass skreiv om boka hans. Hans svar er å ta debatten og skrive motsvar som vi sjølvsagt trykkjer.
Det er slike kunstnarar vi ønskjer oss – dei som tør å ta debatten og som tør å seie ifrå. Eg har full forståing for at det kan vere tøft. Men det er fullstendig bak mål å hevde, som aktør for nokon som lagar eit kulturprodukt, at det er vanskeleg å få til kritisk og opplyst kulturjournalistikk i Norge, for så å hevde at ein må styre intervju og avgrense kva ein journalist skal få lov til å gjere i jobben sin. Slikt gjer ein ikkje i eit samfunn med ytringsfridom.
Om utøvarar og aktørar ønskjer god kulturjournalistikk, får dei tørre å møte oss ansikt til ansikt og svare på spørsmåla. Det beste som kan skje, er at det blir ein god sak.
Det verste som kan skje, er at vi ikkje skriv om kultur. Og om ingen skriv om kultur, har vi ikkje lenger kulturjournalistikk.
