Kommentar

Politisk gambling kan gi ytre høgre makt i Frankrike

Den unge partileiaren Jordan Bardella får fotballhelten til å prate politikk og det liberale Europa til å skjelve i buksene.

Dette er en kommentar. Den gir uttrykk for skribentens analyser og meninger.

Sjå for deg følgjande om nokre veker: Frankrike har nettopp vunne fotball-EM og er i ekstase. Straks opnar OL-festen i Paris. Paradegata Champs Elysées kokar, den gong av jublande franskmenn, ikkje illsinte demonstrantar i gule vestar.

Den revolusjonære nasjonalsongen Marseillaisen ljomer kvar kveld, og trikoloren vaier langs dei store boulevardene i hovudstaden.

For den 28 år unge Jordan Bardella kan sommaren 2024 også bli ein politisk fest. Leiaren av ytre-høgre-partiet Nasjonal samling kan bli den første ytre-høgre-leiaren som blir statsminister i Frankrike.

At det politiske dramaet kjem no – midt i sommarens idrettsfest – er overraskande. Og totalt unødvendig.

Kvar tredje franskmann vurderer å røyste på ytre høgre

Jordan Bardella tilhøyrer generasjonen av unge politikarar som verkeleg forstår sosiale medium, og spesielt TikTok.

Han snakkar direkte til unge franskmenn, på eit språk som engasjerer. Kvar tredje unge franske veljar seier nå at dei kan tenkje seg å røyste på Bardella.

Det er dobbelt så mange som president Emmanuel Macron sitt parti En Marche.

– Eg trur mange unge menneske er påverka av foreldra som framleis meiner ytre høgre automatiske betyr rasisme og antisemittisme. Men det er ikkje lenger tilfelle. Nasjonal samling er ikkje det det var for 20 år sidan, seier 17 år gamle Cyril til Euronews.

Jordan Bardella tok over partiet frå Marine Le Pen i 2021. Hennar etternamn var først kjend då faren Jean-Marie Le Pen leia partiet Nasjonal Front. Han var kjent for å komme med rasistiske og antisemtisiske utsegn og kalla Holocaust for ein bagatell.

Sidan 2011 har dottera Marine Le Pen polert bort den verste hatretorikken og teke eit oppgjer med sin eigen far. At ho gav stafettpinnen vidare til den unge Bardella kan vise seg å vere eit politisk sjakktrekk.


Men kvifor no, Macron?

Dramaet har fått franskmenn til å snakke om eit skjebneval for heile Europa. Det var dette som fekk stjerna Kylian Mbappé til engasjere seg politisk på ein pressekonferanse før fotball-EM.

– Eg ynskjer å vere stolt over å representere Frankrike. Eg ynskjer ikkje å representere eit land som ikkje samsvarer med mine og våre verdiar. Ekstremistane bankar på maktas dører, sa Mbappé til Soccernews.

Fleire har også kritisert president Emmanuel Macron for å gamble med framtida til nasjonen. Etter at partiet hans gjekk på eit kraftig valnederlag i EU-valet, valde han å bruke makta han har til å løyse opp nasjonalforsamlinga. Dermed blir det nyval, lenge før det er naudsynt etter grunnlova.

Frankrike-kjennarar klør seg i hovudet over avgjerda. Kvifor lyse ut val på eit tidspunkt då veljarane strøymer til ytre høgre i stri straum?

Det er uakseptabel gambling, ei strategisk sjølvmordshandling eller heilt genialt. Alt etter kven du spør.

Presidenten som slår på stortromma

For sju år sidan var det Emmanuel Macron som var det unge, friske pustet som tok Europa med storm. Han storma forbi dei etablerte partia med partiet En Marche – som betyr noko slikt som På veg.

Han har stått oppreist etter at millionar av menneske har tatt til gatene mot pensjonsreform eller upopulære klimatiltak, for å nemne noko.

Men nå er han meir upopulær enn på lenge. Berre kvar femte franskmann meiner no Macron gjer ein god jobb, ifølgje ei måling gjort etter EU-valet.

Macron er ikkje redd for å gå sine eigne vegar og oppsiktsvekkjande retorikk. I 2019 kalla han Nato for hjernedød, og seinare har han åtvara om at Europa risikerer å bli vasallar under USA. Før Ukraina-krigen var Macron ein av polikarane som hadde best kontakt med Russlands leiar Vladimir Putin.

I år gjekk han lengre enn dei fleste då han ikkje utelukka europeiske soldatar på ukrainsk jord, i krig med Russland.

De franske stjernene feiret etter å ha tatt ledelsen over Østerrike. Foto: Alessandra Tarantino / AP Photo / NTB.

Macron er ikkje truga

For å prøve å forstå meir av bakgrunnen for Macrons val, må ein ta ein snartur innom det franske valsystemet. Som president kan Macron sitje ut perioden, uavhengig av kven som styrer parlamentet.

I motsetnad til i Israel og Tyskland, der presidenten har berre symbolsk makt, er presidenten i Frankrike ein mektig mann. Han kontrollerer forsvars- og utanrikspolitikken og utnemner statsministeren.

Som vi no kjenner til, har han også makt til å løyse opp nasjonalforsamlinga.

Parlamentet har på si side makt til å vedta lover og budsjett. Får statsministeren fleirtalet mot seg, må han eller ho gå av.

Det kan resultere i politiske “sambuarskap” der statsministeren og presidenten kan styre landet saman, sjølv om dei kjem frå vidt forskjellige politiske retningar.

Det kan fort skje etter valet i sommar. Men det er slett ikkje sikkert.

Kvifor alt dette no?

Så tilbake til det vanskelege spørsmålet: Kvifor alt dette no? Macron kan håpe på at han vil klare å mobilisere nok røyster til å stogge framgangen til ytre høgre. Medan innvandring mobiliserer ytre høgre, er Ukraina-krigen vanskelegare for ei ytre-side som prøver å ro seg unna deira tidlegare Russland-venlege politikk. Det har skapt splittingar innanfor den ytre-høgre-blokka.

Men det er også ei anna moglegheit. Frankrike-kjennarane Franck Orban og Kjerstin Aukrust spekulerer i podkasten Frankrike forklart om Macron ser framover mot presidentvalet i 2027, då Macron må gå av. Ein teori er at regjeringsmakt vil svekkje ytre høgre før det viktige presidentvalet, der Marine Le Pen er venta å stille. Med andre ord ynskjer Macron å flytte risikoen for ytre høgre-makt tre år fram.

Kvar tredje franskmann vurdere å røyste på ytre høgreetter valet.

Uansett vending er dette politisk risikosport.

Akkurat nå meiner bookmakarane at Kylian Mbappé og det franske laget ligg best an til å vinne EM.

Dersom les bleues vinn EM-finalen, skjer på den franske nasjonaldagen 14. juli. Det er ei veke etter siste runde i parlamentsvalet. Jubelen over ein mogleg EM-siger vil bli euforisk uansett.

Men fotballhelten Mbappé kan måtte returnere til eit Frankrike han ikkje vil representere. Der den moglege valsigeren til Jordan Bardella framleis blir feira blant ytre-høgre-politikarar over heile Europa.



Lars Inge Staveland

Lars Inge Staveland

Lars Inge Staveland har vært nyhetsredaktør i Vårt Land siden august 2022. Han har ansvar for nyhet- og publiseringsavdelingen.

Vårt Land anbefaler

1

1

Mer fra: Kommentar