– Kultur er å skape tilknyting til kvarandre, til andre i vårt land og til andre nasjonar.
Det var orda Jonas Gahr Støre brukte da han i starten av februar talte ved opninga av Bodø som europeisk kulturhovudstad.
I laurdagens avis kan de lese om korleis kultur like gjerne kan handle om å sette ei grense: Barentssamarbeidet i Kirkenes hadde i lang tid høg politisk prestisje. Målet var eit samarbeid med Russland på tvers av grensa. Etter kvart som Putin kom på krigsstien, kjølna Barentssamarbeidet. No er det ikkje lenger ønskeleg å skape tilknyting til vårt naboland, Russland.
Å kutta banda til Russland er ein ønska og fullstendig ukontroversiell politikk. Det er god grunn til å tru at det er ein politikk som har stor støtte i det norske folk òg, sjølv om mange nok ikkje har høyrt om Barentssamarbeidet.
Slik er det. Prosjekt som skal styrke samhandling og dialog, blir fort prioritert bort når ingen vil snakke med kvarandre.
Men Barentssamarbeidet er eit godt eksempel på korleis kultur er eit politisk verktøy. Og at vi bør vere meir kritiske når lovprisingane kjem om kor viktig kultur er.
Rause når det passar oss
For det er lett å meine at kultur er viktig. Kultur bygger bruer, får oss til å sjå alt som er framand med eit nytt blikk. Kultur er attpåtil ein vev som bind oss saman. Eller som Støre sa i Bodø: Kultur er å skape tilknyting.
Men kultur, eller korleis vi bruker kultur politisk, handlar like mykje om å sette grenser.
Kultur er eit politisk verktøy
Vi gjer det heile tida. Dette liker vi, det liker vi ikkje. Dette er bra, dette er dårleg. Dette fekk oss til å le, dette fekk oss til å gråte. Dette gjorde at eg fekk tilbake trua på framtida, dette gjorde meg sint.
Ofte er vi rause og set pris på at nokon raljerer over oss eller seier eller skriv noko som er litt farleg. Den franske forfattaren og enfant terrible Michel Houellebecq er blitt ein favoritt blant norske lesarar. Og det sjølv om alle som les og skryt av han, truleg står ein heilt annan stad politisk enn Houellebecq.
Vi toler, og kan attpåtil lære noko av, dei vi er ueinige med.
Frå Knausgårds grandiose romanprosjekt med Min kamp-bøkene, via Morten Traaviks mange krumspring, til debatten omkring teaterstykket Ways of Seeing, har vi gitt store rom til kunstnarar som utfordrar oss. For kunst handlar om å forstå, om å utfordre, om å bygge bru, ikkje sant?
Tja.
Kvifor krev da så mange at Israel ikkje skal få delta i Eurovision Song Contest (ESC) 2024?
Kulturpolitikk er å skape grenser
Kravet om boikott handlar om at vi treng å sette ei grense når noko skjer i verden som engasjerer, rører og provoserer mange nok av oss. Da er det ikkje lenger rom for å bygge bru eller skape tilknyting. Måten vi snakkar om kultur på, endrar seg.
Og det er jo eigentleg heilt logisk.
Vil ikkje det å juble for Israel under ESC, også vere å juble for landets krigføring i Gaza?
ESC-finalen er ein fest der vi skal juble, og le litt, av alle bidraga frå dei ulike nasjonane. Korleis skal det gå an å vifte med flagg og applaudere når den israelske songaren Eden Golan går på scena? Korleis strø om seg med konfetti når vi veit kor mange sivile palestinarar som er blitt, og blir, drepne i Gaza-krigen? For vil ikkje det å juble for Israel under ESC, også vere å juble for landets krigføring i Gaza?
Eg skal innrømme at det er lett å svare nei på det spørsmålet. Kunsten skal vere fri, det er ein song vi skal stemme over, ikkje eit felttog.
Men det er også lett å svare ja. Krigen i Gaza blir ført av ein stat, og det er staten Israel som blir representert i MGP.
Det er vanskeleg å finne nokon i kulturnorge som meiner det første, og det er veldig, veldig lett å finne nokon som meiner det siste.
Heile ideen vår om korleis vi snakkar om kultur, blir snudd på hovudet i årets ESC. Slik det vart snudd på hovudet da den palestinske forfattaren Adania Shibili skulle ta imot ein høgthengande litterær pris på bokmessa i Frankfurt sist haust. Etter Hamas sitt terroråtak på Israel, valde bokmessa å utsette tildelinga.
Både debatten kring ESC og debatten kring tildelinga av den tyske prisen til Adania Shibili er eksempel på at vi alle ønsker at kultur skal bli brukt politisk. Ikkje til å bygge bru. Men til å sette grenser.
Upresise flosklar
Det bør vi hugse på neste gong vi snakkar om kor viktig kultur er. For det ligg ei sanning her, ei sanning vi eigentleg ikkje ønskjer å ta inn over oss: Kultur er eit verktøy.
Vi bruker det politisk slik det passer oss. Av og til skal kultur bygge bru og skape samhald. Av og til skal det stå for ein boikott.
Eg er ikkje ein desillusjonert kulturredaktør som tenker at kultur berre er ei forlenging av politikk og moral. Men det er så lett å snakke i flosklar når ein snakkar om kultur. Kultur skal vere fri, den skal vere for alle, den er viktig, og så vidare, og så vidare.
Alt det der er sant. Men det også upresist.
For kultur kan like gjerne vere ein stad der grensa mellom oss og dei, mellom rett og galt, blir trekt opp. Det såg vi da Adania Shibili ikkje fekk lov til å bli hylla på bokmessa i Frankfurt. Og vi ser det når vi diskuterer boikott av Israel til ESC. Og vi ser det når Barentssamarbeidet no blir lagt på hylla.
Det er verdt å hugse på neste gong vi hyller kulturen. Vi bruker den til akkurat det vi vil.