La oss ikkje miste din heilage grunn

I dag er det vårjamdøgn, dagane er like lange som nettene, og eg skulle gjerne ha skrive ein kommentar om at det går mot lysare tider.

Men det kjennest ikkje slik heilt enno. I skrivande stund går vi inn mot påskehøgtida med auka smitte og fornya smerte.

Smerta er ei kjensle med mange lag, men først og fremst eit enorm sug etter fellesskap. Det sosiale livet ligg brakk, saman med kulturlivet og gudstenestelivet. Å komme saman, innanfor strenge rammer, er ikkje til ei kvar til forbode, men det er til ei kvar tid forbunde med risiko. Kor mykje risiko skal vi utsette oss sjølv og andre for – det er mantraet før ei kvar potensiell deltaking. Og som regel ender vi med det digitale tilbodet.

[ Erling Rimehaug: Når blir en religiøs omvendelse til en farlig radikalisering?  ]

Det skal seiast at det fleire stader er forbløffande godt. Den seinaste tida har eg tre søndagar i månaden fått den aronittiske velsigninga lyst over meg av barn i førskulealderen, via Zoom: «Herren velsigne deg og vare deg! Herren la sitt andlet lysa over deg og vere deg nådig! Herre lyfte sitt andlet mot deg og gje deg fred!» Eg vågar påstanden at verken biskop eller prest kunne formidla ein større nåde og eit større lys. Utan barnevelsigningane på den digitale familiegudstenesta er det ikkje godt å seie korleis den sjelelege tilstanden min hadde vore, etter eit drygt år med koronakrise.

Uansett er sjela ikkje heilt på topp. Eg er bekymra for korleis truslivet blir ramma i pandemien.

Sekularisering på syre

Denne veka kom det tal som viser at det er fleire som har falle ut av den fysiske folden. I fjor var gudstenestedeltakarane i Den norske kyrkja berre halvparten så mange som året før. Frå 5,2 millionar til 2,3 millionar: Ein statistikar uvitande om virustrugselen ville konkludert med massivt fråfall og sekularisering på syre.

Vi veit alle kvifor tala ser slik ut. Forhåpentleg er dei høgst temporære. Men det er trist likevel. Det er trist at talet på dei kyrkjelege bryllaupa har gått ned nesten 30 prosentpoeng. Og det er trist at det i fjor var det nesten ein tiandedel færre døypte barn i Den norske kyrkja enn i året før.

Vi treng dei heilage stadene, det vil seie stader som er innretta på møtepunktet mellom Gud og menneske.

—  Alf Kjetil Valgermo

Vi lever livet vårt på vent. Vi held ut, og ser fram til ein betre vår ein gong. Mange har truleg klamra seg til bibelordet om at Jesus er med oss sjølv om vi berre er to eller tre. «For der ein liten kohort er samla, er eg midt iblant dei.» Og kyrkjelege miljø over heile landet har vore prisverdig flinke til å snu seg digitalt. I fjor var det ein og ein halv million besøkande på nettsendte gudstenester i Den norske kyrkja.

Det har vore straumar, straumar av nåde. Samtidig er det ganske utfordrande å reise ein større kvelving over livet når æva møter oss i 2D på ein skjerm.

Basunar og barnelatter

Eg er ein stor tilhengar av det kvardagskristne, at Gud er like mykje til stades i ammetåka som i skodda på Sinaifjellet. Barnelatter trumfar basunar. Lukta av nysteikt brød på kjøkkenet er meir himmelsk enn lukta av røykelse i katedralen. Samtidig må vi alle ha regelmessige turar ut av kvardagen. Det var difor folket langs fjorden rodde fire timar i båt kvar søndag for å komme til gudsteneste i ei ordentleg kyrkje. Det er difor menneska til alle tider har gått pilegrim, for å minne oss sjølve på å ha eit større mål i sikte.

Vi treng dei heilage stadene, det vil seie stader som er innretta på møtepunktet mellom Gud og menneske. Då Gud snakka til Moses frå den brennande tornebusken, var det den heilage grunnen som først blei etablert og poengtert. På denne grunnen opna framtida seg for Moses og folket hans på ein radikalt ny måte.

Det finst mange slags heilage stader. Ofte er dei pilegrimsmål, som vår eigen nasjonalheilagdom i Trondheim, Nidarosdomen. Somme har eit forhold til den vesle klosterøya Iona på den skotske vestkysten: Den keltisk-kristne spiritualiteten har påverka ein god del kristne i Noreg.

Sjølv har eg ikkje vore i Santiago de Compostela, men eg har vore i Jerusalem. Sjølv mellom alle soldatane, turistane og kremmarane på «tempelplassen», kan ein få kjensla av å vere på ein heilag stad. Å gå opp på Oljeberget er ikkje som ein tur opp på Liafjellet, min barndoms lokale åsrygg.

Når det er sagt: Mektige kjensler kan settast i sving også der!

Naturen og det heilage

Harald Olsen skriv i boka Hellig sted, som kom ut i fjor, om kva meining heilagstaden har hatt for menneske i ulike tradisjonar og tidsepokar. I ei tid der vi er avskorne frå å oppsøke heilagstader utanlands, gir det god åndeleg helsebot å lese om dei, noko Olsen fortenestefullt hjelper oss med.

Olsen siterer blant anna den engelske religionshistorikaren Karen Armstrong på at mennesket alltid har møtt det heilage i «berg, lundar, stader og tempel», og at vi går inn i ein annan dimensjon når vi nærmar oss desse stadane, «skilde frå det normale fysiske tilværet, men likevel sameint med det».

Denne dimensjonen er det vanskelegare for oss å nå fram til her vi trampar rundt i pandemisk uro og blir stadig meir innelukka av (nødvendige) smittevernstiltak. Vi må praktisk talt skape dei heilage stadene sjølve. Kanskje er det derfor vi er blitt så ivrige på å komme oss ut i naturen? Her er skapinga allereie gjort: Å vere i kontakt med naturen, er å vere i kontakt med det heilage. Skogen er ikkje eit magert substitutt for glasmaleria i kyrkjerommet. Skogen er ein stor og venleg kjempe som tvingar oss til å komme i kontakt med oss sjølve. Han opnar eit rom for Gud.

Samtidig lengtar eg etter å gå i kyrkja igjen og kjenne på fellesskap utan vaktsamt blikk for nødvendig distanse. Avstanden er blitt den nye nestekjærleiken. Slik har det vore lenge, men slik må det ikkje bli for alltid. Vi treng kvarandre. Og vi treng dei små og store heilagstadane der vi kan samlast for å reflektere over kvifor vi er til.

Om ei veke startar den stille veka og eg ber ei stille bøn for framtida: «La oss ikkje miste din heilage grunn!»

[ Eskil Skjeldal: - Jeg har ingen tro på Gud ]