Regissør Joachim Trier og manusforfattar Eskil Vogt hausta mange gode ord og internasjonal merksemd for Reprise, som kom for fem år sidan. Det er allereie fleire månader sidan Oslo, 31. august hadde verdspremiere i Cannes, til meir skryt frå både norsk og internasjonal presse. I mellomtida kom 22. juli – og både Oslo og Triers film har fått nye fortolkingsnøklar. Det er opplagt at mange vil sjå Oslo, 31. august med denne andre datoen i bakhovudet. At filmen såleis får eit ekstra meiningsnivå, er berre eitt av mange uttrykk for det som er det reelle her: Oslo, 31. august er stor kunst.
Kvifor er Oslo, 31 . august stor kunst? Vi kunne begynt med den nydelege fotograferinga og den visuelle stiltryggleiken. Vi kunne begynt med det effektive, men aldri for openberre forholdet mellom musikk og bilete. Forholdet mellom nyskaping og tradisjonsfortolking, slik manuset tek utgangspunkt i den franske romanen Le feu follet (av Pierre Drieu La Rochelle). Den kløktige sirkelkomposisjonen, som både avsluttar, vender attende og peiker fram.
Nomen sjel. Men vi skal byrje med Anders Danielsen Lie. Han etablerer rollefiguren Anders som eit menneske av kjøt og blod, meir enn ein skugge på filmduken. Danielsen Lie maktar å spele fram det store, mørke tomrommet i ei nomen sjel. Ordlaust viser han oss eit menneske i eksistensiell krise, slik filmen opnar med at Anders prøver å drukne seg. Når hovudpersonen sjølv opnar munnen, har det ikkje skjedd noko spesielt. Anders har erstatta den store livsløgna med eit panser av små løgner. Blokaden står likevel for fall.
Den lange sekvensen i samspel med Hans Olav Brenner (og innleiingsvis Ingrid Olava) er av særleg høg klasse. Kor mange scener, anten det er i norsk eller internasjonal film, er det som maktar å kombinere intellekt og kjensler på ein sannare måte? Skodespelet på begge sider er briljant, nesten ikkje-eksisterande, i brytninga mellom ein 34-årig eksistensiell fallitt og ein jamgammal familiefar i knausgårdknipa.
Kunst og liv. Sjølv les eg også ein kunstfilosofisk dimensjon i relasjonen mellom akademikaren Thomas (Brenner) og den frie sjela Anders. Der Thomas er litteraturkritikaren, har Anders mange trekk frå kunstnaren – med mange av dei same tankane og plagene, både faktisk og ifølgje kunstnarmyten. Det går til dømes fram av filmen at Anders har store intellektuelle og kreative ressursar, men at sjølvbiletet pendlar mellom å vere sjølvmedvite og å vere destruktivt. Dersom ikkje livet/kunsten/livskunsten kan levast heilt ut, så det kjem til uttrykk i ei aller anna form for begjær, kan han like gjerne gå til grunne. (I motsetnad til den borgarlege faren, som i ein test fekk vite at han hadde personlegdom som ein kunstnar og vart svært stolt av det.)
Det er eit menneske stilt ansikt til ansikt med avgrunnen vi møter i Oslo, 31. august. Ein avgrunn som iblant kan fortone seg overkommeleg, med eit bruspenn over melankolien og desperasjonen. Her finst mange smil undervegs, som ber med seg håpet om nytt liv og gode dagar. Likevel tårnar tomrommet seg opp, så å seie.
Tapt kjærleik. I ei sentral scene i filmen sit Anders på kafé og ventar på å møte søstera si. Han lyttar til samtalen mellom dei andre gjestane, samtalar som også blir spegelglimt av hans eiga sjel. Sterkast er den unge jenta med laptopen som les opp ei liste over draumane og forventingane ho har til livet, alt ho ønskjer å oppleve før ho døyr. Symje med delfinar er den glansa versjonen. Å vere elska er punktumet og den eigentlege kjernen. Jenta bit seg forsiktig i leppa og smiler usikkert og livsoptimistisk til venninna si. For Anders er det kanskje for mykje å ta innover seg.
Gjennom heile filmen ringer Anders til ein tidlegare kjærast, Iselin, som no jobbar i New York. Ho har elska han, men han har øydelagt alle sjansane sine, slik han svarte på kjærleiken med heroinmisbruk. Iselin svarer aldri på telefonen. Foreldra hans er i Nice. Søstera orkar ikkje å møte opp til avtalen på kafeen, av redsel for å bli skuffa endå ein gong.
Oslo-portrett. Det Anders truleg har behov for å høyre, er orda som blir ståande som ein replikk frå ei dramatisering på behandlingssenteret: «Jeg er glad i deg, Anders. Jeg tilgir deg.» I staden vandrar han kvilelaust ikring i byen vi ikkje forlét før vi har fått merker av han.
For Oslo, 31. august er på same tid eit portrett av ein by og eit menneske. Slik byen Dublin var ein hovudperson i James Joyces Ulysses og Berlin var det i Berlin Alexanderplatz (roman av Alfred Döblin, filmatisert av Rainer Werner Fassbinder), er Oslo ein hovudperson i Joachim Triers og Eskil Vogts film. Ikkje der i den eksplisitte opningsmontasjen, poetisk nok i seg sjølv, men gjennom heile filmen, både som eksteriør og som ytre avtrykk av eit sjelsbilete.
Her handlar det om noko langt djupare enn å ta byen «på pulsen». Oslo, 31. august er blitt eit eksistensielt meisterverk som allereie har vist å kunne stå seg gjennom skiftande tider. Ekkopunktet finst både i Frognerparken og i djupet av kvart menneske.
