Ramsalt og kjenslevart frå Øyvind Rangøy

Her byrjar eg med konklusjonen: Eg skriv om ei diktsamling av ein debutant, Øyvind Rangøy, som er den beste eg har lese på lange tider. Som norsk debut er dette den mest løfterike sidan Steinar Opstads debutsamling, men ho er av ei heilt anna legering.

Han har òg ein særeigen debutantbakgrunn: Dette hans andre debut, den første var ei samling som han sjølv skreiv på estisk i 2019, utgjeven i Estland og som resulterte i at han fekk den estiske debutantprisen, tilsvarande norske Vesaas-prisen.

Heim til gravferd

Dødsbu er tittelen på den norske boka. Og det er ein slags komposisjon her kring temaet å venda heim til sin fødestad på ei blåsande øy for å vera med på ei gravferd – og altså vera konfrontert med eit dødsbu. Men meir gjevande enn å lesa dikta som ei samanhengande forteljing er det å lesa ­– sakte – kvart einskilddikt for seg. For det er i god, gamaldags meining ei diktsamling med dikt som toler å stå for seg sjølv.

---

Poesi

Øyvind Rangøy

Dødsbu

79 sider, Aschehoug 2021

---

Heimstaddikting?

Det er mange innfallsvinklar til desse dikta. Tittelen viser til ting og minne knytte til ein som var, og eit liv som er forbi. Eg les dikta som «heimstaddikting» i ordets beste meining: Han gjer si øy på nordvestlandet slik William Heinesen gjorde med sin vesle heimstad Torshamn på Færøyane: til verdas sentrum. Han kan òg minna om ein annan vesterhavspoet, orknøyske George Mackay Brown som skreiv om «fishermen with ploughes» og med ei liknande blanding av ramsalt realisme og empati for dei enkle kvardagsheltane på ei blåsande øy i storhavet. Skjønt enkle: Når poeten ser nærare på desse medmenneska, er dei ikkje så enkle likevel.

[ «Mordet på Henrik Ibsen»: ei ellevill utforsking av språk, historie og stad  ]

Som Heinesen hevdar Rangøy at verda vart til på hans øy. Han skriv om hol etter eit notheng som ein gong stod på ei betongkai: Det «stod her framleis då verda vart til, på slutten av syttitalet». Og «Det stod ein gong fiskarar her, ein båt låg, ei tid/ var på veg hit. Dei fleste er ikkje her. Eg er det, for no. Ein gong vil det vere eit/ hol etter meg, med form.»

Havet som brød og død

Det er mykje vêr i Rangøys dikt, dette er det skrinne «landet som blæs og blæs», og der havet er både brød og død. Mange av dikta bikkar mot prosadiktet, med lange liner i ein rytme som ligg nærare pust enn takt.

Rangøy teiknar eit minneland og ei skapingssoge.

—  Knut Ødegård

Boka er inndelt i sju bolkar der einskilddikta ikkje har tittel. Eit av desse sterke prosadikta finn vi i bolken «Eg teiknar ei øy for dykk». Dette inneheld fleire vesentlege element frå heile samlinga:

«Eg kjem frå ein stad der vinden seier seg sjølv./ Gjer seg ikkje til, seier det han seier så det pip mellom novene, susar i nakne og/ krumbøygde rogner, brusar og buldrar, symfonisk og salt.// I sengene vaknar det nakne hjarte. Det gjer seg ikkje til, vaskast der saltvatn/ sprengjer og flør. Står opp i trehus, går knirkande trapper og ser gjennom glas/ med gråkvite render på lys som minkar og veks.// Eg kjem frå ein stad der båtar går ut i grålyse timar, der grå mus raslar i gulgammalt/ gras. De finst steingardar der og sprokne, opprivne kystar og sjeler. Folk veit/ ikkje kva dei skal seie. Men vinden seier seg sjølv.»

[ De elskende kaster ingen skygge i Joakim Kjørsvik høysang ]

Minneland

Mangt bed om å bli sitert i denne diktsamlinga, plassen tillet ikkje det. Men eg noterer at Rangøy teiknar eit minneland og ei skapingssoge: Ei øy stig opp av havet, ho vert folkesett av fiskarbønder, dyr og fuglar. Det er ikkje berre ein person som er død i Dødsbu, lesinga tvingar òg fram spørsmålet om det er ein kultur som er borte. «Evig eies kun det tapte», skreiv Ibsen, og Rangøy skriv seg inn i dette eigarforholdet gjennom medvitet om det som var. Men «verda eg kjende finst ikkje meir./ Mektig malm er smuldrande rust. Livskraft tørt lauv.»

Han skriv om sjel og om Gud, noko som har vore tabu lenge i moderne poesi.

—  Knut Ødegård

Fornyar tradisjonen

Han høyrer «bruset frå den andre sida». Han skriv om sjel og om Gud, noko som har vore tabu lenge i moderne poesi. Han torer å vera «tradisjonell» men fornyar tradisjonen ved å skapa bilete vi ikkje har sett før, til dømes om han som er død som «gjekk vidare/ med klisne grøngule grasdottar/ på gummistøvlane». Det er ikkje forkynnande dikt, heller ikkje modernistisk eksperimentelle, men moderne i erkjenninga av ein undergang som kjem om dei fasthaldande verdiane går tapt.

[ Carl Frode Tiller vever inn et åndelig premiss i sin nyeste bok ]

Gud

I eit dikt skriv han Gud inn i ein slik kontekst: Gud, eg veit ikkje lenger/ om eg kan halde deg oppe.// Det knakar i deg. Enorme strukturar vaiar/ planetbanar rotnar, Gud/ og eg står ved brestande demningar/ utan ledige fingrar, eg veit ikkje Gud/ kven som bygde deg slik, du som/ knakar og knakar – menneska// skapte deg i sitt bilete slik/ du hadde skapt dei i ditt/ og ulmande et røykskyer restar av/ stjernehimmel, høgspentmaster fell// og eg kan ikkje halde deg lenger.»