For å rydde unna mistankar og misforståingar først: Per Pettersons nye bok går ikkje inn i si tid som endå ein variasjon av frykt og avsky under pandemien. Alt som smakar av dagbok frå våren 2020 til hausten 2021, står i uunngåeleg fare for å hamne nettopp der. Og innimellom er sjølv Petterson farleg på veg. Men berre nesten. Virus- og vaksinasjonsnoteringar hamnar raskt i bakgrunnen for ei breiare tenking rundt liv og litteratur, denne gongen frå forfattaren sjølv, ikkje filtrert gjennom «alter egoet» Arvid Jansen.
Forholdet mellom Petterson og romanfiguren Arvid, som av fortolkarar innimellom er blitt knytt tettare saman enn kva godt er, er berre eitt av mange tema den internasjonalt anerkjente forfattaren ytrar seg om i boka. Han lar seg ikkje drukne i teori, eller «drungne» som det heiter på hans eige mål. Nei, Petterson uttalar seg førebiletleg klart om dei personlege og litterære spørsmåla som til ei kvar tid opptar han.
---
Journal
Per Petterson
Mitt Abruzzo. Journal 29.1.–18.7.2021
424 sider, Oktober 2021
---
Dikting er dikting
Når det gjeld den nemnte relasjonen, skulle det vere tydeleg nok: «Noen ganger, når folk spør meg om familiehistoria, blir jeg tom i hjernen. Når jeg dikter, kommer den fram, som med Arvid Jansen-bøkene. Men jeg dikter jo, det er skjønnlitteratur, nesten ingenting i bøkene er som det var i virkeligheten, unntatt noen f. stolper: klasse, oppvekststed, Arvids alder som stort sett er parallell med min. Skipsbrannen. Men det siste bare i to bøker: I kjølvannet og Menn i min situasjon. De få tingene som faktisk har skjedd i virkeligheten, skjer ikke i bøkene på den samme måten, i den samme konteksten, på det samme tidspunktet osv. Jeg har heller aldri følt noen forpliktelse til å gjøre bøkene om Arvid konsistente. Du kan f.eks. ikke legge en av dem ved sida av en annen og se hvor den ene slutter og den andre begynner.»
[ Gullet veg tyngre enn gråsteinen i Dag Solstads nye artikkelsamling ]
Samtidig innrømmer forfattaren at fiksjonen av og til slår kolbøtte attende i hans eige liv, slik at han kan sitte på ei scene og byrje å fortelle ting frå bøkene som om dei var sanne. Ikkje greitt for lesaren å vite kva ho skal tru! Men Pettersons bøker får uansett ikkje kraft gjennom koplingar til hans eigen person – ikkje eingong til den ufattelege brannen på Scandinavian Star som tok livet av mora, faren, veslebroren og ei niese – men på grunn av det menneskelege som trer fram gjennom språk, komposisjon, forteljing, struktur.
Slik er det gjennomgåande i fiksjonen hans. Så har Petterson denne gongen skrive noko anna, ein journal, altså ei hårsbreidd unna dagboka. Strukturen er dermed klarlagt: Han skriv dag-for-dag-noteringar.
Ei stranda samtalebok
Prosjektet synest motivert av to ting: Han får ikkje til å skrive den nye romanen sin (kalla «Nattsvømmere») – ja, han kjenner seg ferdig med skjønnlitteratur! Det andre er skrekken over å vere gjenstand for Alf van der Hagens nye samtalebok. Alf van der Hagen, som gjennom ei rekke liknande bøker har vist seg som ein glitrande samtalepartnar for forfattarar, må til slutt legge Petterson-boka på is. Petterson vil heller skrive sjølv, noko forlaget støttar han i.
Petterson uttalar seg førebiletleg klart om dei personlege og litterære spørsmåla som til ei kvar tid opptar han.
— Alf Kjetil Walgermo
Eg måtte finne fram igjen Månen over Porten (2004) etter å ha lese Mitt Abruzzo, for dette er ikkje første gongen Petterson skriv litterært og personleg frå eige liv. Forskjellen er at han i den boka samla og tilpassa tekstar han allereie hadde skrive. I Mitt Abruzzo skriv han paratlitteratur.
[ J.M. Coetzee blir verande i limbo med «Jesu død» ]
Det er mange store styrkar og nokre få svakheiter ved eit prosjekt som dette. La meg ta svakheitene først, som det eigentleg ikkje er grunn til å henge seg så veldig opp i. Det er likevel ikkje til å komme ifrå at intensiteten og refleksjonsnivået i teksten ikkje er like høg for kvar dag som går. Det er grenser for kor lenge vi kan fôre interessa for den raude jeepen som enno ikkje er ferdig på verkstad. Det andre er at skildringane av Pettersons talrike møter med og korrespondanse med internasjonale storleikar balanserer på grensa til det sjølvskrytande. Kor mange andre norske forfattarar kan skilte med liknande internasjonale kontaktar? Eit forsonande trekk er at Petterson held også dette stoffet «nedpå» – og interessant er det jo, så det held!
Det manuelle arbeidet
Ein verkeleg stor styrke med boka er korleis ho plasserer forfattaren midt det manuelle arbeidet som pregar livet på eit småbruk. Her blir vi kjente med mykje av næringsgrunnlaget for Pettersons bøker, så å seie. I tillegg får vi verkeleg fine glimt av Pettersons familie, både den levande broren og familiemedlemmene som i dag er døde. Skildringa av presten som møtte familien etter Scandinavian Star-ulukka, er kort, men gripande.
[ Beundringsverdig direkte, iblant uutholdelig pinlig fra Wassmo ]
Gjennom den i utgangspunktet springande journalforma har Petterson fått formidla vesentlege bitar frå sitt eige liv – her er mykje han ikkje har snakka om offentleg før – og gitt oss fine innblikk i tenkinga hans kring litteratur. Om du ikkje har lese Petterson i det heile, begynn heller med Ut og stjæle hester, I kjølvannet eller Til Sibir. Eller ein av dei tre seinaste romanane: Jeg forbanner tidens elv, Jeg nekter eller Menn i min situasjon. Men for ein svoren Petterson-lesar som meg var dette ei bok i rette tid. Forfattaren har endå ein gong fanga livet i skrift, sitt eige.
