Edvard Hoems kritikarroste romanar om slekta Hoem har blitt folkelesnad. Den store slektsforteljinga starta i 1874 med Hoems oldefar, slåttekaren Knut Hansen Nesje. Etter tre bind om Knuts etterkomarar gjorde Hoem som Star Wars, forteljinga gikk framover ved å ta nokre skritt tilbake i tid. Jordmor på jorda frå 2018 handlar om tippoldemora Marta Kristine som vart født på slutten av 1700-talet.
Årets bok Felemakaren tek eit skritt til sida og fortel den dramatiske historia til Lars Olsen Hoem, som lever samtidig med Marta Kristine. Lars kjem tidleg i konflikt med storebroren og forlèt slektsgarden og familien. Han blir innrullert i militæret og kompaniet marsjerer til fots heile den lange vegen til København.
LES OGSÅ: – Edvard Hoem mestrer hver ting han prøver på, også det å skrive salmer, sier kollega Dag Solstad
Ei kallsoppleving
Der deltek Lars i sjøslaget ved Københavns red i 1801. Han overlever mot alle odds og kjem seg tilbake til heimlandet. Her blir skuta han seilar med kapra av den engelske marinen, og han sit i alt fem år i engelsk krigsfangenskap. Skal vi tru Ibsen er det like lenge som Terje Vigen, som satt i «prisonen», som dei kalla det, «i lange år,/ der siges i fulde fem».
Til forskjell frå Terje endar ikkje Lars opp som ein bitter mann. Hoem gir to grunnar for det. Dei heng saman: Det eine er musikken, det andre er kjærleiken til Gunnhild som han etter kvart får sju døtrer med. På fengselsskipet møter Lars ein fransk felemakar som lærer han handverket. Det blir ei kallsoppleving: «no skal eg bli felemakar», seier Lars seinare til Gunnhild «og slik skal eg resten av livet stå på post, ved porten til musikkens herlege rike».
LES OGSÅ: I den fjerde boka i slektskrøniken til Hoem blir troen på et bedre sted viktigere enn noensinne
Lækjande kraft
Musikken har frå tidleg av vore viktig for Lars, både i form av salmar og folkemusikk. Og da han kjem tilbake frå København, rår mora han til å oppsøke ei klok kvinne, Kvakksalvar-Guri, som «spelar fele og gjer folk friske med urter». Denne folkemedisinske behandlinga med fele for å behandle krigstrauma blir skildra i detalj.
For Lars resulterte behandlinga i at han innsåg «at han ikkje kunne greie seg utan musikken». Etterkvart blir det tydeleg for han at felemusikken skil seg frå anna musikk fordi den er «i stand til å eksponere dei inste kjenslene til den som spela». Felemusikken kan «forsone», tenker han. Etter at han på fangeskipet fekk greie på at mora var død, høyrde han Händels sørgemarsj og erfarte at «musikken lindra smertene, fordi han gav trøyst. Det var som om musikken sa: Alt er forbi, men alt er også tilgitt.»
LES OGSÅ: 1800-talet trer fram for oss som om det skulle vore i går
Musikk og handverk
Dette er jo slettes ikkje første gongen Hoem skriv om musikk i ulike former. Temaet har heller vore ein slags gjennomgangsmelodi i den omfangsrike forfattarskapen. Diktsamlinga som Hoem debuterte med for over femti år sidan, hadde den talande tittelen Som grønne musikantar og seinare følgde mellom anna skodespelet Musikken gjennom Gleng.
I årets roman er det dei materielle føresetnadane for å kunne skape musikk som står i fokus, i dette tilfelle felemakarens kompliserte handverk. Denne interessa for handverkets materielle sider, som også kjem tydeleg til syne i Slåttekar i himmelen, er noko Hoem deler med ein annan forfattar som skriv om gamle dagar, nemleg Lars Mytting.
Hoem fletter også inn viktige delar av kulturhistoria, om alt frå klippfisk til Hauge-rørsla og også trekk frå norsk musikkhistorie. Og som alltid er dette stoffet basert på solid research.
Den fortapte sonen?
Med den kyrkjehistoriske samanhengen som eit bakteppe, kunne ein jo tru at Lars ville bli framstilt som den fortapte sonen som Jesus fortel om i likninga om faren og dei to sonene. Men det er ei rolle Lars uttrykkeleg nektar å gå inn i. Han vil ikkje vere den fortapte sonen, men heller greie seg sjølv som felemakar, som ektefelle og seinare sjølv far til sine sju døtrer.
Eg vart litt usikker då eg las i forlagets omtale av romanen at felemakaren slår seg ned i Kristiansund «der han lever eit lykkeleg liv i 25 år, med kona Gunnhild og sju døtrer». For det skal godt gjerast å gjere eit kvart hundreår med lykke til god litteratur. Det er ikkje utan grunn at eventyr sluttar med den lakoniske oppsummeringa «så levde dei lykkeleg alle sine dagar». Men heldigvis, i alle høve for romanen, er det ikkje berre pur lykke.
Lars og Gunnhild må slite frå seint til tidleg og det er ikkje mykje rom for den gode samtalen. Men mot slutten av livet fortel han omsider nokre av døtrene om noko av det han har opplevd og gir uttrykk for at det har vore eit godt liv. Kanskje på grunn av låge lesar-forventningar framstår denne siste delen av romanen som eit litterært høgdepunkt.
Håp i samtida
Skriv Hoem seg stadig lenger vekk frå vår felles samtid, der nokre etterkommarar av slåttekaren og andre norske utvandrarar stemte på Donald Trump og verda er råka av ein pandemi som vi etter beste evne må leve oss gjennom i mørketida? På ein måte gjer han det. Forholda i Norge for to hundre år sidan likna ikkje mykje på velstandssamfunnet vi lever i no. Eg trur at kanskje nettopp derfor kan ein historisk roman formidle viktige innsikter. Både om musikkens og kjærleikens lækjande krefter. Og sjølv om det ser mørkt ut, er det stadig mogleg at livet tek uventa vendingar. Slik det gjorde med Lars som, mot alle odds, overlevde blodbadet i København og fem lange år i prisonen. Det krev hardt arbeid og slit, men livet kan ta ei heilt anna vending.
Det er eit tidsgap mellom jordmora og felemakarens historie på den eine sida og det som tar til med slåttekaren i 1874. Eg reknar med at Hoem allereie er i ferd med å tette dette holet. I så fall har lesaren meir godt i vente.
---
Felemakaren
- Roman av Edvard Hoem
- Forlaget Oktober 2020
---
