Kritiserer regjeringas avvikling av gåveforsterking

– Eg forstår regjeringa si grunngjeving, men eg meiner det er ein dårleg ide, seier Margrethe C. Stang.

Ho er styreleiar i Fortidsminneforeninga, som sidan 1844 har jobba for å sikre norske kulturminne. I dag eig og forvaltar organisasjonen 43 historiske eigedomar rundt om landet, mellom dei åtte av landets 28 stavkyrkjer, samt fire steinkyrkjer og fire klosterruinar frå mellomalderen.

– Som ein liten organisasjon betyr det veldig mykje. Det er ein stor andel av inntektene våre. Dette er veldig synd.

25 prosent

Gåveforsterkingsordninga for kunst- og kulturformål vart etablert i 2014, og var ei av dei viktigaste gjennomslaga til dei borgarleges første kulturminister under dei blå-blå åra, Thorhild Widvey (H). Ordninga skulle stimulere til å auke dei private bidraga til kunst- og kulturfeltet gjennom pengegåver, ved at staten betalte opptil 25 prosent ekstra. Om du ville støtte eit kulturprosjekt med 100 kroner, ville altså den totale støtta bli på om lag 125 kroner. I 2020 vart det delt ut 152 millionar kroner frå staten til slike formål, på bakgrunn av 800 millionar kroner i private gåver. Ordninga vart i hovudsak finansiert av speleoverskottet i Norsk Tipping AS sett av til kulturformål.

Som ein liten organisasjon betyr det veldig mykje. Det er ein stor andel av inntektene våre.

—  Margrethe Stang, Fortidsminneforeninga

For åra 2019–2020 utgjorde gåveforsterkinga ei ekstra inntekt på 5 millionar kroner for Fortidsminneforeninga. Stang understrekar at dette varierer mykje frå år til år, og at det har komme inn fleire store gåver dei siste åra som gjer at tilskotet er uvanleg høgt, men også over tid er gåveforsterkinga eit betydeleg bidrag til aktiviteten i foreininga.

– Dette tilskotet har gjeve oss veldig mykje motivasjon i arbeidet. Det er skikkeleg trist at den blir borte no.

Ho forklarar at mykje av arbeidet i foreininga er prosjektdrive, og at gåveforsterkingsordninga har bidrege til å gjere det enklare å hente inn finansiering til dei enkelte prosjekta. Ho viser til dømes til ei enkeltgåve på 1,1 millionar kroner som er komen inn til arbeidet med å byggje eit besøkssenter for Urnes Stavkyrkje.

[ Valgomatene er blottet for kulturspørsmål ]

– Gåveforsterkinga betyr veldig mykje for framdrifta. Takka vere den er vi no komne så langt at vi har utlyst arkitektkonkurranse for det besøkssenteret, seier Strand.

---

Gåveforsterkingsordninga

• Ei insentivordning som har som formål å auke dei private bidraga til kunst- og kulturlivet.
• Staten betalar inntil 25 prosent på toppen av private pengegåver. Ordninga er for det meste finansiert av speleoverskottet i Norsk Tipping AS sett av til kulturformål.
• Frå 2014 til 2020 kom det inn nesten 2,5 milliarder i private gåver.
• Etablert av Høgres kulturminister Thorhild Widwey i 2014. Vert avvikla av dagens kulturminister Anette Trettebergstuen (Ap) frå 2022.

---

Raudgrøn plan

Dei raudgrøne varsla at dei ville avvikle ordninga om dei kom til makta. Og i førre veke kunngjorde kultur- og likestillingsminister Anette Trettebergstuen (Ap) at ordninga snart er historie. «Det er et viktig prinsipp for regjeringa at det ikke er evnen til å tiltrekke seg privat kapital, som styrer fellesskapets midler. Utbetalingene fra ordningene har i tillegg hatt en veldig skjev geografisk fordeling, og vi vil nå starte arbeidet med å benytte de aktuelle midlene på en bedre måte, til det beste for lokalt og regionalt kulturliv», skreiv ho i ei pressemelding.

Statssekretær Odin Adelsten Aunan Bohmann (Ap) utdjupar for Vårt Land:

– Gåveforsterkingsordninga blir avvikla nettopp basert på blant anna dei minste kulturaktørane som ikkje har kapasitet til å utvikle eigen organisasjon til å tiltrekke seg private kapital. Prinsippet om at evna til å tiltrekkje seg privat kapital utløyser offentleg tilskot er eit prinsipp som favoriserer dei største og tyngste. Vi vil med det same gå i gang med kva gode ordningar som stimulerer det lokale og regionale kulturlivet på ein betre måte enn dagens ordning. Målet er i kulturpolitikken, som i andre område av politikken til regjeringa: Å gje betre, meir likeverdige og større moglegheiter uavhengig av kor du bur.

[ Venstre vil åpne eldre kirker for livssynsåpne begravelser, men Den norske kirke står på sitt ]

I spørjetimen på Stortinget 1. desember, frykta Tage Pettersen (H) at dette ville resultere til ein dramatisk reduksjon i gåver til frivillig aktivitet.

– Det finst ingen bevis for at gåveforsterkingsordninga er det som gjer at private gjev tilskot. Eg håpar absolutt at dei som gjev gåver til noko dei er opptekne av, held fram med det, uavhengig av om fellesskapen sine midlar skal styrast etter det, seier Bohmann.

Prinsippet om at evna til å tiltrekkje seg privat kapital utløyser offentleg tilskot er eit prinsipp som favoriserer dei største og tyngste

—  Statssekretær Odin Adelsten Aunan Bohmann (Ap)

– Meiner regjeringa generelt at det burde vere mindre privat finansiering i kulturen? Er du ueinig i opposisjonen sin påstand om at ordninga har gjort det enklare å rekruttere private bidrag?

– Dei alle fleste kulturaktørane har verken apparat eller administrative ressursar til å jobbe med å tiltrekke seg privat kapital. Det ser ein tydeleg på resultatet av dei store pengane innanfor ordninga. Slik forsterkar utviklinga seg negativt, ved at dei som nyt godt av ordninga stadig har auka, medan dei som ikkje har makta å tiltrekke seg privat kapital står på staden kvil.

Han meiner at kultur har eigenverdi, og ikkje skal måtte stå på skuldrene til privat kapital.

– Det offentlege må vere motoren i å stimulere kulturen, slik at det er rom for kunst og kultur – som ikkje maktar å vere finansiert av marknaden aleine. Då er det viktig å fjerne ordningar som bidreg til å forsterke skilnadar.

Sakna private støttetradisjonar

Grunde Almeland er stortingspolitikar for Venstre. Han seier han har vore på besøk hos fleire små kulturinstitusjonar som aldri har klart å komme seg inn på offentlege budsjett, men som ved hjelp av private gåver likevel har klart å komme seg på beina.

– Tidlegare var det ikkje nokon kultur i Noreg for at private gjev gåver til kulturformål, meiner Almeland.

Han hevdar at gåveforsterkingsordninga har bidrege til å endre på dette.

– Det vi veit er at mange enkeltinstitusjonar melder tilbake at dei har endra måten dei jobbar på. Det at gåveforsterkingsordninga finst gjer at det også er enklare å gå til private gjevarar og spørje om gåver. Utan private gåver er den einaste vegen til offentleg støtte å bli handplukka av kulturrådet, seier han.

Ein gjennomgang av mottakarane av gåveforsterking i først halvår i år viser at ein stor del av midlane går til store institusjonar i Oslo og Bergen. Nesten kvar andre krone går til kulturformål i hovudstaden. Almeland vedkjenner at det geografiske tyngdepunktet for gåveforsterkingar er i Oslo og Bergen, men han meiner ikkje dette er eit argument mot ordninga.

– Dette er ein naturleg konsekvens av den kulturelle infrastrukturen i Noreg og av at dei store kulturinstitusjonane ligg i dei største byane, seier han.

Han meiner også at argumentet om at private gjennom denne ordninga får styre kor offentlege midlar går, er oppkonstruert.

– Eg er veldig for ei solid offentleg støtte i botn av kulturpolitikken. Her er det eit klart ideologisk skilje mellom denne og den førre regjeringa. Arbeidarpartiet meiner at skal kulturen ha pengar, så må det komme frå staten, seier Almeland.