Ventetid i vakuumets vinter

– Hallo, der heime. God kveld!

Dirigent Steffen Kammler vinker til dataskjermen. På andre sida, i stuer og ved kjøkkenbord, sit 18 personar med noteark framfor seg. Dei er klare til øving med Cæciliaforeningen oratoriekor.

Utanfor skjermen, i aulaen på Steinerhøyskolen i Oslo, sit dei resterande 50, på turkise ullkledde bedehusstolar, med 1,5 meter imellom seg. Tommestokken er blitt styreleiar Marit Rosenvinge sin beste ven i pandemien.

Smittevernet har klemt dirigent Kammler heilt opp til inngangsdøra. Idet koret stemmer i dei mektige juletonane, kling det så kraftfullt som det kan i eit skuleauditorium.

– Nei, nei, no syng de som ein dårleg kyrkjelyd som ligg ein tone etter orgelet, seier dirigenten, med sin tyske aksent.

Koret humrar. Dei har meir enn nokon gong fått kjenne på kor mykje glede det gir å møtast og synge i lag.

Ingen oratorium, inga jul

Kvart einaste år sidan 1978 har Juleoratoriet av Johann Sebastian Bach vore eit høgdepunkt for Cæciliaforeningen og dei trufaste publikummarane i Frogner kirke. Det tradisjonsrike koret framførte verket for første gong i 1883. I år står den 42 år lange faste tradisjonen for fall.

– For mange er det: «utan Juleoratoriet, inga jul». For publikum er det trist, det må me berre seie, vedgår dirigent Steffen Kammler.

Om lag 1400 publikummarar pleier å samle seg om Bach sine storslåtte tonar den siste helga før jul.

– Ja, enkelte ser til og med ut til å ha fast plass. Fleire år har eg sett den same raude hatten i benkerada, seier styreleiar og songar Marit Rosenvinge.

Pragmatikken sigra

Kravet om avstanden mellom songarane gjer framføringa av Juleoratoriet umogleg i år. Då er det ikkje plass til dei 28 musikarane frå Oslo-Filharmonien som trengst for å løfte verket til verd.

Då koret slapp nyheita om at hovudattraksjonen fell bort, var reaksjonen «å, neeei» frå mange, fortel Marit.

– Men etter kort tid sa dei at «sjølvsagt kjem me likevel».

Styreleiaren, som har sunge alt i Cæciliaforeningen i 22 år, vedgår at det var ei sorg å måtte legge bort Bach. Framføringa har vore ein viktig tradisjon.

– Men så pragmatiske må me vere. Me er takksame for at det i det heile lar seg gjere å synge for publikum. Me skal gi dei ei flott oppleving, seier ho.

– Vårt offer, å gå glipp av Juleoratoriet, er lite samanlikna med kva andre går igjennom. Store delar av samfunnet blør. Me får trass alt lov til å framføre fantastisk musikk, legg dirigent Steffen til.

Helse og humør

I mars blei øvingane kutta tvert. Som med dei fleste arenaar for fellesskap, forsvann også måndagskveldane med song og sosialt for Cæciliaforeningen.

I april starta dei med digitale video-øvingar. Ei utfordring, men det gjekk på eit vis, meiner dirigenten. Likevel: Dei kunne aldri gått på ei scene etter øvingar med kronisk forseinking.

Fråveret av møtestaden Cæciliaforeningen har gjort inntrykk. Songarane har, kanskje meir enn nokon gong, forstått kor essensielt koret faktisk er.

– Det betyr ekstra mykje i ei slik tid å kunne øve i lag. Å synge er bra for helsa og humøret, og det merkar me spesielt no, fortel Marit.

Ifølgje sopran Line Valbø er det nærmast terapeutisk å stemme i på måndagskvelden.

– Koret er ein fristad, kor eg berre får vere til stades i musikken. Då er eg verken mamma eller på jobb eller har andre oppgåver. Musikken er ei boble, ei lykkeleg boble, fortel ho.

Eit ansvar som tyngar

– Me har ikkje høyrt eit einaste host eller nys her sidan mars, seier Marit.

No veit dei veit kva som står på spel. Styret gjer alt dei kan for å ha koret og julekonsertane å sjå fram til. 19. og 20. desember er datoane, men dei har både plan B og C klar. Og det kan hende dei ikkje får ha konsert i det heile.

– Nokre gonger overskygger det praktiske musikken. Det er krevjande å planlegge i ei tid med uvisse og restriksjonar. Men det er verdt det, seier nestleiar og sopran Taran Skjerdal.

– Ansvaret er tyngande. Men me veit kor mykje det betyr, legg styreleiaren til.

Levande lys, ikkje fyrverkeri

Då avlysinga av Juleoratoriet var eit faktum, sto Cæciliaforeningen med eit blankt programblad. Då gjekk dirigenten til koret og ba om råd. Han fekk over 60 innspel.

Tonane som vil klinge i Frogner kirke like før jul, er ikkje brutalt annleis enn før. Liknande tekstar, same toneartar og utdrag frå Juleoratoriet kan sikre julefreden likevel. «Stemningsfullt og lågmælt», oppsummerer Steffen Kammler.

– Konserten blir ikkje så prangande som Juleoratoriet er. I år blir han litt meir «innadvendt». Inn-advent, innser dirigenten, og ler av det passande ordspelet.

– Det blir som levande lys i staden for fyrverkeri. Men dei i salen kjem til å kjenne att stemninga, lovar han.

Jul i ei kasse

Ute på gata denne bitande novemberettermiddagen, ruslar Jan Erik Dahl med ein kvit plastpose i handa, full av dagens tilgjengelege matvarer. Døra til Frelsesarmeens «Slumstasjon» har nettopp gått igjen bak han. Der inne har han lagt frå seg ein søknad om ein kasse med julemat. Jan Erik får eit lurt blikk.

– Eg veit kva eg får oppi. Men det er hemmeleg, seier han humrande.

Kassen han kan plukke med seg 15. desember veg seks kilo. Ribbe, pølser, medisterkaker, surkål, raudkål og riskrem med jordbærsaus ventar. Og ein rikhaldig julefrukost til første juledag.

– Eg trur det blir ei stillare jul i år. Det er ein del møteplassar som forsvinn på grunn av restriksjonane. Det kan nok bli vanskeleg for ein del, seier han.

For Jan Erik er det nokre ting som må med for at jula skal kunne kallast jul. Juleevangeliet og julemiddag, i alle fall. Med kassen frå Slumstasjonen blir ho sikra i år.

– Og så har eg kjøkken mot gata, og pleier å sette opp julestjerne og sju-arma lysestake. Det er liksom min måte å markere jula på, fortel han.

Møter menneske med maske

– Kom igjen, smil då! Smil!

Inne på den julepynta Slumstasjonen ler dei frivillige høgt og hjarteleg. Leiar Irene Mathisen har nemleg på seg munnbind der ho poserer framfor eit lysande plastjuletre. Auga smalnar og latteren vibrerer i ansiktsmaska medan Frelsesarmé-kapteinen blir fotografert.

Dei som lever for menneskemøter, har no fysiske stengslar mellom seg og dei dei vil vere nær. Å treffe folk som søker julehjelp, er krevjande med eit pleksiglass imellom den som søker og den som tar imot.

– Det er annleis å få sjå ansiktet til nokon. Det vekker tillit og tryggleik å møte eit smil, seier Irene.

Smittevernet og den fysiske nærleiken står i konflikt. Dei som jobbar på Slumstasjonen skal både passe på viruset og vere nær dei som treng det.

– Klart det påverkar oss når me ser folk kjem med kaoset på utsida av kroppen. Det er stor angst, spesielt no for tida. Å ikkje kunne møte einsame menneske, med heile deg – ikkje kunne ta på dei, ikkje gi ein klem, ikkje eingong eit klapp på skuldra...

– Olboge mot olboge, kor hyggeleg kjennest det?

Brutalt ærleg

«Einsam og blakk» står det på ein av julesøknadane Slumstasjonen har fått inn.

– Stillheita er øyredøyvande under pandemien, og spesielt i jula. Einsemda blir stor og svart. Isolasjonen som mange opplever no, når møteplassane blir borte, kjennest endå sterkare, fortel leiaren prega.

– TV-en reklamerer framleis for familiemiddagar, fellesskap, forventningar, tente adventslys og juleglede. Det er ikkje alle som har desse ti personane ein kan møte i løpet av ei veke.

«Alternativ jul» er borte. Feiringa på Folkets Hus er avlyst. Frelsesarmé-kapteinen innrømmer at desse lagnadene gjer vondt, også for henne.

– Men me må jo tåle å stå i det, og gjere kvardagen så god me klarar for gjestane. Men sjølvsagt blir ein del historier med meg ut døra her.

– Slumstasjonen skal vere deira plass, kor dei kan kome med gleder og sorger og frustrasjon, og bli møtt som heile menneske. Dei har makt over sine eigne liv, så me spør: Kva kan me gjere for deg? seier Irene.

Lysglimt i mørkret

– Kanskje får eg møte guten min, kanskje ikkje. Eg trur dette blir ei vanskelegare jul for mange. Det er trist med dei som ikkje kan besøke familien, for eksempel, seier Arero Boranto.

Under armen har han fått med seg to par ullsokkar i tillegg til matposen. Arero har vore på Slumstasjonen fleire gonger, men no håpar han dette blir siste gongen. Han har nemleg vore på jobbintervju.

– Det er fint å få høve til å gjere litt ekstra utav jula. Eg håpar julekassa er stor i år, ler han.

– Me må finne det positive i det som er vanskeleg. I år blir eg nok litt åleine – men når me passar på oss sjølve, så passar me òg på andre. Det må me hugse på, seier han.

Dei frivillige og tilsette på Slumstasjonen merkar det ekstra julepresset. Klokka 13 denne novembermåndagen har det allereie vore 82 personar innom.

– Mange klarar seg på ei stram linje heile året. Så kjem desember, og då rasar det. Ein vil jo gjerne kjøpe ein liten julepresang til eit tantebarn, eller kunne føle litt på julestemninga. Her får folk hjelp til det vesle ekstra, seier Irene.

Bedehuset inntar byen

Lengre oppe i byen har Hanne Kasbara Kristiansen og ein gjeng frå Sagene og Iladalen menighet planlagt førjulstradisjonen i nesten eitt år.

– Julemessa er avlyst. Me fekk vite det i går, seier Hanne når Vårt Land tek kontakt.

Med jamne mellomrom har fem-seks personar samla seg til «O, jul med din glede». Gruppa har gjort handarbeid dei skulle selje i slutten av november. Nokre har vore med sidan starten for 24 år sidan. Då kom «bedehus-julemessa» – med lotteri, kor, andakt og handarbeid – til kyrkjelyden innanfor Ring 3 i Oslo.

– No seier mange at dei må kome kvart år for å få den rette julestemninga, seier Hanne.

Komiteen hadde allereie forandra på planane etter årets innstrammingar. Men no blir det ikkje nokon marknad i det heile. Hanne har likevel tatt imot Elin Sverdrup-Thygeson, Trond Hochlin og Margrethe Os heim til seg denne laurdagsettermiddagen, og har servert heimelaga tandoori-gryte.

– Eg har eigentleg ikkje peiling på kva det er, men det var nydeleg, seier Elin Sverdrup-Thygeson.

86-åringen kallar seg sjølv ein «attpåklatt». Ho verken strikkar eller syr. Men ho skriv dikt. Det er hennar bidrag til julemessegruppa, som ho skildrar som «kreativ og spennande».

– Me kjem nærmare kvarandre no enn når me sit side om side i kyrkjebenken, fortel ho.

Elin har til og med på seg eit stykke julemarknad på hovudet.

– Folk lurer på om denne lua er frå Sør-Amerika eller eit anna utland. Ho er fargerik og full av duskar, og gjer folk glad, fortel ho entusiastisk om kjøpet frå eit tidlegare år.

Ti tommeltottar velkomne

Kvartetten har trekt inn i stua, med god avstand mellom seg, og har ein telefon på høgtalar på bordet i midten. Dette er veka kor fempersonsregelen har kome, og berre Vårt Lands fotograf får vere til stades. Journalisten må få skildringane over telefon.

Verten Hanne fortel om vegguret som slår kvart kvarter, om peisen det ikkje er fyr i og om det tente oransje halloweenlyset Elin har tatt med. På avstand, men til stades. Eit avtrykk av 2020.

– Trass i at messa ikkje blir, er det likevel eit poeng å møtast. Me gjer ikkje dette bare for å strikke eller sy. Det mest vesentlege er å ha eit miljø og å ha det hyggeleg i lag, seier Hanne.

Når Trond Hochlin møter opp, har han med seg blyant og papir. Han teiknar detaljrike svart-kvitt-illustrasjonar, gjerne tog eller hus, med fantasifulle element.

– No er det ikkje så mange sosiale samankomstar lenger. For meg betyr det mykje å få kome på treff her, seier han.

Strikkepinnane til Margrethe Os går taktfast. «Sagenerose-vottar» heiter vert Hanne sitt eigenkomponerte mønster, som fleire strikker til, og sel på julemessa. Motivet er henta frå Sagene kirke – men Margrethe er opptatt av at å strikke mønstervottar ikkje treng vere standarden.

– Du kan kome med to eller ti tommeltottar, og berre prate viss du vil, utan å lage noko. Det tar me på ramme alvor, seier ho.

Pakkar jula ned

Vottane, teikningane og dikta dei har laga i gruppa må i år pakkast inn i øskjer og bli sett på lageret på kyrkjelydshuset. Heller ikkje «engledelegasjonen» dei alltid får tilsendt frå Skånevik til julemessa får sjå dagens lys i 2020. Dei er godt budde til neste år, eit år dei håpar ber med seg mindre usikkerheit.

– Sjølv om ein tilsynelatande har meir tid og ro no i pandemien, opplever eg ei slags uro. Me veit ikkje kva som skjer dei neste vekene eller korleis jula blir. Ein kan sjå på det som eit høve til å kose seg, men eg klarar ikkje senke skuldrene heilt, seier Margrethe.

Men fellesskapet i «O, jul med din glede» består, på nokre prinsipp dei har vedtatt, og lever etter. På kyrkjelyden sine heimesider står det:

• Så lenge dei som er med, trivst og har glede av det, held me fram, uavhengig av det økonomiske resultatet.
• Blir julemessearbeidet eit ork, eller me får økonomisk underskot, legg me ned.
• Me har ingen krav om effektivitet eller produktivitet. Men det som faktisk blir laga, må gå til julemessa.

– Med tanke på avlysinga, har me ikkje konkludert med kva me skal gjere med pengane me pleier å samle inn. Støtta til misjonsprosjektet og arbeidet i kyrkjelyden er viktig, seier Hanne.

– Kanskje me berre skal be folk om å gi? Sende ut kjede-sms? Neidå. Men desse prosjekta betyr mykje, så me vil gjerne sjå om folk vil gi eit annleis julebidrag i år likevel.