Han er imot kvinnelege prestar. Likevel går han i kyrkja til Marthe

Som så mange gonger før, tar VID-professor Knut Alfsvåg plass i benkerada i Kampen kirke i Stavanger. Dette er kyrkjelyden han er døypt i, konfirmert i, ordinert i, gift i og går fast i.

– Det er Kampen som er heim, seier Alfsvåg, som har vore misjonær i Japan i fleire år.

I fleire år sto professoren framfor Marthe Kristine Østerud Primstad i førelesingssalen på VID Vitenskapelig høgskole i Stavanger, og underviste i systematisk teologi. No har dei byta plass. På sundagane er det sokneprest Primstad som preiker for Alfsvåg.

– Av og til høyrer eg biter og tankemønster frå mine timar når Marthe preiker, seier Alfsvåg.

Begge bryt ut i ei felles latterkule.

– Det kan eg tru. Han har påvirka meg mykje, erkjenner Primstad.

[ De erfarer et kall til prestetjenesten. Men noen tviler på at kallet er riktig ]

Prinsipp vs. pragmatikk

Alfsvåg er streng med studentane sine, vedgår han. Professoren har gitt tilbakemeldingar til sokneprest Primstad innimellom, sjølv etter at ho er ferdig utdanna.

– Kommentarane er stort sett positive, er dei ikkje det? På sitt beste gjer Marthe det veldig bra, seier professoren.

For utanforståande virkar det kanskje ikkje så opplagt: At Alfsvåg, som ved fleire høve har heva stemmen i debatten om kvinner i presteteneste, vel å gå i Kampen kirke med Marthe Østerud Primstad som sokneprest.

– Det vil vel nokon synast at er inkonsekvent. Men me lever med fleire inkonsekvensar i kyrkja. Det dreier seg alltid om ein balanse mellom det prinsipielle og det pragmatiske. Det finst grøfter på begge sider, seier Alfsvåg.

«Me har vel eigentleg aldri diskutert dette spørsmålet saman», finn dei to ut, einige om at dette blir spennande.

– Å leve med slike spenningar er jo noko av det interessante ved å vere teolog og kristen. Viss me kunne gitt gode svar på alle sider ved Gud, så hadde jo ikkje Gud vore Gud, seier Primstad, og rettar blikket mot Alfsvåg.

– Også det har eg lært av han, seier ho, og dei ler begge to.

---

Kvinnelege prestar

• Med argument i teologi og tradisjon har presteembetet vore for menn fram til nyare tid. Fortsatt er ikkje kvinner i presteteneste i verdas største kyrkjesamfunn, det katolske.
• I Den norske kyrkja fekk kvinner tilgang til embetet i 1938, men då hadde kyrkjelydane ein «reservasjonsrett» om dette braut med prinsippa deira. Retten blei oppheva i 1956, og Ingrid Bjerkås blei første kvinnelege prest i DNK i 1961.
• I 2019 var om lag 36 prosent av norske prestar kvinner.
• Hausten 2020 gjekk igjen debatten om kvinners presteteneste, og om mannlege kollegar har rett til å reservere seg mot samarbeid. Stig Lægende og Mikael Bruun var blant dei som sette diskusjonen i gang.
• Saka enda med eit einstemmig Bispemøte, som sa at det ikkje finst ein slik reservasjonsrett i Den norske kyrkja.
• Kjelder: SNL og Den norske kyrkja

---

Mysteriet er borte

«Kvifor skal menn kunne ha ein leiarfunksjon i gudstenesta som kvinner ikkje skal ha?»

Det er det sentrale spørsmålet her, blir dei einige om. Professoren er usikker på om han har eit klart svar på det. Men han vil ikkje gi slipp på spørsmålet.

– Då mistar me eit mysterium, meiner Alfsvåg.

Slik han ser det, startar dette mysteriet ved skapinga. Dette handlar grunnleggande sett om forskjellen på mann og kvinne.

– Eg trur kjønnsidentiteten vår er eit uttrykk for ein guddommeleg kommunikasjon. Gud gir seg til oss på ulike måtar, og skaparverket er ein av dei viktigaste måtane, seier han.

At mor-far-barn-relasjonen er felles for alle kulturar i verda, er ein sentral observasjon Alfsvåg peiker på. I den dynamikken har Gud skapt kvinner og menn ulike, og i Bibelen les han at forskjellen også skal kome til uttrykk ved å ha ulike tenester i kyrkja. Slik har det vore i kyrkjehistoria, og slik praktiserer dei fleste av verdas kyrkjer denne forskjellen fortsatt, legg Alfsvåg til.

– Eg er skeptisk til å overprøve desse forskjellane med ein likestillingsideologi kor menn og kvinner blir kopiar av kvarandre, seier han.

[ – Kvinnelige prester 
har opplevd ting de ikke burde, sier Bjørgvin-biskopen ]

Gjekk inn i det vanskelege

Fram til no har sokneprest Primstad vore ganske einig: Gud har skapt kvinner og menn vesentleg forskjellige. Men når det kokar ned til spørsmålet om denne forskjellen skal få eit konkret uttrykk i gudstenesta – kor ein mann kan leie, og ei kvinne ikkje – meiner Alfsvåg ja og Primstad nei.

– Eg veit godt at mange er imot prestetenesta mi. Derfor har eg gått grundig inn i desse spørsmåla teologisk og bibelvitskapleg. Eg kan ikkje berre avfeie Knut sitt synspunkt som ei gammaldags haldning, seier soknepresten.

Primstad ser på det som ei plikt overfor Gud å gå oppriktig inn i slike spørsmål, sjølv om det kan vere ubehageleg på eigne vegner. Men i bibeltekstane som kvinneprestmotstandarar brukar for å lukke kvinneleg presteteneste, finn ikkje Primstad det same. Rollene kvinner har hatt i samfunnet oppigjennom speler også inn i kvifor ho meiner tenesta hennar er legitim.

– Men eg ser verkeleg argumenta til Knut, og det skal vere rom i Den norske kyrkja for å ha ei slik meining. Sjølv om det kan vere krevjande til tider, synest eg respekten for ulike – vel grunngivne – teologiske synspunkt veg tyngre. Men då tar eg for gitt at dei er grunngivne godt, seier Primstad.

Kjernen i spørsmålet har blitt borte, og det er ikkje rom for nyansane.

—  Knut Alfsvåg

Mangfaldet kostar mykje

Hadde Knut Alfsvåg vore prest, ikkje akademikar, hadde han nok strevd meir med kvinneprestspørsmålet i praksis, erkjenner han. Ved å sitje i kyrkjebenken som medlem, kan han tillate seg å vere pragmatisk framfor prinsipiell. Men som teoretikar er han prinsippfast.

– Eg likar å vere ein slags anarkist, som sit på bakerste rad og kastar papirkuler, seier professoren og smiler lurt.

Når ulike teologiske tolkingar har gode argument og gode intensjonar, bør kyrja jobbe hardt for å ha plass til dei alle, meiner sokneprest Primstad.

– Mangfald er ikkje enkelt, fordi det naturlegvis fører med seg ueinigheit, og det kan vere ubehageleg, seier sokneprest Primstad.

– Men det er jo keisamt å berre vere einige, då, skyt Alfsvåg inn.

– Det er nettopp det. Prisen av at det kan bli konfliktar, er verdt det. Takhøgda for ulike legitime synspunkt er så viktig, samtykker Primstad.

Kan demonstrere med nestekjærleik

Ein god måte å få til ein sakleg diskusjon på, er å ikkje legge for mange kjensler i ei sak, meiner soknepresten. Løft blikket, oppmodar ho.

– Kvinneprestmotstandarane har sjeldan noko imot meg personleg, men dei har eit teologisk problem med tenesta mi. Her har framføringa mykje å seie. Det går an å ytre motstand med kristen nestekjærleik i botn, og halde seg til saka, seier ho.

«Anarkisten» Alfsvåg skyt inn:

– Eg synest likevel at det er fint å kunne vere litt skarp. Men det krev at me er trygge på kvarandre. Slike arenaar skulle det vore fleire av i kyrkja, seier professoren.

[ Bispemøtet: – En prest kan ikke påberope seg rett til å avstå fra samarbeid med andre prester ]

Det som står i vegen

I løpet av dei nesten to timane denne samtalen pågår, peiker Alfsvåg fleire gonger på at menns og kvinners ulike roller i kyrkja har blitt brukt til å undertrykke.

– Men i jakta på ei viktig likeverd, har me mista noko. Eg skulle ønske kyrkja kunne halde fast ved det grunnleggande spørsmålet, på ein måte som ikkje legg stein til byrden for Marthe og kollegane hennar.

– Har du nokon tanke om korleis dette kunne blitt løyst?

– Nei, eg har ikkje det. Det er noko me måtte ha snakka oss fram til i fellesskap. Kyrkja har hatt nok av professorar med grått hår som seier korleis det skal vere.

– Slik Den norske kyrkja har løyst dette no, står eg greitt i denne sjølvmotseiande situasjonen, seier Alfsvåg.

[ Mikael Bruun: – Jeg angrer veldig på at jeg stilte i Dagsnytt 18 ]