Samtalar og god planlegging kan berge romjula

Julefeiring og romjulstid er ei tid for glede og hygge. For somme kan jula likevel også bli ei tid for krangling og konfliktar. Forventingane er ofte høge, og blir kanskje ikkje innfridd. For mange er ei vellukka julefeiring avhengig av korleis partnaren oppfører seg og korleis familien fungerer saman i romjula.

Jon-Erik Bråthen er leiande sjukehusprest ved Modum Bad og med i Samlivspanelet til Vårt Land. Han peiker på at dei fleste av oss i år har færre planar og færre juleselskap i kalenderen for juleferien. Mange får ikkje ha like mange heime hos seg dei som pleier. Dette kan slå ut ulikt.

– Familieselskap er fine, men kan også vere krevjande. Så mens somme synest det er trist at det blir færre selskap, kan andre synast at det er herleg, seier Bråthen.

Folk er også forskjellige når det kjem til å takle endringar i tradisjonsrike opplegg.

– Der det er utfordringar i familien frå før av, kan dette tenkast å aktivere meir konfliktstoff. Vi går oppå kvarandre i endå større grad, og kan fort bli meir irriterte.

[ Faren drikker mer og mer. Datteren gruer seg til å invitere til jul ]

Færre ventilar

Med alle koronatiltaka som samfunnet har sett i verk, er det færre ventilar enn før. Det er ikkje like lett å dra heimanfrå for den som føler på trykkokaren utover i romjula.

– Det kan vere eit poeng å ta grep, rett og slett. Dersom ein er fleire saman i ein husstand, kan det vere fornuftig å planlegge og snakke saman om korleis kvar enkelt ønskjer at jula skal vere i år når ting er annleis. Ikkje sats på at det går seg til, men bli einige om til dømes å gå tur, spele spel saman eller sjå ein film. Kanskje ta ein Harry Potter-maraton, føreslår sjukehuspresten.

Bråthen meiner at god planlegging kan førebygge konfliktar. Samtidig må ein også vere fleksibel dersom det skulle skje noko særskilt undervegs.

– Gjer pandemien at vi har lågare forventingar til jula i år enn tidlegare, og at vi dermed møter færre skuffelsar?

– For somme kan det nok vere slik. Samtidig trur eg ikkje at dei som har vanskar frå før, klarer å tenke slik. I jula blir det meir av alt, både fleire av dei gode kjenslene og meir av det som er vondt og vanskeleg. Og det er veldig mange som er slitne no, etter snart eit år med pandemi. Vi har mindre å gå på enn vanleg, seier Bråthen.

Han peiker på at mange er både trøytte, slitne og redde, i tillegg til å sakne sosial kontakt.

Dersom ein er fleire saman i ein husstand, kan det vere fornuftig å planlegge og snakke saman om korleis kvar enkelt ønskjer at jula skal vere i år når ting er annleis

—  Jon-Erik Bråthen, sjukehusprest

Bør snakke saman i «fredstid»

– Er det noko ein bør gjere for å motverke romjulskonfliktar i parforholdet?

– Dei fleste par har situasjonar som stressar dei, eller tema som gjer at konfliktnivået aukar. Begge bør vere medvitne om det når slike situasjonar og tema er på veg. Kanskje kan ein tenke: No skjer dette, eg kjenner at eg reagerer, men eg kan velje å ikkje reagere på det slik som er pleier.

Det beste for å førebygge er likevel å snakke saman på førehand, i «fredstid». Då kan ein lage ein liten aksjonsplan, om kva ein skal gjere dersom konfliktar er på veg til å blusse opp. Dei som klarer å sjå for seg situasjonar på førehand og korleis ein kan løyse dei – noko som på fagspråket heiter mentaliseringsevne – er godt rusta for å takle gnissingar og konfliktar.

– Kva gjer ein dersom ting allereie har gått gale når ein har komme over denne artikkelen litt uti romjula?

– Det blir aldri feil å gå til partnaren sin og seie at ting gjekk gale, og orsake at ein bidrog til det. Så kan ein ha ein ambisjon om å løyse eventuelle nye konfliktar på ein betre måte: La oss prøve å stoppe det dersom det skulle skje igjen.

[ Datteren har en spiseforstyrrelse. Faren ber henne skjerpe seg ]

– Ta omsyn til barna

Dersom det finst barn i familien, er det viktig å halde fast ved at dei vaksne må vere vaksne og ta omsyn til barna. Sjølv om ein vaksen kan føle at han blir fornærma, forulempa eller krenka på eit eller anna vis, er det ikkje sikkert at han skal ta det i situasjonen mens familien er samla.

– Be heller partnaren om å gå ein tur, eller ta det i etterkant.

– Er det noko som er ekstra sårbart for barn i romjula i år?

– For barn er tradisjonar og rutinar viktig. Då er det viktig både å forklare på førehand at vi ikkje får gjort det vi brukar, og samtidig å komme med alternativ, slik at ikkje alt blir borte. Det blei ikkje besøk hos søskenbarna, men kanskje vi kan dra på ein tur i staden? Sjølv om barn også er ekstra slitne og lei av koronaviruset, er det samtidig også veldig tilpassingsdyktige.

Bråthen peiker på at det aldri er lett å finne balansen mellom sterke forventingar og realisme, men at ein kan løyse mykje ved å snakke saman. Og det er heilt greitt å trekke seg unna eit par timar med ei bok, eller å spele dataspel – men ikkje heile tida.

– Det er viktig å tillate seg – både vaksne og barn – å ta ein «timeout». Ein må ikkje krampaktig finne på noko saman heile tida.

[ Samlivspanelet: Det er som om Gud ødelegger ekteskapet mitt ]