Barn blir svikta – får ikkje det dei treng av Nav

På oppdrag for Statens helsetilsyn reiser statsforvaltarar no rundt i Kommune-Norge og sjekkar korleis Nav møter barnefamiliar som ber om økonomisk hjelp.

Underdirektør Katarina Øi Heidem i Helsetilsynet skriv i ein e-post til Vårt Land at det ikkje er overraskande at det blir avdekt lovbrot, men: «Så langt ut i gjennomføringen er likevel dette nedslående resultater.»

Manglar individuell vurdering

To konklusjonar går att i dei 39 tilsynsrapportane som er gjort offentlege, og som Vårt Land har lest:

«(...) foretar ikke en tilstrekkelig kartlegging av barns behov ved søknad om økonomisk stønad.»

«(...) foretar ikke en konkret og individuell vurdering og beslutning ved søknad om økonomisk stønad til familier.»

Sidan i fjor haust har statsforvaltarar i fleire fylke gjennomført tilsyn ved 39 Nav-kontor og litt fleire kommunar. Storparten av Nav-kontora dekkjer ein kommune, nokre få dekkjer fleire kommunar.

Det er ein fare for at alle ikkje har fått det dei skulle hatt

—  Peter Talseth, ordførar Alstahaug kommune

Bryt tre lover

Når statsforvaltar konkluderer med «ikke tilstrekkelig kartlegging» og «ikke konkret og individuell vurdering og beslutning», bryt Nav lokalt oftast sosialtenesteloven, forvaltningsloven og kommuneloven.

I berre fem av 39 tilsynsrapportar blir det konkludert med ingen lovbrot.

Helsetilsynet har initiert det landsomfattande tilsynet. Statsforvaltarane skal undersøkje om regelverket blir etterlevd når Nav behandlar søknadar om økonomisk stønader til barn.

Der det blir konkludert med lovbrot får Nav-kontoret og kommunen ei frist til å rette opp pålegga i tilsynsrapporten. I mange kommunar som har hatt tilsyn, er manglane og lovbrota retta.

[ Desperate bustadsøkjarar godtek elendige husvære ]

Eit døme: Alstahaug

Rapporten frå tilsynet i Nordlands-kommunen Alstahaug og Nav Ytre Helgeland fortel kva tilhøve inspektørane frå statsforvaltaren avdekkjer i mange kommunar.

Statsforvaltaren i Nordland konkluderer:

«Nav-kontoret gjør ikke en tilstrekkelig kartlegging av barns behov når familien søker økonomisk stønad. Kartleggingen er ikke tidlig nok, og heller ikke helhetlig for alle.»

«Nav-kontoret gjør ikke en forsvarlig vurdering og beslutning ved søknad om økonomisk stønad til familier.»

Konsekvens: Fare for at vanskelegstilte familiar ikkje får dei tenestene dei treng. Barn risikerer å ikkje få «en levestandard som ikke ivaretar deres individuelle behov for utvikling og deltakelse, inkludert mulighet for deltakelse på de samme sosiale arena som jevnaldrende».

Nav-kontoret bryt med dette tre viktige lover.

---

Barn som slit

• Dei nakne tala fortel at mange barn har vanskelege kvardagar:
• 111.000 barn i Norge lever i ein fattig familie. Dei tel vel 11 prosent av alle barn i landet.
• 70.000 barn lever i ein familie som får sosialhjelp.
• 23.000 unge mellom 18 og 29 år lever på sosialhjelp.

---

Nav-leiar lovar endring

Christin Walen Strand leiar Nav Ytre Helgeland. I ei tekstmelding til Vårt Land skriv ho:

«Barnehage, SFO og lignende store utgifter for en familie er tatt med, men det er andre viktige faktorer som innebærer kostnader i barns liv som for eksempel fritidsaktiviteter og utstyr. Det vil sannsynligvis være barn som har gått glipp av muligheter, og dette er svært beklagelig. Det er viktig at barn i lavinntektsfamilier får disse mulighetene og vi i Nav skal bidra til dette.»

Nav-leiaren fortel at rutinar blir endra og lovar god kartlegging av alle barnefamiliar: «Vi vil i det følgende passe på at kartlegging skjer i tråd med gjeldende lovverk og til familienes beste.»

Barn kan ha mista støtte

Ordførar Peter Talseth driv valkamp. Senterpartisten fråvrista Arbeidarpartiet ordførarmakta i 2019, etter eit brakval, og styrer Alstahaug saman med Raudts varaordførar.

Det er ein offensiv ordførar som svarar ut konklusjonane i tilsynsrapporten:

– Tilsyn av denne typen er veldig bra. Me får høve til å rette opp det som blir avdekt, fortel han Vårt Land

Men han vedgår at sårbare barn i Alstahaug kan ha gått glipp av viktige økonomisk støtte:

– Det er ein fare for at alle ikkje har fått det dei skulle hatt.

Innan utgangen av oktober må Alstahaug ha levert ein «plan med nødvendige tiltak for å rette lovbruddene».

[ Ektepar på flukt gjennom livsfarleg jungel: – Me ba Gud, ikkje forlat oss her ]

Må leggje vekt på barnets beste

Barneombod Inga Bejer Engh passar på at alle barn i Norge får det dei har rett på.

– Nav skal identifisere kva behov barn har når familiar søkjer sosialhjelp, og kva som er til barnets beste i alle saker der barn er råka av NAVs avgjerder. Det pågåande tilsynet viser at Nav-kontora ikkje alltid gjer det i dag, seier ho til Vårt Land.

Barneombodet har lest tilsynsrapportane, og er slett ikkje nøgd:

– Barn har sterke rettar i lovverket. Desse må Nav etterleve. Under ein tilsvarande tilsynsrunde for rundt ti år sidan, var resultata dei same som no.

Nav lovar rettleiar i år

Ombodet har hatt møter med den sentrale leiinga i Nav. Her har Bejer Engh etterlyst ein fagleg rettleiar som forklarar korleis regelverket om barns rettar skal bli forstått, og korleis Nav-kontora skal bruke regelverket i saksbehandlinga.

– Nav har lova oss at han skal vere klar i år. Når mange Nav-kontor strever med dette i så stor grad som tilsynet viser, må staten gje fagleg rettleiing og syte for at loven blir følgt.

Juristen Bejer Engh har ei tydeleg melding til lovgjevarane: Omsynet til kva som er til det beste for barn må inn i sosialtenestelova. Ho viser til at dette går fram av både FNs barnekonvensjon og Grunnloven i dag.