– Sakshandsamaren hos Nav sa, «du har ikkje mykje pengar å leve for, du. Men eg kan ikkje gjere noko for deg».
Det fortel Marit Vatne. Etter mange år som ufør er ho no gått over til å bli minstepensjonist. For aleinebuande, som Marit er, går grensa for fattigdom i Noreg ved ei inntekt på 19.800 kroner i månaden, etter skatt. Hennar samla månadlege utbetalingar er på 15.750 kroner.
Marit er ikkje den einaste som har det sånn.
[ John Sylte: Må hun selge sin elskede hytte? ]
Einslege kvinner er fattige
Ifølgje SSB levde nesten 80 prosent av dei einslege minstepensjonistane i landet under fattigdomsgrensa i 2019. Dei aller fleste av desse er kvinner.
– Mamma er ikkje oppteken av å leve i sus og dus, men det handlar om å sleppe klumpen i magen, og å kunne ha litt meir fridom, seier sonen hennar, John Sylte.
Du må komme på kontoret, sjå dei i auga, og seie «eg er den største taparen i Noreg», og så får du kanskje hjelp.
— John Sylte
Han fortel om utmattande møte med Nav-systemet.
– Eg trur det er veldig mange som trur at viss dei kjem i eit uføre og treng hjelp, så får dei det her i Noreg. Men eg har sitte i dei møta og kjend på kor sliten eg har vore etterpå. Eg har prøvd å forstå logikken i dette, men det er nyttelaust, seier han.
---
Fattigdom
- Noreg brukar EU sin måte å definere låginntekt. Er inntekta di under 60 prosent av medianinntekt i landet du bur i, er dette definert som låginntekt.
- Denne grensa blir i det daglege omtala som fattigdomsgrensa.
- Grensa blir definert ulikt ut frå om du er aleine eller sambuande, og om du har barn.
- For ein aleinebuande utan omsorg for barn, ligg fattigdomsgrensa på omslag 240.000 kroner etter skatt.
- I 2019 levde omslag 10 prosent av befolkninga i Noreg under fattigdomsgrensa. Dette utgjer rundt 500.000 menneske.
- Pensjonistar generelt er ikkje fattigare enn resten av befolkninga, men blant einslege minstepensjonistar er andelen fattige svært høg. I 2019 var nesten 80 prosent i denne gruppa under fattigdomsgrensa.
---
Helsa er eit lotteri
Marit Vatne har vore plaga med kronisk sjukdom sidan ungdomstida. Gjennom helsemessig gode år, rakk ho å fullføre utdanning som sjukepleiar og jobba nokre år.
Men etter ein fødselspermisjon kjende ho at kroppen ikkje var klar til å gå tilbake til jobb med det same. Marit fortel at ho ikkje hadde samvit til å halde på ei fast stilling som andre hika etter, då det stod om å bli sjukmeldt etter fødselspermisjon. Ho sa opp. Det skulle vise seg å bli ei skjebnesvanger avgjersle, men det var ingen som råda ho om noko anna.
[ Dragqueen talte i domkirken under Pride-feiring – møter motbør ]
Fem dagar seinare fekk Marit beskjed av legen om at ho måtte sjukmelde seg, og etter kvart kom ho over på uføretrygd. Sidan ho då var utan jobb, blei resultatet mykje dårlegare enn det kunne vore. Det var heilt tilfeldig at det vart slik.
– Helsa er eit lotteri – enten har du ho, eller så har du ho ikkje. Det er ganske uverdig at dei som styrer seier at viss du får helseproblem, og ikkje er heldig med god rådføring, så endar du under fattigdomsgrensa, seier sonen.
Hyttearv blei til Nav-mareritt
For nokre veker sidan skreiv han eit innlegg i Vårt Land der han fortalde historia om mor si. I dette innlegget blei Marit anonymisert. Men no ønskjer både ho og sonen å stå fram og vise andleta sine.
– Eg tenkte eg ville anonymisere mamma så langt det var mogleg. Eg ville løfte det fram som eit samfunnsproblem og sjå om nokon reagerer. Men så ser eg jo at det skjer ikkje, seier John.
I innlegget i Vårt Land skreiv han om ei hytte mora arva etter onkelen sin.
– Det var mitt barndoms paradis. Foreldra mine hadde hytte i det området, så vi var der kvar sommar og kvar påske, fortel Marit.
Men då ho skulle søke om bustønad, vart sommarparadiset til eit mareritt. I reknestykket som Husbanken sette opp, blei eigedomen på Lesjaskog rekna om til ei ekstrainntekt som
gav Marit ei månadsinntekt på 29.000 kroner. Men Marit opplever denne inntekta som fiktiv. I røynda er det berre utgifter på eigedomen for henne.
[ Frp-Helgheim provosert av rasisme: – Det som er galt med Masud, er at han er fra Ap ]
Fånyttes å betre situasjonen
I kommentarfelta etter innlegget var det mange som meinte at hytta måtte vere ei luksushytte for at den skulle kunne utgjere ei så høg inntekt. Men det avviser John.
– Dette er verkeleg ikkje noko millionhytte. Der er ei gammaldags «hytte-hytte», inne i skogen. Det er ikkje noko boblebad, akkurat, seier han.
Men når alt kom til alt viste det seg at det ikkje hadde stort å seie, frå eller til. Då familien blei einige om ei løysing der hytta kunne overførast til borna, fekk dei vite at det heile var fånyttes. Sjølv utan den berekna inntekta frå hytta, så ville den månadlege bustønaden ikkje bli på meir enn 350 kroner.
– Hytta tok mykje fokus i mitt innlegg, og det var mange enkle løysingar i kommentarfeltet. Men det viser seg at det ikkje hadde gjort noko forskjell, seier John.
[ Vil ha begravelse uten prest på bygda. – Ugreit, svarer prost ]
– Må vere Noregs største tapar for å få hjelp
Det einaste alternativet som står att er sosialhjelp. Men det er ei løysing som går på verdigheita laus, meiner John.
– Ho mamma, viss ho har litt ekstra, så sparar ho for å ha ein buffer. Det vart ho straffa for. Ho har ikkje brukt opp alle pengane sine, ho er ikkje skrapa. Du må vere heilt på felgen for å få noko, forklarar han.
Sosialhjelp er meint å vere ei aller siste løysing. «Når alle reelle moglegheiter er nytta fullt ut – men ikkje strekk til – har den som ikkje kan sørgje for sitt livsopphald krav på økonomisk stønad», skriv regjeringa på si nettside. I søknadsprosessen blir økonomien til søkjaren saumfaren, og ein kan til dømes få beskjed om å tømme sparekontoar eller selje verdifulle gjenstandar.
Dette er eit uverdig tilbod for minstepensjonistar som ikkje har noko skuld i sin eigen situasjon, meiner John.
– Hadde ho vore spelegal eller brukt pengane sine på dyre sydenturar, så skulle eg forstått at dei måtte stille krav. Men ho har fått oss fire barna, med éin som er utviklingshemma, gjennom oppveksten. Ho har sørgja for å hjelpe oss å få utdanning, og ho har lært oss gode verdiar og om rettferd, seier han.
– Det held ikkje å seie at du slit. Du kan ikkje ha noko verdigheit igjen, du må skrape botn. Du må komme på kontoret, sjå dei i auga, og seie «eg er den største taparen i Noreg», og så får du kanskje hjelp.
[ Epleskrott-metaforen slo henne i magen: – Jeg ble besatt av å bli ren ]
Blei provosert av Ropstad-saka
– Eg blei mektig provosert av den Ropstad-saka, seier John.
– Dette er ikkje nokon vendetta mot han, men eliten i samfunnet får ordningar og gunstige løysingar. Du får ei kjensle av at dei får rettleiing om korleis dei skal gjere ting på ein lur måte for å sleppe unna.
Verken mor eller son er veldig optimistiske for kva ei ny regjering vil komme til å endre på, og meiner prioriteringane i det første Støre-budsjettet ikkje peikar i rett retning.
Eg har lurt på det med vanlege folk. Eg har lurt på kven det er, og om eg er ein av dei? For dei hjelper i alle fall ikkje meg.
— Marit Vatne
– Eg trur ikkje det skjer noko særleg endring før dei er interessert i å lære noko om korleis kvardagen til sånne som mamma er. Det har dei ingen føresetnad for å forstå. Eg trur ingen av dei som sit på Stortinget må snu på krona viss bensinprisen eller straumprisen går opp. Eg trur ikkje dei tenkjer på det ein gong. For ho er det ramme alvor, seier han.
Marit stiller spørsmål ved kva som låg i valkampslagordet til Arbeidarpartiet.
– Eg har lurt på det med vanlege folk. Eg har lurt på kven det er, og om eg er éin av dei? For dei hjelper i alle fall ikkje meg. Eg sit med ei kjensle av at om ein vel å stå fram og gjer seg liten, så kjem det ein politikar som seier «huff, så leit» og lovar at dei skal gjere noko med dette i neste val, men så skjer det ingenting.
