Etter sommarkrigen kom folkemordet

Hugsar du Jugoslavia?

Den sosialistiske føderative folkerepublikken med den glitrande, asurblå kystlina langs Adriaterhavet, samla og styrt av den allmektige kommunistleiaren og marskalken Josip Broz Tito?

Demonteringa av statskonstruksjonen til sørslavarane – jug «sør» og slavia – starta for 30 år sidan med den ti dagar lange sommarkrigen. Kjedereaksjonen som følgde omskapte Jugoslavia til landa Slovenia, Kroatia, Bosnia-Hercegovina, Nord-Makedonia, Serbia, Montenegro og Kosovo.

Europa blei tilskodarar

Slovenia stakk først. Nesten uten at omverda oppdaga at det var krig i Europa, den første sidan 1945. Og gjennom krigane som følgde blei Europa passive tilskodarar.

26. juni 1991 gjekk den serbiskdominerte, jugoslaviske hæren mot Slovenia, for å halde den krakelerande unionen saman. Dagen før hadde Slovenia vedteke at dei ville bli ein sjølvstendig stat. Saman med naborepublikken Kroatia var slovenarane trøtte av å subsidiere resten av Jugoslavia. For det var i nord at industrien blømde og inntektene fløymde inn.

Etter at landsfader Tito døydde i 1980 byrja etniske, religiøse og økonomiske spenningar å piple til overflata, og då den serbiske nasjonalisten Slobodan Milosevic blei president i Serbia i 1987, kom signala som varsla at det politiske byggverket kunne falle saman.

Fred, så meir krig

27. juni 1991 kom første dødsfall. Slovenarane skaut ned to helikopter frå det jugoslaviske forsvaret – og drap ein av sine eigne. Ein av pilotane var slovensk.

Sommarkrigen i Slovenia kosta vel 60 menneske livet.

Kroatia vedtok også sjølvstende saman med Slovenia den 25. juni, men då krigen med Slovenia enda 7. juli, heldt krigen i Kroatia fram. Og varsla kva som ville kome – krigar der partane ikkje ville gje seg før motparten var nedkjempa.

[ Srebrenica - Europas opne sår. ]

Krigane som kom, i Kroatia, i Bosnia-Hercegovina, i Kosovo – mellom slovenarar, kroatar, serbarar, bosniarar, albanarar, i åra 1991-1999 – kosta over 100.000 menneske livet, og sende over millionen på flukt.

Folkemordet i Europa

Beleiringa av Vukovar i Kroatia og Sarajevo i Bosnia-Hercegovina står skrive med blodskrift i historiebøkene. Massakren på vel 8.000 menn og gutar i Srebrenica i Bosnia-Hercegovina er ein skamplett Europa aldri vil bli kvitt. Nedslaktinga er definisjonen på eit folkemord.

Omgrepet etnisk reinsing blei etablert i den offentlege samtalen som eit resultat av krigane mellom folkegruppene i det tidlegare Jugoslavia.

Røynslene frå Balkan-krigane ligg også bak konseptet om humanitær intervensjon; at verdssamfunnet har eit ansvar for interne konflikter og krigar. Problemet er når ein skal gripe inn.

[ Se kart: Halve USA uten fri abort ]

Dømt til livsvarig fengsel

30 år etter sommarkrigen i Slovenia blei arkitekten bak Srebrenica-massakren, den bosnisk-serbiske eks-generalen Ratko Mladic no i juni dømt til livstid i fengsel etter å ha anka dommen for krigsbrotsverk, brotsverk mot menneskeslekta og folkemord frå 2017.

Om verdssamfunnet viste liten vilje til intervensjon under krigane, kom FNs tribunal på plass allereie i 1993. Her blei dei involverte partane dømt for brotsverk mot menneskeslekta, krigsbrotsverk og folkemord – og sendt i fengsel.

Ein mislukka stat

Balkaniseringa av Jugoslavia fødde føderasjonen Bosnia-Hercegovina, ein dysfunksjonell stat delt i to, ein kroatisk-bosnisk og ein serbisk.

I desember var det 25 år sidan Dayton-avtalen enda borgarkrigen i Bosnia-Hercegovinia. Fredsavtalen var så innfløkt at i dag blir landet styrt av tre presidentar, 14 statsministrar, 180 ministrar og 700 parlamentsmedlemmer i 14 ulike parlament.

Det politiske byggverket skal hindre at ei etnisk gruppe overstyrer dei andre. Resultatet er at etnisitet overstyrer alt anna.

Difor går bosniske barn på bosniske skular og lærer bosnisk historie medan serbiske barn går på serbiske skular og lærer serbisk historie. Og dei to historiebøkene fortel ikkje den same historia. Og barna lærer ikkje å leike saman.

[ «Tre brødre, et land uten drivstoff og drømmen om en Mandela» ]

Serbarar truar med utmarsj

Når så leiarane i Republika Srbska, den serbiske delen av Bosnia-Hercegonvia, til ei kvar tid truar med å gå ut av føderasjonen, ser ein kor skjørt landet er.

Når landet også er herja av korrupsjon, kriminalitet, arbeidsløyse, ja, så snakkar me om ein mislukka stat der ein kan sjå langt etter forbrødring over etniske grenser – og politisk stabilitet og økonomisk vekst.

Medan Slovenia og Kroatia er blitt EU-medlemmar, er det langt fram for dei andre eks-juoslaviske landa.

Kosovo – eit fattig limboland

Siste land ut som sjølvstendig var Kosovo. I 2008 takka den tidlegare provinsen i Serbia for seg og heiste det blå og gule flagget.

Men omverda var skeptisk til den unge staten. Berre 101 av FNs 193 medlemsland har anerkjent Kosovo, og landet er ikkje medlem av FN. I Europa seier Spania konsekvent nei til å anerkjenne Kosovo. I Madrid fryktar dei balkanisering av Spania om dei aksepterer utbrytarprovinsen på Balkan.

Serbia nektar også å godta statsdanninga, og Beograd har støtte frå Russland og Kina. Dermed er lutfattige Kosovo i limbo – og ventar på at spesialdomstolen i Nederland skal avgjere om frigjeringshelten Hashim Thaci eigentleg er ein krigsforbrytar. I desember gjekk han av som president då tiltalen blei forkynt.

På Balkan ulmar konfliktene. 30 år etter sommarkrigen som var med og sende Jugoslavia på skraphaugen.

---

Balkankrigane

• Den første braut ut i Slovenia 26. juni 1991, og varte i ti dagar. Så kom krigane i Kroatia, Bosnia-Hercegovina og Kosovo.
• Krigane som varte frå 1991 til 1999 splitta staten Jugoslavia opp i sju nye land, Slovenia, Kroatia, Bosnia-Hercegovina, Nord-Makedonia, Serbia, Montenegro og Kosovo.
• Vel 100.000 menneske mista livet, og over millionen blei jaga på flukt.

---