Menneskeslekta har i uminnelege tider reist opp statuar, forma i stein og seinare stål, for å heidre og tilbe.
Löwenmensch, eller løvemannen, er verdas eldste, reist ein stad kring 35.000 år sidan - og funnen i ei grotte i Hohlenstein-Stadel i Tyskland i 1939.
No står striden om løvemannens etterkommarar.
Kasta slavehandlaren på sjøen
Sundag blei ein riven ned frå sokkelen han har stått på i 125 år. Edward Colston var slavehandlaren som segla heim ein formue til Bristol, byen som var Englands slavehandelshovudstad. Med pengar frå handelen med menneske blei han Bristols store filantrop. Colstons pund betalte for fattighus, skular, sjukehus og kyrkjer.
I 1895 kom han på sokkel, 174 år etter at han døde.
På sundag fann ei folkemengde ut at nok var nok; Edward Colston måtte ned. Og vekk. Demonstrasjon til støtte for avdøde George Floyd, som blei drepen i Minneapolis i USA, enda med at slavehandlaren fekk same lagnad som diktatoren Saddam Hussein i Bagdad i 2003; han blei riven ned av sokkelen.
I Bristol kasta så folket Edward Colston på sjøen, i hamna der slaveskipa hans la til i glansåra; 1680-90-åra.
– Som etterkommar av jamaicanarar som på eit tidspunkt var slavar, kan eg ikkje nekte for at statuen var ei fornærming mot meg, seier ordførar Marvin Rees i Bristol.
Men, understrekar ho, hærverk støttar ordføraren ikkje.
På sundag reiv demonstrantar ned statuen av slavehandlaren Edward Colston som stod på sokkel i Bristol. Foto: Scanpix
Kvite var «fremste rasen»
Nedrivinga i Bristol har fornya kravet frå Oxford: «Rhodes Must Fall». Rhodes må ned.
Sidan 2015 har studentkampanjen «Rhodes Must Fall» fremja kravet om at imperiebyggjaren Cecil Rhodes må takast ned frå frontveggen på Oriel College i universitetsbyen Oxford. I dag ruvar han høgt på veggen, bak gitter.
Rhodes bygde ut det britiske imperiet på 1800-talet, særleg i det sørlege Afrika. Han var statsminister i Kappkolonien frå 1890 til 1896, tente ein formue på gruvedrift og gav namnet til Rhodesia, som i dag er Zimbabwe og Zambia.
I testamentet skreiv han mellom anna at angelsaksarane var «den fremste rasen i verda» og at «jo meir av verda me legg under oss, dess betre er det for menneskeslekta».
Studentkampanjen «Rhodes Must Fall» blei fødd då sør-afrikanske studentar i 2015 klarte å få ein statue av Cecil Rhodes fjerna frå University of Cape Town. I Oxford har universitetsleiinga sagt tvert nei å hente ned Rhodes.
Den britisk imperiebyggjaren Cecil Rhodes ruvar på frontveggen av Oriel College i Oxford, der han sjølv var student. Rhodes må ned, lyder ein studentkampanje. Foto: Rhodes Must Fall
Riv ned generalar i USA
I USA handlar det om å fjerne spora av dei som kjempa for å bevare slaveriet, generalane i sørstatshæren. I fleire byar er general Robert E. Lee blitt heist ned av sokkelen, og sendt på lager. Andre stader er sørstatsgeneralar blitt pakka ned, på sokkelen.
Etter striden om Lee i Charlottesville i 2017, som enda med valdeleg konfrontasjon og ein død, skreiv Christian Egander Skov, historikar og redaktør i Årsskriftet Critique at «frå ein moralsk ståstad er saka klar»:
– Likevel er det grunn til å vere forsiktig. For demonteringa av monumenta kan også sjåast på som ein manifestasjon av ein ideologisk historiehygiene, der ein tufta på dagens ideal og moralske oppfatningar, vil avgrense den fortida som ikkje respekterer dagens krav.
På laurdag, dagen før slavehandlaren i Bristol deiste i bakken, tok nokon tak i Williams Carter Wickham i byen Richmond i USA. Både sokkel og statue blei tilgrisa med måling før sørstatsgeneralen blei riven ned. Tysdag følgde Kristoffer Columbus etter. Etter at statuen blei riven ned frå pidestallen med tau, blei det hengt opp eit skilt der det sto: «Columbus representerer folkemord».
Onsdag følgde folk i Boston opp. Byens statue av Kristoffer Columbus blei halshogd. Omtrent samstundes blei ein Columbus-statue vandalisert i Miami. Også i Minnesotas hovedstad St Paul har Columbus kome ned av sokkelen.
Kristoffer Columbus blei lenge sett på som ein oppdagar og oppdagelsesreisande. Men USA meiner mange at «oppdagaren av Amerika» og «oppdagaren av den nye verda» er ansvarleg for folkemord mot urfolk i Amerika.
Tok ned kongen som plyndra Kongo
I Belgia er styresmaktene proaktive i frykt for meir utagerande hærverk. I byen Antwerpen er ein statue av kong Leopold II fjerna berre dagar etter at antirasistiske demonstrantar tømde måling på han.
I hovudstaden Brussel er ein Leopold-stataue tagga ned. Nokon spraya ordet «shame» – «skam» – på sokkelen. Måndag starta ein underskriftskampanje for å fjerne alle statuer av kongen i Brussel.
Leopold var den brutale monarken som dreiv dagens Kongo som sin private slavekoloni åra 1885–1908.
I Belgia går folk laus på statuane av kong Leopold II, monarken som dreiv Kongo som sin private koloni. Hans plyndring av Kongo kosta millionar av menneske livet. Fleire statuar er blitt tilgrisa. Foto: Scanpix
Heidrar Lenin vest i Tyskland
Sovjetunionen blei demontert og sendt på skraphaugen i 1991. Ut av unionen kom 15 republikkar og eit frigjort Aust-Europa. Noko av det første som blei fjerna frå mange byar, var statuane av Vladimir Lenin, revolusjonsleiaren og ein av kommunismens fedrar.
I den tyske byen Gelsenkirchen tenkjer ein annleis. Her, midt i Ruhr, Tysklands industrielle smie, har Marxistisch-Leninistische Partei Deutschlands (MLPD) - eller Tysklands marxistisk-leninistiske parti – fått lov til å reise ein to meter høg statue av Lenin. 20. juni blir han blir den første Lenin-en på sokkel i det gamle Vest-Tyskland.
Gelsenkirchen er valt fordi partikontoret til promillepartiet MLPD ligg i byen, og partileiar Gabi Fechtner forklarar datovalet:
– 20. juni skal me feire MLPDs 38-årsdag, det einaste partiet i Tyskland som har Lenin i namnet og som brukar læra hans i dag.
Domstol gav lov
Bystyret i Gelsenkirchen har prøvd å gå rettens veg for å halde Lenin unna byen. Men i to rettsrundar har dei tapt. I kampen om statuen sende dei folkevalde ut ei kunngjering:
– Kommunistleiaren Lenin representerer vald, undertrykking, terror og enorm menneskeleg liding.
Fridemokraten Marco Buschmann som sit i Riksdagen i Berlin, innvalt frå nettopp Gelsenkirchen, refsar Lenin på sokkel:
– Lenin-statuen vil vere ei skam for Gelsenkirchen, skriv han på twitter, og held fram: – Lenin står for massemord og totalitarisme.
Fredag nådde aksjonen mot gamle kolonileiarar New Zealand. I byen Hamilton blei ein statue av offiseren John Fane Charles Hamilton fjerna etter at lokalpolitikarane hadde vedteke at så måtte skje.
Byområdet Hamilton, som er New Zealands fjerde største, var opprinneleg ei samling maorilandsbyar. John Fane Charles Hamilton leia på 1800-talet åtak mot det lokale maorifolket då dei prøvde å forsvare seg mot kolonisering.
LES MEIR OM STRIDEN OM STATUAR
[ Vil fjerne gatenavn som heidrar slavehandlarar ]
[ Historieprofessor ikke begeistret for rivingen av statuer ]
LES OM NORSKE SLAVEHANDLARAR PÅ GULLKYSTEN
[ Prestesonen som blei ein meister på menneskehandel ]
---
Fakta:
---