Med snusfornuft som styringsverktøy

Det er lang tradisjon for å sjå foreiningar og lag som uttrykk for noko heilt grunnleggande ved ein sunn samfunnsdynamikk. Hos Senter for forskning på sivilsamfunn og frivillig sektor kan vi til dømes lesa seniorforskar Jill Loga drøfta framveksten av organisasjons- og forsamlingsfridomen i Noreg.

LES MER: Elever nektes å servere boller på skolelag.

Pluralisme

I positive ordelag skildrar forskaren utviklinga mot eit «pluralistisk organisasjonssamfunn»; ein naturleg del av utviklinga mot eit livskraftig demokrati. Frå ein ovanfråstyrt embetsmannsstat med kongen som politisk premissleverandør vaks det etter 1814 fram noko nytt: «Aviser og forsamlingsfrihet førte til fremveksten av flere folkebevegelser og bidro gjensidig til en forsterkning av det sivile engasjementet.»

Eit befriande vinddrag frå dører som slår opp og gir folk rom til å finna kvarandre i felles interesser, lynne og idear. Slikt engasjement er ressursar i eit kvart samfunn. Eller?

Saka om den betente bolleserveringa på kristne skulelagsmøte i Sirdal, minner om at det i dag også finst andre perspektiv på forsamlings- og lagsaktivitet. NRK dokumenterte i oppfølginga av Sirdal-saka at dette berre var toppen av eit isfjell av motvilje.

Vil dempa

Sjølv om elevar, etter kamp og strev blir tilkjent rett til å driva kristent skulelagsarbeid, får vi vita at forsamlingsiveren likevel skal dempast. For å halda aktiviteten i sjakk, kan rektorar regulera både form og innhald anten det handlar om matservering, møtefrekvens eller kven som får vera bidragsytar på lagsmøta.

Slik detaljstyring erfarer dei på Møvig skole i Kristiansand, som NRK refererer til. Rektoren der, Marit Faanes, prøver ikkje å skjula motviljen mot møteaktiviteten når ho uttalar seg til media, og det er skvært nok. Men tek ho sjølv innover seg ringverknadene av eigen argumentasjon når ho grunngjev skepsisen mot kristent lagsarbeid på skulen ho leiar? Ho «ønsker å legge vekt på det som er felles, ikke på forskjellene».

Set ein slike tankar i system, er vegen kort til eittpartilogikk. Vidare frykter ho grupperingar og mogleg segregering som uheldige konsekvensar. Kor lett den velmeinte jakta på fellesskap kan komma i skade for å gløyma grunndynamikken i samfunnet: vi er ulike og det er nettopp det eit fritt samfunn seier vi skal kunna vera.

LES MER: Grøvan kritisk til bollenekt

Redsla for avvik

Trua på ein livssynsnøytral skule ser ut til å lena seg på ein type snusfornuft som har redsla som ryggmargrefleks og på merkeleg vis tolkar mangfald som avvik frå ein viss fellesskapsstandard. I staden for å sjå på eit lag eller ein klubb som ein boltreplass for engasjement, som ein arena for danning og forming av personlegdom, vel ein å tolka det som ein mogleg fiende mot fellesskapet.

At nokon tek seg bryet med å ta bollar med på møte kan sjåast på som omsorgsfullt og initiativrikt. Eller som ekskluderande og mistenkeleg. Kva hjelper det om ein har gjort døra vid, og duka bord for alle som vil inn? Det blir aldri nok for den som meiner at alle som likevel ikkje vil, dermed er utestengde.

Snusfornuft sett i system seier at dersom ikkje alle vil ha bollar, bør ingen få det. Det er ein både uproduktiv og usympatisk logikk eg som mor har brukt nokre timar på å få barna mine til å innsjå at ikkje gagnar nokon. Men no kan det verka som dette altså er eit kommunalt navigasjonssystem til bruk når ein fryktar at skular ikkje er nøytrale nok.

LES MER: Kommune snur: Nå blir det boller likevel

Plagsamt biprodukt

Men også overtydde humanetikarar må vel sjå korleis denne snusfornufta har blitt eit plagsamt biprodukt av den livssynsnøytrale draumen? I Sirdal tok kommunen korrektivet, og fann seg ei ny og forsonande rolle som kringlevrider Bollesen i farsen dei sjølv hadde sett opp.

Men saka minner om at mange meiner det hadde vore betre utan både bollar og bønemøte. Dei gløymer dei lange linjene om kva danningspotensial og demokratisk dynamikk som foreiningsarbeid og organisasjonsliv representerer. Den kommunale snusfornufta er ikkje langt borte frå ein einaste av oss. Bortsett frå det, er det lite guddommeleg over henne.