Vi er betre enn vårt rykte – ei historie om håp

For snart ti år sidan var Filippinane råka av tyfonen Hayian. Over 6300 menneske mista livet av den orkanen og dei enorme vassmassane som oversvømte heile byar. Som reporter for Aftenposten kom eg til katastrofeområdet saman med den erfarne pressefotografen Paal Audestad.

Det gjorde inntrykk. Stanken av lik som låg i gatene i byen Taclóban var noko av det fyrste som venta. Den ufattelege historia om borna som døydde då vatnet fylte skulen der dei hadde søkt ly for tyfonen.

Forventa eit samfunn i krise

I tillegg til herjingane frå tyfonen, prøvde eg å sjå føre meg kva som kunne komme i etterkant. Plyndring av naudhjelp, kriminelle bandar i gatene og kaos. Folk som vart drivne til ekstreme handlingar for å ta vare på seg sjølv og eigen familie.

Vi såg aldri plyndring eller kriminelle bandar i gatene. Vi høyrde heller ikkje slike historier, sjølv om vi ikkje kan utelukke at det skjedde.

Det burde ikkje ha overraska. Førestillingane om korleis folk handterer ekstreme situasjonar, har nemleg vist seg å vere feil. Gong på gong.

Derimot såg vi iveren etter å gå i gang med gjenoppbygging, og det gode humøret til dei hundrevis som venta på å endeleg får fylt opp tanken på motorsykkelen og straumaggregatene. Det var familiane som laga mat i gatene og endeleg hadde fått tilgang til drikkevatn som ikkje var forureina. Det var også lyden av alle motorsagene som skar ned straumstolpane som hadde velta i gata.

Den katolske presten som framleis la lik i massegravene rett utanfor kyrkjedøra, var også i ferd med å førebu skulegongen til alle borna i landsbyen.

Inntrykka var av ein befolkning som sto saman i å reise seg etter katastrofen. Dette gav ei kjensle av håp.

Tar feil om korleis vi handtere kriser

Det burde ikkje ha overraska. Førestillingane om korleis folk handterer ekstreme situasjonar, har nemleg vist seg å vere feil. Gong på gong.

I sommar leste eg boka «Human kind – a hopeful history» av den nederlandske historikaren Rutger Bregman. Eg har lest boka før, men med all elende som har tårna seg opp i år – Ukraina-krigen, klimaendringar, matmangel – gav den ei ekstra kjærkommen kjensle av håp.

Det byggjer på at førestillingane vi har om vår eigen handlemåte i ekstreme situasjonar gong på gong har vist seg å vere feil.

Vitskapsfolk og politiske strategar har vektlagt potensialet som vi alle har til å bli despotar. Når alt anna bryt saman vil vi vere villige til å drepe for å ta vare på oss sjølve og familiane. Men, argumenterer Bregman, historia har vist at mennesket under press er langt betre enn sitt rykte.

Bomber utløyste ikkje moralsk kollaps

«Keep calm and carry on». Orda står som symbol på den britiske reaksjonen på bombinga av London i den andre verdskrigen. Den tyske luftmakta skulle ikkje nå målet om å knuse den britiske moralen. At livet skulle gå sin gang, vart eit våpen i krigen.

Då krigen nærma seg slutten, vart sivile mål i tyske byar bomba med veldig kraft. Hundretusenvis døydde, dette trass i at bombinga ikkje hadde stor militær betydning for framrykkinga til dei allierte. Bregman har gått tilbake i arkivet og sett på kva som låg bak avgjerda om å bombe.

«Keep calm and carry on» var sett på som ein særeigen britisk reaksjonsform. I tyske byar som Dresden ville det motsette skje, bombing av sivile mål ville knuse den tyske moralen. Folk ville gjere alt for å beskytte seg sjølv og sin familie. Plyndring, drap og komplett anarki ville følgje.

Så kva skjedde? Sivilbefolkninga i tyske byar reagerte mykje likt som i Storbritannia, melder Bregman. Livet gjekk sin vante gang.

Plyndringa som ikkje skjedde

Då orkanen Katrina trefte New Orleans i 2006, spreidde rykta seg om plyndring, drap og valdtekt. Det gjekk så langt som at politiet fortalde om ein snikskyttar som jakta på hjelpearbeidarar. Men historiene var ikkje sanne. Då vatnet trekte seg tilbake, fanst det ikkje dokumentasjon på valdshandlingane journalistane hadde meldt om.

Innbyggjarane i New Orleans handterte truleg situasjonen på same måte som dei tyfonråka filippinarane eg møtte i 2013. Kriser bringar det beste fram i oss, ikkje det verste.

Eg er rykande usamd med Bregman sitt råd om å ta ei pause frå nyhende.

Håpet som Bregman skildrar, betyr sjølvsagt ikkje at mennesket ikkje er i stand til utføre grufulle handlingar. Enkeltindivid vil utnytte kriser for å plyndre og drepe. Mennesket har utført folkemord og massakrar.

Men det store, store fleirtalet vil støtte opp om sine medmenneske i ekstreme situasjonar. Førestillinga om dei ustyrlege massane og den grenselause egoismen er overdrivne, argumenterer Bregman. Om han har rett, gir media over tid eit langt dystrare bilete av verda enn det som er reelt.

Folk unngår nyhende

Papiravisene inneheld ein miks av tunge nyhendesider og lettare stoff. Digitalt får lesarane ofte nyhende servert på sosiale media, der ingen kjenner det totalt trykket av nyhende abonnentane er utsett for.

Eg er rykande usamd med Bregman sitt råd om å ta ei pause frå nyhende.

Men det er nok lurt å lytte til eit varsku. Den siste rapporten frå Reuters Institute viser at folk i større grad enn før tar bevisste val for unngå nyhende frå media.

«Å snu ryggen til nyhende er av og til den einaste måten eg kan handtere livet. Eg må gjere eit medvite forsøk på å halde meg unna for å beskytte mi eiga mentale helse», fortel ei 42 år gammal kvinne i Storbritannia i undersøkinga frå Reuters institute.

Vi kan ikkje leve av å skrive om at livet går sin vante gang og ingenting hendte.

I Vårt Land jobbar vi med å finne historier om håp. Som den historia om 103-åringen som har dokumentert norsk misjonshistorie med eige kamera sidan 1948. Eller kyrkja som haldt på å gå under før surfarane kom til bygda.

Avisframtida er lys. Digitale abonnentar ynskjer ei redigert utval av journalistikk, ikkje berre ein straum av enkeltsaker. Algoritmane har på ingen måte tatt over redaktørrolla.

Å bringe historier om håp, treng ikkje vere så vanskeleg. I 2013 reiste eg altfor tidleg heim frå tyfonen på Fillipinane. Det var langt meir å skrive om gjenoppbygging og korleis eit lokalsamfunn reiser seg etter katastrofen.