Korleis toler vi dei andre?

– Kva gjer du i ein slik situasjon? Det er det du fryktar aller mest. At det ikkje skal løyse seg, at du ikkje kan love at det vil ordne seg.

Kroneberg sit med store, opne auge og lar setninga henge i lufta.

I Ikke bli borte, hennar siste roman, opplev ein norsk familie i London at dottera deira forsvinn frå skolen. Like mykje som det er ein thriller, handlar romanen om eit barn som ikkje passar inn nokon stad. Kva gjer det med ei mor og ein far når dei ser at barnet ikkje blir godtatt?

Flau over dottera

Kroneberg seier det er dette ho prøver å ­undersøke. Ho held blikket mitt, tek seg tid, og fortel at foreldra i romanen flyttar til London fordi dei tenkjer at det er miljøet i Noreg det er noko gale ved. Det er noko der som har blitt låst.

– Eg ønskte å la dottera, Ella, sine problem halde fram. ­Ikkje berre gjennom barnehagen og skolen, men også etter at dei ­flytta. Det er ofte slik i ein familie, det finnes problem som ikkje lar seg løyse med eit enkelt grep.

Ella hamnar i kranglar med andre elevar, læraren bed ho la vere å svare i timen slik at dei andre i klassen får komme til orde. Og faren, Thorbjørn, innrømmer at han blir flau over dottera når han trener handballaget der ho speler.

– Men han ser henne òg, han ser kva som er særmerkt ved henne. Samtidig prøver han å tone det ned.

– For at ho ikkje skal skilje seg ut?

– Han prøver å ikkje la det forme henne.

Mora, Vibeke, har ei anna tilnærming.

– Ho tenkjer at det er omgivnadane som må tilpasse seg ­etter dottera. I boka blir dei motpoler, og eg trur det er vanleg i korleis vi som foreldre taklar dette. Men det viser at det ikkje finnes noko enkelt svar.

Forkludrar

Og kanskje er det ikkje så rart. For Ella skil seg ­ikkje spesielt ut frå andre barn. Det er berre ein litt anna måte å vere på, ein litt anna måte å kommunisere på. Som at ho må stille spørsmål ved alt, og at ho har ein veslevaksen veremåte. Det er nok.

– Nokre gongar er det barn som blir mobba der det er heilt uforståeleg kvifor det skjer. Andre gongar er det ting ved barnet som kan gjere at du tenkjer: Ho er ikkje lett å vere venn med. Eg har tenkt på det med dottera i boka. At ho ikkje er lett å vere venn med. Korleis steller vi oss til det? Vi må tørre å seie at det finnes nokon som er annleis, og stille spørsmålet: Korleis toler vi det?

– Det gjer det litt vanskelegare å forstå mobbing?

– Det forkludrar kanskje litt?

– Ja, det gjer det.

– Det er ikkje reine heltar og skurkar. Det er ikkje alltid slik. Eit barn og barnas verden er kompleks og uviss. Det har mykje med gruppedynamikk å gjere og korleis dei ønskjer å innordne seg. Og eg trur ikkje det finnes nokon fasit. Ei løysing på alt finnes kanskje i bøker, men i det verkelege livet? Redsla for det som er annleis ligg veldig djupt i oss sjølve òg.

Lik det barnet!

I Ikke bli borte forsvarar foreldra til mobbarane barna sine. Korleis kan det vere slik, spør eg Kroneberg.

– Eg trur det at eg har vore i skolen ei stund, som lærar, formar korleis eg ser på mobbing. Vi lagar reglar om at det ikkje er lov å mobbe. Vi ventar at barna våre ikkje skal mobbe kvarandre. Men mobbing finnes på alle arbeidsstadar, overalt i samfunnet vårt.

Kroneberg trur ikkje det er så enkelt som å seie: Lik det barnet!

– Vi burde snakke om korleis vi steller oss til at nokon er annleis. Dei som mobbar må bli vist at dei kan oppnå ein posisjon gjennom å vere raus og å inkludere. Og dei vaksne må heile tida halde fram med å sjå, ikkje vende blikket bort.

Konformiteten

Kroneberg fortel at ho sjølv har stått i vanskelege situasjonar med elevar, særleg med usynleg mobbing.

– Den synlege mobbinga er lett å slå ned på. Du har ikkje lov til å kalle nokon noko eller slå nokon. Men utfrysing er like tungt. Det er vanskelegare å løyse.

Ho seier det har vore eit dilemma for henne fleire gongar som lærar.

– Skal du seie til eit barn at du skal invitere han eller ho med deg heim? At du skal vere vennar med han eller ho? Vi krev ­ikkje det av vaksne.

– For meg viser denne boka fram kor sårbart det er å vere annleis. Kvifor er det slik, også i Noreg?

– Eg trur det ligg i naturen vår. Vi er veldig konforme, det er nok av psykologiske eksperiment som viser kor langt vi er villige til å gå for å vere konforme. Og det gjeld absolutt i det ­norske samfunnet.

Brexit

Kroneberg seier at heile boka handlar om dette, om ­korleis fellesskapet skal tole det andre.

– Det er eit veldig stort spørsmål akkurat no. Du ser det i framveksten av dei store høgrepopulistiske partia i Europa, du ser det i korleis vi snakkar om flyktningar. På mange måtar er vi meir tolerante som samfunn enn vi nokon gong har vore, men eg føler vi står i ei brytningstid der veldig mykje har endra seg.

Kroneberg budde i England i tidsrommet som Ikke bli borte går føre seg. Ho fortel om kor annleis alt var da dei kom tilbake til London i 2014. Brexit–debatten var komme opp, og det var på den tida det dukka opp store flyktningestraumar gjennom Europa.

– Eg la særleg merke til det i korleis dei omtalte arbeids­innvandrarar frå EU-land, og korleis det opplevdes som ein stor trussel inne i landet. Befolkninga var så splitta, og det er den framleis, både der og her. Korleis nærmar vi oss det?

Vår tids omvelting

Ikke bli borte ber òg i seg ei diskusjon om korleis kunsten kan ta opp i seg politiske spørsmål. Eg spør ­korleis Kroneberg tenkjer omkring dette.

– Eg opplev tida vår som påtrengande. Det er så mange store spørsmål vi står i, det kjennes som ei omvelting. Eg ønskte å ha dette med i bøkene mine. Eg går rundt og ber desse spørsmåla i meg.

Kroneberg peiker mot regjeringskvartalet som er like ved der vi sit.

– Eg gjekk og tenkte på kor store omkostningar terroristen har hatt for oss. Det var ein tanke eg hadde da eg var der borte. I løpet av dagen har eg tenkt på Trump, på Brexit. Alt dette er noko som er ein del av min daglege tankestraum. Kvifor skal det ikkje vere til stades i romanane mine?