Krig er dumt og fred er bra

Med boka Krig er forakt for liv viser Linn Stalsberg nok ein gong kva for skarp penn ho har. Det manglar ikkje på levande skildringar av krigens skrekk. Sakprosa som klarar å vise – meir enn å fortelje – kva som står på spel, er framifrå sakprosa.

Forfattarens prosjekt er å vise fredens veg, i ei tid der krig trugar. Ho gjer eit realt forsøk på å snakke ærleg om krigens realitetar og lære lesaren opp om pasifismens klokaste hovud og tenkarar gjennom historia. Boka er eit forsøk på folkeopplysing om krig, pasifisme og eit alternativ til dagens sterke militarisering.

På sitt beste klarar Stalsberg å levere eit slikt prosjekt.

Ikkje truverdige alternativ

Problemet med boka, som Stalsberg sjølv kallar eit essay, er at den handlar om eit samfunn som ikkje finst, fullt av menneske som ikkje finst og institusjonar som ikkje finst. Ho skriv om korleis det er mogleg å bygge ei verd utan krig, men klarar ikkje på noko tidspunkt å gje eit overtydande alternativ til dagens system.

Krig er forakt for liv er ikkje eit prøvande essay, men ein kombinasjon av kampskrift, forsvarstale og pasifisme-apologetikk.

Det viktigaste prinsippet for moderne statsbygging er valdsmonopolet. Stalsberg tar aldri til orde for å avskaffe dette, og dermed blir det heller ikkje presentert noko fullverdig alternativ som kan erstatte dagens tryggleikspolitiske system, der militære spelar ei stor rolle. Dersom det ikkje er mogleg å avskaffe valdsmonopolet, må vi nesten bu oss på ei verd der krigen heile tida vil eksistere som eit scenario.

---

Sakprosa

Linn Stalsberg

Krig er forakt for liv. Et essay om fred

Res Publica 2024

---

Klarar ikkje ta krig heilt på alvor

Den pasifistiske idealismens problem er at den krev at alle også er idealistar. Per no er ikkje ayatollaene i Teheran eller krigsherrane i Kreml der.

Mangelen på realisme er i mindre grad eit problem for fantasyforfattarar, enn det er for Linn Stalsberg.

Problemet ligg i Stalsbergs idealisme, og at ho eigentleg aldri i boka klarar å ta krig som fenomen heilt på alvor. Heile vegen får lesaren kjensla av at det kostar lite å vere fredsorientert i trygge Norge, langt unna bomber, granatar og uløyselege konfliktar.

På mange måtar er det sjølvsagt førebiletleg å teikne biletet av ei fredeleg verd der krigen som fenomen er eit tilbakelagt kapittel. Det er vanskeleg å vere usamd i mange av perspektiva ho drar opp ved krigens umenneskelege natur. Stalsberg har rett i at krig som verktøy for politiske leiarar ofte verkar å vere lettare tilgjengeleg enn diplomati. Det er sjølvsagt uakseptabelt.

Ikkje etterrettelig

Noko av hovudproblemet med Stalsbergs essay, er at det ikkje lever opp til essayets ideal om å prøve motargumentets kraft. Til dømes er hennar skildring av den norske debatten om våpenstøtte til Ukraina ikkje etterretteleg. Ho gir inntrykk av at kritikken mot den såkalla fredsrørsla handla om deira krav om fredssamtalar, medan det i realiteten handla om å ikkje ville gje Ukraina høve til å forsvare seg.

Fleire stader ser vi liknande, og nesten uærlege, gjengivingar. Stalsberg skriv mellom anna: «Det er i tillegg forstyrrende å tenke på at lidelsene som ble påført uskyldige mennesker i Hiroshima og den grusomheten Japans historie byr på, aldri har blitt tatt helt på alvor. Hvordan kan det ellers ha seg at vi i dag har flere og farligere atomvåpen enn noen gang, og at de akkurat nå er i spill i pågående kriger?».

Vel, det finst mange fullgode forklaringar på dagens tryggleikspolitiske situasjon. At vi aldri har tatt dei grufulle åtaka på Hiroshima og Nagasaki «helt på alvor», er ikkje blant dei. Linn Stalsberg verkar ikkje å gå grundig nok inn i desse spørsmåla med slike enkle, naivistiske og fordummande retoriske spørsmål.

Boka er kanskje tenkt inn mot dei allereie overtydde fredsaktivistane, men den kjem neppe til å velte Nato

—  Emil André Erstad

Eit gjennomgangstema i boka er kor naive og utopistiske pasifistane har blitt skulda for å vere. Sjølv om forfattaren gjentar desse skuldingane og prøvar å kome med motargument, viser ho ingen realistisk veg ut av naivisme og utopiar i sitt føreslegne alternativ til det ho kallar militarisme. Med det siktar ho til dagens system.

Nedvurderer lesaren

Stalsbergs bok ville hatt høgare truverd om den også tok eit sjølvkritisk blikk på den fredsrørsla ho gjer seg til faneberar for. Det gjeld i spørsmålet om Ukraina, men vel så mykje i debatten om den israelsk-palestinske krigen. Ho skriv om demonstrasjonane mot krigen, utan å kommentere at fleire av demonstrantane var fulle av lovord og uttrykte støtte til den væpna og valdelege terrororganisasjonen Hamas. Israel bør absolutt stanse si brutale krigføring, men ei truverdig fredsrørsle må ta oppgjer med valdsbruk på begge sider.

Stalsberg verkar å ha litt for lite tillit til lesarens vurderingsevner, slik at ein fleire gonger kjenner at argument blir banka inn i hovudet med store bokstavar, svart på kvitt. Krig er forakt for liv er ikkje eit prøvande essay, men ein kombinasjon av kampskrift, forsvarstale og pasifisme-apologetikk.

Boka er kanskje tenkt inn mot dei allereie overtydde fredsaktivistane, men den kjem neppe til å velte Nato.