Lila er den tredje romanen i den såkalla Gilead-suiten og følgjer opp Gilead og Hjem. For å rekapitulere litt for nye lesarar, krinsar alle desse romanane rundt dei to pastorane John Ames og Robert Boughton med familiar, med handling lagt til den amerikanske delstaten Iowa på 1950-talet. Ames er forteljar i den første boka, som er forma som eit langt brev til sonen han har fått på sine gamle dagar. I Lila ligg perspektivet hos den unge kona hans.
At ein gammal fyr giftar seg med ei mange år yngre kvinne, er ein handlingstråd som ikkje utelukkande kling positivt i våre dagar. Når det er sagt, er ikkje Lila i nærleiken av å vekke ein slikt type forarging. Det er nemleg så mykje anna som er oppsiktvekkande ved Lila, og ved giftarmålet hennar med den kvithåra presten.
Først og fremst representerer foreininga av dei to eit regelrett under. Her er det ikkje ein mannleg maktperson som tek seg til rette, men ein tilstivna snipp som får eit heilt nytt dreiemoment inn i livet sitt. Lila er alt det John Ames ikkje er. Og motsett. Dei er så ulike kvarandre som syre og base, som pluss og minus, eit par av den typen som fører til folkesnakk på bygda.
---
Roman
Marilynne Robinson
Lila
Omsett av Ingrid Haug
265 sider, Cappelen Damm 2023
---
John Ames har vore prest «heile livet». Lila er ei tidlegare prostituert. Men som til dømes Dostojevskij har vist før henne, får Robinson godt fram at den beste teologien like gjerne kan ligge hos dei som har vore lengst nede i søla.
Oppsiktsvekkande livshistorie
At Lila i ein periode av livet jobba på horehus i St. Louis, er likevel ikkje det einaste ved henne som gjer historia hennar spesiell. Såpass oppsiktsvekkande er den konsentrerte livsforteljinga hennar at eg rett og slett får la Lila oppsummere henne sjølv, i tankane sine, i ein bil på veg ut av St. Louis, mot den ukjente framtida: «Jeg jobba på et horehus fordi dama som stjælte meg da jeg var lita, blødde utover klærne mine da hu kom hjem til meg etter at hu hadde drept faren min i et knivslagsmål. Jeg har kniven hennes her i strømpebåndet. Jeg hadde tenkt å stjæle en unge til meg sjølv, men sjansen glapp for meg, og jeg holdt ikke ut skuffelsen, så jeg fikk meg en reingjøringsjobb på et hotell.»
Som Dostojevskij har vist før henne, får Robinson godt fram at den beste teologien like gjerne kan ligge hos dei som har vore lengst nede i søla
— Alf Kjetil Walgermo
Lila er altså eit bortført barn, og faren hennar blei drepen av kvinna som bortførte henne og fostra henne opp. Lila forstår sjølv at livshistoria hennar ikkje nødvendigvis kan forteljast høgt til alle. Det ho seier til den kristne sjåføren ho haikar med, er til dømes: «Du kan godt prøve å føre meg til Jesus hvis du vil. Det kan jo få tida til å gå.»
[ «Marilynne Robinson blant favorittene til å få Nobelprisen i litteratur» ]
Vekker nytt liv
Sitatet er eit frampeik til møtet med John Ames i småbyen Gilead. Han er veldig oppsett på å få døypt Lila så fort som råd når han merkar at han er blitt interessert i henne.
Ja, fort går det, nesten som i friidrettsgreina tresteg – 1. Møte, 2. Dåp, 3. Giftarmål – alt i løpet av nokre veker. Dermed blir altså Lila ei av dei mest usannsynlege prestefruene i skjønnlitteraturen. Og slik blir ho også ei av dei beste, for med utanfråblikket sitt maktar ho ikkje berre å vekke nytt liv i eit gamalt prestesinn, men også i romanlesarar som har slite ut meir enn eitt par sko på ulike bedehus- og kyrkjegolv.
[ «Robinson skriv innsiktsfullt om familie og kristen tru ]
Konstant overraskar Lila prestemannen sin med refleksjonar og spørsmål, ikkje berre når ho debuterer som bibellesar med Esekiel (i ein stolen bibel) eller reformulerer Ivan Karamasovs klassiske innvending (heilt utan å vite det) mot ein Gud som tillét at barn har det vondt.
Spennet utgjer styrken
Spennet mellom Lilas utanfråblikk og presten sin velprøvde og innimellom litt for teoretiske teologi, utgjer ein av dei store styrkane i romanen. Med personen Lila skriv Robinson fram eit livsnært menneske, rett nok utsett for fleire av livets harde realitetar enn dei fleste, som kan utfordre den presten vi fekk slik sympati for i Gilead og meir avsmak for i Hjem.
Spennet mellom Lilas utanfråblikk og presten sin velprøvde og innimellom litt for teoretiske teologi, utgjer ein av dei store styrkane
— Alf Kjetil Walgermo
I Lila er det likevel prestefrua vi først og fremst blir kjent med, ikkje minst gjennom lange passasjar om det brutale miljøet hennar i oppveksten og som ung kvinne. Kanskje kjennest det litt mykje til tider; eg blei iallfall meir fanga av Glory i førre bok enn av Lila i denne. Den tredje romanen i suiten kastar heller ikkje like mykje nytt lys over det vi har lese før, med eit viktig unntak: Det blir endå tydelegare kvifor Lila ser på «den bortkomne sonen» Jack med velvilje. Dette får vi mest truleg høyre meir om i den fjerde romanen i suiten, Jack (som eg ikkje har lese enno, og som kjem på norsk i haust).
Lila er uansett verdt å lese, i stødig omsetting av Ingrid Haug – fortrinnsvis etter Gilead og Hjem. I alle romanane gir Robinson oss, i tillegg til innsikta i menneskelivet, mykje refleksjon rundt kristen tru. Og her gjer ho det altså med ein vri som kan vere nyttig for mange som opplever dei kristne tradisjonane og forteljingane, ja, heile det kristne universet, som innforstått.
Vi treng eigentleg alle ei Lila tett på oss. Det er kanskje det John Ames – og Marilynne Robinson – også har forstått.
