Med kista som trollspegel

William Faulkner er ein av dei største amerikanske forfattarane. Han er særleg kjent for romanane The Sound and the Fury/Larmen og vreden (1929) og Absalom! Absalom! (1936), som er inkluderte i Verdensbiblioteket til Dei norske Bokklubbane. No er det As I Lay Dying/Framom døden (1930) som er komen med i Skald forlags klassikarserie, og det er eit utmerkt val.

Grovt skissert handlar forteljinga om dødsleiet til og jordfestinga av Addie Bundren, mor til fem barn. Eldstesonen Cash er allereie i gang med å lage kista hennar i det romanen startar, han sager og høvlar med høge lydar rett utanfor huset der mora ligg døyande. Den nest eldste, Darl, peikar seg i begynninga ut som ein slags hovudforteljar, etter kvart allvitande, før han mot slutten av romanen mister det meste han har av vit.

[ Jon Fosse om Gud, litteraturen og vegen til katolisismen ]

Affære med presten

Den tredje sonen, Jewel, er ein uekte son som Addie har fått med den lokale presten, Whitfield. Årsak denne vesle spoilaren, for dette faktumet blir først tydeleg eit stykke ut i romanen – ikkje minst etter at den fromme nabokona Cora har refsa Addie for hennar manglande pietet og løfta Whitfields åndelege integritet mot skyene.

I tillegg til dei tre sønene, har Addie den sytten år gamle dottera Dewey Dell og gutungen Vardaman. Og ho har Anse, ein ganske så udugeleg bonde og ektemann, som har fått det for seg at han kjem til å døy om han nokon gong skulle bli sveitt igjen.

Anse set likevel himmel og jord i rørsle for å oppfylle løftet han har gitt til kona si, at ho skal gravleggast på heimstaden sin, i distriktshovudstaden Jefferson. Turen skal ikkje bli utan alvorlege hindringar.

---

Roman

William Faulkner

Framom døden

Omsett av Sivert N. Nesbø

251 sider + etterord, Skald forlag 2022

---

Sjølvpåførte plager

Det fiktive Mississippi-landskapet som Faulkner nyttar seg av, er ladd med både gudstru, misbruk av gudstru og katastrofar av nærmast bibelske dimensjonar. Bak katastrofane finst likevel ikkje ein Gud som ønskjer å prøve ein tru tenar, som i Jobs bok, eller ein folkeutfriar som set makt bak krava sine, som i 2. Mosebok. Nei, katastrofane for familien Bundren må i alle hovudsak seiast å vere sjølvpåførte, akselerte av dygd, varierande eigeninteresser og mangelfull dømmekraft. Anses lojale forplikting til å oppfylle konas ønskje om gravstad i distriktshovudstaden er i stor grad eit skalkeskjul for heilt andre målsettingar – blant anna å skaffe seg laustenner. Og avgjerdene han tek for å nå målet sitt, er som regel tragiske.

[ «Merethe Lindstrøms noveller inviterer til å se om igjen» ]

Gribbar over kista

Tragikomikken går føre seg konstant i dette verket. Først blir gravfølgjet forseinka fordi to av sønene er borte med vogn og muldyr når Addie døyr – dei kunne ikkje la sjansen gå ifrå seg til å tene tre dollar på eit oppdrag. Dernest blir dei yttarlegare forseinka av dårleg vêr og flaum i området, som gjer at elva strøymer stri og brei som den mytologiske Styx for gravferdsfølgjet. Øydelagde bruer fører til ei hasardiøs elvekryssing der familien mistar muldyra sine i straumen, og det er så vidt ikkje både kista og eit par av sønene går same vegen. Cash bryt beinet i elvekryssinga, men Anse løyser det ved å støype ein slags gips av sement i staden for å ta sonen med til legen.

Sjansen er stor for at du aldri har opplevd eit liknande gravferdsfølgje – og godt er det.

—  Alf Kjetil Walgermo

Dewey Dell, på si side, er mest opptatt av at ho er blitt uplanlagt gravid. Ho håper no å kunne skaffe seg hjelp i situasjonen på eit av apoteka dei køyrer forbi.

Dagane går fort, og etter kvart luktar liket så stramt at gribbane sirklar over familien der dei fer fram.

Femten forteljarar

Sjansen er stor for at du aldri har opplevd eit liknande gravferdsfølgje – og godt er det. Men Faulkner er ikkje berre ei svart humorist, han lukkast også godt med dei psykologiske portretta sine. Dette har ikkje minst med forma i romanen å gjere. Faulkner nyttar seg av heile femten forteljarar, som kvar har sin særeigne indre monolog. Fleire av dei utviklar seg undervegs – i den eine eller andre retninga. I tillegg dukkar avdøde Addie opp som forteljar i eitt av dei 59 kapitla, pluss nokre tilfeldige personar som familien treff undervegs. Resultatet er at vi heile tida får ny informasjon, presentert med ulike vinklar – noko som gir romanen kraft og djupne.

[ Fumiko Hayashis Lausgjengar: «Uvanleg friskt for si tid» ]

Rikt ordtilfang

I sentrum for det heile, som ein slags trollspegel, er kista med den avdøde. Rundt denne teiknar Faulkner opp eit originalt, humoristisk, men også truverdig rollegalleri. Vi må heller ikkje gløyme fattigdommen som pregar familien, denne er sentral for å forstå handlingsmønstra deira (litt betre).

Sivert N. Nesbø har omsett romanen til framifrå nynorsk. Ordtilfanget er rikare enn i dei fleste samtidsromanar i dag, og språket gir både valør til dei ulike forteljarstemmene og kontinuitet til forteljinga.

Faulkner, som fekk Nobelprisen i litteratur i 1949, blant anna for denne romanen, er ikkje ein forfattar som stryk oss medhårs. Boka har godt av å lesast ein smule saktare enn du les normalprosa – slik var det iallfall for meg. Men utbyttet er rikt. Framom døden er så absolutt ein klassikar å få med seg.