Flannery O’Connor møter Karen Blixen på nattklubb: «Ein lykkeleg slutt» er internasjonal forteljekunst av beste merke

Uthaugs tredje roman er ei medrivande og grensesprengande skildring av sju generasjonar menneske som, både profesjonelt og elles i livet, i større grad enn andre har vore opptatt av sorg og død. Det heile er lagt i munnen på Nicolas, ein barnefar som frå starten av er tydeleg på at den neste generasjonen også skal bli den siste. Nicolas arbeider i gravferdsbransjen akkurat som forfedrane. Allereie i den første setninga får lesaren vite at han er nekrofil. Dermed er tonen satt.

Dunkelt opphav, mørk samtid

Slektskrøniken startar med ei nesten mytisk forteljing om den danske sjømannen Christian. Ein gong på attenhundretalet strandar han på ei stillehavsøy og får barn med ei han kallar Konkylie. Deretter får vi i tur og orden høre historiene om dei ulike etterkommarane som alle, bortsett frå vår mann altså, ber fornamnet Christian. Frå den dunkle starten blir det stadig mørkare.

[ Kritikerprisvinner Karoline Brændjord: ‘Jeg prøver å bli en mer sanselig person’ ]

---

Bok: Roman

Maren Uthaug

Ein lykkeleg slutt

Omsett av Ingvild Holvik

375 sider

Samlaget 2021

---

Den andre Christian vender tilbake til Danmark og arbeider som bedemann med å invitere til ulike gravferder og gravøl. Dette arbeidet går verkeleg over stokk og stein og på helsa laus. Etterkvart etablerer etterkommarane eit gravferdsbyrå som Nicolas arvar i si tid.

Dei ulike slektsledda sitt arbeid i gravferdsbransjen i den danske hovudstaden er underlagt skiftande konjunkturar. Uthaug presenterer eit spennande kulturhistorisk materiale om korleis gravferdsskikkane har endra seg gjennom tidene og også om kva folk døydde av og korleis. Dei ulike slektsledda har til felles at dei tok aktivt del i denne rivande utviklinga, til dels som pionerar ved å gå inn både for handtak på kistene og kremasjon.

[ Lina Wolff graver moralske spørsmål ut av vår forspiste visuelle kultur ]

Kanskje var det det einaste fellestrekket ved dei? For regelen i dette slektstreet er at epla kvar gong trillar langt så langt vekk frå stammen som mogleg. Christian 3, som han blir kalla, er i all si ferd ein framskrittets mann. Sonen hans er i stand til å tale med dei døde og forelskar seg og får etterkvart barn med ei død jente. Dette avkommet, Christian 5 altså, er berre opptatt av det som kan bli veidd og målt.

Det som blir sagt om ein av dei, kan gjelde for alle: «Christian 4 var ikkje som dei andre Christianane. Avviket hans tok ein heilt anna retning.».

Slekt skal følgje slekters gang?

Høyrest dette avskrekkande og depressivt ut? Eg kan forsikre deg at romanen tvert om er medrivande og underhaldande med lysglimt av humor. Ein lykkeleg slutt er internasjonal forteljekunst om dei store spørsmåla i livet av beste merke! Flannery O’Connor møter Karen Blixen på nattklubb, om du skjøner kva eg meiner. Heilt fortent har Danmark allereie nominert romanen til den prestisjetunge EU-prisen. Den har allereie vunne Læsernes Bogpris i 2021.

Maren Uthaug har ein fast teikneseriestripe i den danske avisa Politiken og omtalar seg sjølv som halvt samisk, halvt norsk og heilt dansk. Uthaug vann Dansk Radios romanpris for den førre romanen sin som på norsk har tittelen Der det finst fuglar. Også det er ein slektsroman, denne gongen lagt til eit lite fyr ved Uthaug på trøndelagskysten. Sjølv om fyrlykta med jamne mellomrom kastar nokre strålar av lys er også dette ein roman prega av mørke. Ingen ser heilt ut til å kjenne og forstå dei andre.

Romanen vart skriven før den siste pandemien. Det gjer ikkje skildringane av pestutbrot og ulike måtar å leve med døden på mindre aktuelle.

—  Rolv Nøtvik Jakobsen

Også denne romanen er oppteken av kven som dei biologiske foreldra til dei ulike aktørane, og også her er regelen at det ikkje er dei som er mest glade i barna sine. Der det finst fuglar er som alle Uthaugs bøker også ein roman om incest, ustyrleg begjær og vald, tilmed barnedrap. Er slike romanar noko å anbefale for Vårt lands lesarar? Ja, det er det. Ikkje berre for å gje meir kjøt og blod på kva som ligg i det teologiske omgrepet arvesynd, men også fordi dei er svært velskrivne og spennande skildringar av menneskelivet i alt sitt mangfald.

For min del vil eg anbefale alle Uthaugs tre romanar. Les dei gjerne som frittståande delar av ein trilogi! Debutboka Sånn ble det handlar om den samiske jenta Risten som veks opp i Danmark. Risten snakkar både samisk, norsk og dansk, men når noko står på spel, ber ho på kvensk, slik ha lærte av den læstadianske bestemora.

God start på ei ny bølgje

Er tittelen på årets bok, Ein lykkeleg slutt, ironisk? Du får lese og finne ut av det sjølv. Eg for min del oppdaga at eg vart både lykkeleg og ettertenksam av ei slik uventa leseoppleving.

[ Forlaget fikk kritikk for at oversetter ikke var svart kvinne: – Et uttrykk for dogmatisme  ]

Romanen vart skriven før den siste pandemien. Det gjer ikkje skildringane av pestutbrot og ulike måtar å leve med døden på mindre aktuelle. Kanskje er slektsromanar og litterære undersøkingar av inter-generasjonelle forhold over tid det vi, i ei litt nærsynt smittevernstid, har behov for å fordjupe oss i?

I så fall framstår Ein lykkeleg slutt som ein god start på ei ny litterær bølgje. Romanen er som forgjengaren Der det finst fuglar omsett til eit lett flytande nynorsk av Ingvild Holvik.