– Vi hadde ingen plan eller draum eller visjon om dette, seier pastor Mike Housholder.
Heilt vest i Des Moines, delstatshovudstaden i Iowa, mellom butikksenter og kontorbygg og mengder med parkeringsplassar, ligg Lutheran Church of Hope. I 1994 talte kyrkjelyden under 200 sjeler – i fjor hadde dei i snitt 10.500 menneske på gudstenester kvar veke.
På ein nittisju mål stor eigedom har det som starta i ei typisk kvitmalt trekyrkje i løpet av dei siste tretti åra bygd seg opp til ein gigant-kyrkjelyd. Det var ikkje meininga.
Housholder har vore pastor der gjennom heile perioden. Han må le når Vårt Land spør korleis det kan ha seg at nett hans kyrkjelyd er blitt så stor – og den einaste lutherske kyrkja på lista over USA sine største megakyrkjer.
– Det enkle svaret er at eg ikkje veit, seier han.
– It’s a God thing.
Med og utan stola
I timane før vi set oss ned i eit hjørne av det enorme fleirbruksrommet ved sida av kyrkjesalen for ein samtale, har den norskætta lysluggen, som i kyrkjelyden berre går under namnet «Pastor Mike», halde denne sundagens preike fire gonger.
Tre av dei var i det store kyrkjerommet. Der ser det ut som i ei typisk megakyrkje, med amfiseter, proft multimedieutstyr, ei stor scene med elleve personar i lovsongsbandet, og ein pastor i dress og slips, med Bibelen i handa.
Pastor Mike har også vore ein tur innom gudstenesta i det mindre kapellet, der både orgelmusikk, salmeval og liturgi var overraskande kjent for eit medlem av Den norske kyrkja. Der var også den unge liturgen kledd slik ein er van med å sjå lutherske prestar.
– Vanlegvis tek eg også på alba og stola når eg skal inn i kapellet for å preike, seier Housholder unnskuldande.
Denne sundagen er litt annleis. Det er helga før Martin Luther King Jr.-minnedagen, midt i januar. Housholder har i høve dagen fått med seg den svarte pastoren frå ei av satellittkyrkjene til Hope i indre by i Des Moines for å snakke om mangfald og brubygging mellom ulike grupper i det amerikanske samfunnet.
Det sentrale Iowa har også vore gjennom ei helg med forrykande snøstorm og åtvaringar mot å ta seg fram utandørs. Rådet om å halde seg vekke frå bilvegane grunna stormkast varte til dei tidlege morgontimane søndag, og gradestokken er framleis godt nede på dei blå tala. Legg til den iskalde vinden som framleis kastar seg rundt hushjørna, så nærmar ein seg minus 35 effektive grader. Difor er det også langt frå fullt, både i kapellet og i kyrkjerommet som har plass til over 2.500 kyrkjegjengarar.
Éin mann kan ikkje gjere det som har skjedd her i Hope
— Chris Gunnare
Samlingspunktet
I seteradene er det stadig trafikk, fleire kjem til gjennom heile gudstenesta. Forsamlinga er i stor grad kvit, som også både delstaten som heilskap og forstaden West Des Moines særskilt er. Her og der er det innslag av andre etnisitetar, og etter gudstenesta samlar ei gruppe vietnamesiske familiar seg i atriet og togar av garde til felles søndagsmiddag.
Ut over etnisitet er det ikkje lett å sjå kva alle skulle ha til felles, ut over kyrkjelydsfellesskapet. Vi møter handverkarar og uføre, professorar og juristar. I soknerådet står master- og doktorgradene i kø, men i kyrkjerommet er det større variasjon. Aldersspennet er stort – likevel er det større i kapellet. Fleire av dei aller eldste ser ut til å føretrekke den tradisjonelle gudstenesta.
Dei frammøtte får med seg frå preika ei krystallklar oppmoding til å leggje frå seg fordommar i møte med andre menneske, og ei utfordring til å rope ut mot urett – utan at pastorane heilt vil ta i kva urett det kan vere snakk om.
Før gudstenesta serverer ei rad av frivillige frukost til alle som vil ha. Mange nyttar seg av dette. Dei forsyner seg godt av kaffien frå termosane, og tek koppen med inn i kyrkjerommet. Dersom ein vil ha noko meir forseggjort kan ein få kjøpt det meste av kaffibaserte drikkar i den kombinerte kaffibaren og bokhandelen på andre sida av det luftige atriet, bemanna av fleire frivillige.
Dette er det næraste ein kjem kyrkjekaffi i Hope; etter gudstenesta myldrar folk stort sett kvar til sitt. Pastor Mike må småspringe ut frå bak scena etter den siste gudstenesta for å rekke å trykke eit par hender og veksle nokre ord med sokneborna sine før dei forsvinn ut dørene.
«It’s a God thing»
Megakyrkja er ikkje berre eit amerikansk fenomen, men det er desse kyrkjene det er lett å sjå føre seg når temaet kjem på bane. Kanalar som GOD TV har i mange år formidla sendingar frå enorme auditorium, der pastorar med plettfri tanngard og dyr dress preiker fritt og engasjert over evangeliet.
Ifølgje Outreach 100-undersøkinga har dei to-tre største kyrkjelydane i USA over 50.000 besøkjande til gudstenester kvar veke, og over 60 kyrkjer i landet melder at dei har over 10.000 menneske inne på gudsteneste gjennom ei veke. Spennet er stort frå dei største til dei mindre, men alle som ein trekk til seg fleire enn sjølv den største kyrkjelyden i Noreg kan drøyme om. Dei fleste er ikkje-konfesjonelle, altså tilhøyrer dei ikkje noko kyrkjesamfunn, og mange av dei vert rekna som evangelikale.
Tyngden av desse ligg i dei sørlege delstatane, men også i den tungt skandinaviske Midtvesten finn vi altså kyrkjene med dei enorme romma og dei mange seta. Og den største i delstaten Iowa: Hope.
I det enorme kyrkjebygget jobbar om lag hundre menneske på fulltid, i tillegg til nærmare 250 i ulike deltidsstillingar og arbeid knytt til Hope sine fem satellittkyrkjer omkring i delstaten. Kyrkja driv barnehage, idrettsaktivitet og fritidsordningar for barn og unge. Dei har basseng, gymsal og kvadratmeter på kvadratmeter med grupperom og klasserom til søndagsskule og bibelundervisning.
Kyrkjebygget er i bruk til barne- og ungdomsgrupper, konfirmasjonsundervisning og ulike aktivitetstilbod kvar dag, og dagleg leiar Chris Gunnare anslår at det til saman er over 1000 born og unge som er faste deltakarar i vekedagane. Kyrkja driv også eit omfattande diakonalt arbeid, og arrangerer ifølgje Gunnare mellom 19 og 25 misjonsreiser årleg.
Heller ikkje Gunnare har noko definitivt svar på kvifor kyrkja han har jobba for i nesten tjue år har blitt så stor, medan så mange andre lutherske kyrkjer i USA blør medlemmar.
– Det er Gud til ære. Vi er heldige som har ein pastor som Mike, men éin mann kan ikkje gjere det som har skjedd her. It’s a God thing.
Eg trur ikkje måten vi gjer kyrkje på nødvendigvis er måten resten av ELCA ville gjort det
— Mike Housholder
Familieutfordring
Det var Evangelical Lutheran Church of America (ELCA) som sende Mike Housholder til Iowa i 1993, og Hope er framleis medlem der. Pastor Mike understrekar at det er viktig både for han sjølv og soknerådet i Hope at dei er ei luthersk kyrkje, og ikkje ei i mengda av ikkje-konfesjonelle kristne megakyrkjer.
– Viss folk kjem hit og ventar seg ei typisk megakyrkje, blir dei overraska. Og om dei kjem og forventar ei typisk luthersk kyrkje, blir dei også overraska.
Ikkje lenge etter at Housholder tok over den vesle flokken i West Des Moines supplerte dei søndagsgudstenesta med ei såkalla moderne gudsteneste laurdag kveld. Sidan har flokken vore i vekst, og har stadig trengt fleire gudstenester. I løpet av ei vanleg helg er det no fem gudstenester i det store auditoriet. I tillegg held søndagsgudstenesta i kapellet stand.
– Eg trur ikkje måten vi gjer kyrkje på nødvendigvis er måten resten av ELCA ville gjort det, seier pastor Mike.
Han ler.
– Eg plar å seie at kunsten vår kanskje ikkje er favoritten deira, men dei lét den henge i museet likevel.
Usemje i familien
Nesten alle megakyrkjer har eit konservativt teologisk grunnlag. Også dei som spring ut av meir moderate og liberale kyrkjesamfunn skil seg ut i konservativ retning frå sine søsterkyrkjer, ifølgje Hartfort Institute for Religion Research. Så også Lutheran Church of Hope. Evangelical Lutheran Church of America er søsterkyrkje med Den norske kyrkja, og vert rekna som relativt liberal teologisk.
Pastor Mike vil likevel ikkje vere med på at det er spenning mellom Hope og dei meir liberale kyrkjene i ELCA-familien.
– I familiar har ulike medlemmar ulike interesser og syn på ting. «Spenning» er eit for sterkt ord, eg ville ikkje sagt det slik. Eg ville heller seie at vi utfordrar og tøyer grensene, med respekt, frå tid til annan.
Både pastor Mike og dagleg leiar Gunnare meiner at Hope truleg har flest LHBTQ-medlemmar av alle lutherske kyrkjer i landet, gjeve at dei er den største. Menneske som kjem til Hope, seier pastor Mike, veit at dei vil bli elska uansett kven dei er.
– Kan dei gifte seg her?
Pastor Mike ser ut som han er skuffa over spørsmålet, og gløtter bort på kona som sit ved sida av han.
– Dei kan ikkje det. Vi anerkjenner og respekterer deira ekteskap. Vi vil invitere dei til alt vi inviterer familiar til her i kyrkja og behandle dei som alle andre familiar, men dei kan ikkje gifte seg her.
Han understrekar at han og kyrkjelyden er klar over at det finst teologiske argument på båe sider av saka, og dei respekterer kyrkjer som tek andre standpunkt.
– Vi meiner berre at kyrkja må ha større fokus på å peike på Kristus enn på å ta stilling i samfunnsspørsmål. Jesus brukte ikkje mykje tid på å be sine følgjarar om å passe på at dei hadde spesifikke standpunkt om tema i tida. Han brukte langt meir tid på å peike folk i retning av ein heilt ny måte å leve på.
Alt for mange kyrkjer har selt sjela si til politiske formål i staden for å arbeide for kyrkja sitt formål
Frykta for å meine
Både pastor Mike og fleire andre vi møter i Hope er ivrige etter å understreke at ein tel både Iowa-guvernøren, den Trump-venlege Kim Reynolds, og fleire tidlegare delstatspolitikarar frå Det demokratiske partiet mellom medlemmane i kyrkja. Motstanden mot – og kanskje frykta for – å ta ein posisjon i betente politiske spørsmål er til å ta og føle på.
Det er heller ikkje så rart, all den tid dei har hatt seter på første rad til ei skremmande utvikling i amerikansk kristenheit dei siste femten-tjue åra. Kyrkje etter kyrkje, kanskje særleg i Midtvesten, har blitt rivne frå kvarandre av politiske motsetnader, særleg gjennom Trump-æraen. Å vere evangelikal har i aukande grad blitt synonymt med å vere konservativ Trump-supporter, og pastorar som har gått ut mot det dei opplever som problematisk i Trumps politikk har fått kjenne det på kroppen – og i kyrkjebenkene. Då er det kanskje enklare å forsøke å halde seg strengt til kjernebodskapen.
– Mange av våre lutherske søsken køyrer seg fast i politikk og samfunnsspørsmål, og gløymer at vi berre kan endre verda fordi Gud endrar oss først, seier Chris Gunnare.
– For meg er kyrkja mykje meir ærleg og ekte og har større potensial enn å berre seie «Okay, la oss vere ei brikke for ein politisk agenda for venstre- eller høgresida», seier pastor Mike.
– Alt for mange kyrkjer har selt sjela si til politiske formål i staden for å arbeide for kyrkja sitt formål.
